Ο Οδυσσέας έφτασε στη Φλώρινα

Σκηνές από ραψωδίες της Οδύσσειας του Ομήρου έφερε πάνω του ο ανάγλυφος κρατήρας που αποκαλύφθηκε στον αρχαιολογικό χώρο της ελληνιστικής πόλης των Πετρών Φλώρινας. Εύρημα μοναδικό και εντυπωσιακό, ο κρατήρας, που έχει ύψος 24 εκατοστά και χρονολογείται πριν από μέσα του 1^ου π.Χ. αιώνα, δηλαδή πριν την καταστροφή του οικισμού, κατασκευάστηκε από πηλό σε τοπικό εργαστήριο.

 Η αφηγηματική του παράσταση με σκηνές από την Οδύσσεια επιβεβαιώνει ότι το ομηρικό έπος ήταν ένα αγαπημένο λογοτεχνικό είδος για τους κατοίκους του οικισμού, αρκετά χρόνια μετά την δημιουργία του. 

«Επιπλέον αποδεικνύεται η στενή σχέση ανάμεσα στα λογοτεχνικά κείμενα και την παραγωγή πήλινων αγγείων, τα οποία το αγοραστικό κοινό μπορούσε να τα αποκτήσει ευκολότερα από ότι τα αντίστοιχα πολυτελή μεταλλικά αντικείμενα», δήλωσε στο «Έθνος της Κυριακής», η αρχαιολόγος-μουσειολόγος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Φλώρινας, Ελπινίκη Ναούμ, η οποία μελέτησε τον κρατήρα. Η εισήγησή της με τίτλο «Ανάγλυφος κρατήρας με σκηνές από την Οδύσσεια από τις Πέτρες Φλώρινας», με όλες τις λεπτομέρειες της παράστασης και τα συμπεράσματα, θα παρουσιαστεί στην Ι΄ Διεθνή Επιστημονική Συνάντηση για την Ελληνιστική Κεραμική, η οποία ήταν προγραμματισμένη να γίνει την προηγούμενη εβδομάδα στη Θεσσαλονίκη, αλλά αναβλήθηκε λόγω των μέτρων για τον κορωνοϊό και μετατέθηκε για αργότερα.

Η Οδύσσεια αποτελείται από περίπου 12.110 στίχους και περιγράφει την δεκαετή περιπλάνηση του Οδυσσέα για τον νόστο, την επιστροφή στην πατρίδα του, την Ιθάκη, μετά την κατάληψη της Τροίας και είναι το δεύτερο μεγάλο ηρωικό έπος της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, μετά την Ιλιάδα. Ο ανάγλυφος κρατήρας βρέθηκε σπασμένος σε 47 κομμάτια το 2011, στη διάρκεια των ανασκαφών στις Πέτρες Φλώρινας, στο πλαίσιο έργων ανάδειξης του χώρου (ΕΣΠΑ Δυτικής Μακεδονίας 2007-2013), στην περιοχή του Νότιου πλατώματος και εντός οικίας. Είχε κατασκευαστεί με μικτή τεχνική, που περιλάμβανε την χρήση μήτρας και τροχού. Η κατάσταση διατήρησής του ήταν καλή και σήμερα έχει ανασυντεθεί, αποκαλύπτοντας το σύνολο του ανάγλυφου διακόσμου, το οποίο και είναι σκηνές από τις ραψωδίες της Οδύσσειας. Η επιλογή του θέματος, μόνο τυχαία δεν είναι. Ο κατασκευαστής ήθελε να στείλει ένα έμμεσο μήνυμα για την γενναιότητα και την υπεροχή των Ελλήνων, σε μια εποχή και μια περιοχή όπου είχε επιβληθεί η ρωμαϊκή κυριαρχία.

Παρόμοιοι κρατήρες, του 2^ου και 1^ου π.Χ. αιώνα έχουν βρεθεί και σε άλλες περιοχές της κεντρικής και δυτικής Μακεδονίας και δείχνουν την επιθυμία των κατοίκων να έχουν αγγεία διακοσμημένα, που έδιναν έναν…αέρα πολυτέλειας, χωρίς να είναι κατασκευασμένα από πολύτιμο μέταλλο. «Το εργαστήριο ανάγλυφων αγγείων της ελληνιστικής πόλης των Πετρών φαίνεται πως διέθετε τεχνίτες-κεραμείς με προσωπικές καλλιτεχνικές αναζητήσεις, όπως συνάγεται από την εύρεση μητρών που δεν μοιάζουν με αυτές της Πέλλας, καθώς και από την παραγωγή και άλλων σχημάτων αγγείων. Εκτός από σκύφους, οι κεραμείς των Πετρών δείχνουν μια προτίμηση και σε άλλα αγγεία, όπως  αμφορείς και κυρίως κρατήρες, είτε  ύψους 25 εκ., είτε  μεγαλύτερου μεγέθους, περίπου 0,50 μ., δηλαδή διπλάσιου ύψους, όπως αυτός  του Επίκουρου που αποκαλύφθηκε τα τελευταία χρόνια. Επίσης, η εύρεση δυο υπογραφών κεραμέων πάνω σε ανάγλυφα αγγεία, του Επίκουρου και του Ασκληπιόδωρου, εκφράζει την περηφάνεια των καλλιτεχνών της περιοχής και είναι δηλωτική της επίγνωσης της καλλιτεχνικής τους αξίας», αναφέρει η κ. Ναούμ. Πρόκειται για εγχώρια παραγωγή ανάγλυφων αγγείων κάτω από την επίδραση του κεραμικού εργαστηρίου της μακεδονικής πρωτεύουσας, της Πέλλας, ενώ είναι πια βέβαιη η ύπαρξη ενός δραστήριου δικτύου κεραμικών εργαστηρίων στην περιοχή της κεντρικής και δυτικής Μακεδονίας, που διέθετε έναν κοινό καλλιτεχνικό κώδικα.

Ένας παρόμοιος κρατήρας που βρέθηκε παλιότερα στον αρχαιολογικό χώρο των Πετρών, έφερε παράσταση διονυσιακού θιάσου. Παριστάνονται συνολικά 13 μορφές, από τις οποίες οι 4 δημιουργούν σύμπλεγμα ανά δύο. Κεντρική μορφή αποτελεί ο θεός Διόνυσος, ο οποίος πλαισιώνεται από τους οπαδού του, Σάτυρους και μία Μαινάδα , οι περισσότεροι σε εκστατική κατάσταση μέθης. Σύμφωνα με την κ. Πολυξένη Αδάμ-Βελένη, σήμερα Γενική Διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς του υπουργείου Πολιτισμού, που τον έχει δημοσιεύσει, «ένα αντίστοιχο παράλληλο μελαμβαφούς ανάγλυφου αγγείου με διονυσιακό θέμα υπάρχει στο Ερμιτάζ, με πιθανή προέλευση από αττικό εργαστήριο και χρονολόγηση στον 2^ο π.Χ. αιώνα. Συνεπώς ο τύπος αυτού του αγγείου με την σύνθεση κατασκευή (σκύφος ανάγλυφος με προσθήκη τροχήλατων και χειροποίητων τμημάτων), απαντά σε όλη την επικράτεια κατά τους ελληνιστικούς χρόνους».

Η ελληνιστική πόλη των Πετρών βρίσκεται στο βορειοανατολικό τμήμα του νομού Φλώρινας σε μικρή απόσταση από το Αμύνταιο και την ομώνυμη λίμνη των Πετρών. Ιδρύθηκε πιθανότατα από τον Φίλιππο Β΄ με σκοπό τον έλεγχο των συνόρων και την ενοποίηση των τοπικών φυλετικών ομάδων.  Η περίοδος μετά τα μέσα του 2ου αι. π.Χ. συμπίπτει με την ακμή της πόλης, γεγονός που σχετίζεται με τη διέλευση της Εγνατίας οδού από την περιοχή. Η κατασκευή της Εγνατίας οδού 130-120 π.Χ. από τον ανθύπατο Γ. Εγνάτιο, η οποία συνέδεε τη δύση με την ανατολή, ξεκινούσε από τη Ρώμη, έφθανε Δυρράχιο και από εκεί Βυζάντιο, βοήθησε ώστε να αναπτυχθούν οικονομικά πολλές περιοχές από τις οποίες διερχόταν, ανάμεσα σε αυτές ήταν και περιοχές της Άνω και Κάτω Μακεδονίας, όπως ο οικισμός των Πετρών που γνώρισε ιδιαίτερη άνθηση. Στην περίοδο της ακμής της η πυκνοκατοικημένη πόλη των περίπου 5000 κατοίκων, είχε αστικό χαρακτήρα με υψηλό βιοτικό επίπεδο και εκτός από το τοπικό εργαστήριο παραγωγής ανάγλυφων αγγείων, λειτουργούσαν επίσης εργαστήρια κοροπλαστικής, λιθοξοϊκής και μεταλλοτεχνίας, όπως μαρτυρούν τμήματα από μήτρες για ανάγλυφα αγγεία και ειδώλια, που βρέθηκαν κατά στην ανασκαφική έρευνα. Στα δημόσια οικοδομήματα του οικισμού, που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη συγκαταλέγονται μια κρήνη σε κομβικό σημείο και ένα ιερό του Δία.

Τα ειδώλια, οι επιγραφές και τα αγάλματα που έχουν βρεθεί στην ανασκαφή και στη γύρω περιοχή, δίνουν πληροφορίες για τη θρησκευτική ζωή των κατοίκων της πόλης. Κυρίαρχη θεότητα είναι ο Δίας και η θεά του κυνηγιού, Άρτεμης. Επίσης, ο Ηρακλής κυναγίδας, η Αφροδίτη, ο Έρωτας, η Αθηνά και η ανατολικής καταγωγής θεότητα, Κυβέλη. Η παρουσία νομισμάτων από περιοχές εντός και εκτός Μακεδονίας μαρτυράει εμπορικές σχέσεις και συναλλαγές σε μια ευρεία γεωγραφική έκταση, ενώ ιδιαίτερα στενή είναι η σχέση της πόλης με την μακεδονική πρωτεύουσα, την Πέλλα. Η καταστροφή της ελληνιστικής πόλης των Πετρών προσδιορίστηκε στα μέσα του 1ου αι. π.Χ. σύμφωνα με θησαυρό 125 ασημένιων δηναρίων φυλαγμένο σε ένα αγγείο.