Η τέχνη την επόμενη μέρα του κορονοϊού

Ως μια ευκαιρία για αναστοχασμό βλέπουν την απομόνωση στο σπίτι οι άνθρωποι της τέχνης στη Θεσσαλονίκης, ελπίζοντας ότι η πρωτοφανής κρίση που βιώνει η ανθρωπότητα, λόγω της πανδημίας του κορονοϊού,  θα αποτελέσει πηγή έμπνευσης για τον συγγραφέα, τον μουσικό, τον ηθοποιό, τον ερμηνευτή, τον εικαστικό, αλλά και τον θεωρητικό της τέχνης στο μέλλον. 

Όλοι συμφωνούν πως η νέα συνθήκη γεννά προβληματισμούς σχετικά με κατακτημένες πανανθρώπινες αξίες που ένας αόρατος εχθρός δύναται να εξουδετερώσει κι αυτό με τη σειρά του ενισχύει άλλες αξίες όπως η κοινωνική αλληλεγγύη, η ισότητα και ο σεβασμός στον συνάνθρωπο.

"Οι Έλληνες εξελίσσονται σε πρωταθλητές, σε πενταθλητές της επιβίωσης", λέει στο "Έθνος της Κυριακής", ο συγγραφέας Ισίδωρος Ζουργός. Εντελώς συμπτωματικά αυτό το διάστημα διαβάζει το βιβλίο του Ραλφ Ρότμαν "Πεθαίνοντας την Άνοιξη", που με τρόπο απέριττο αφηγείται τον τελευταίο χρόνο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ουγγαρία. Με αφορμή αυτήν, αλλά και παλαιότερες επιδημίες συνειδητοποίησε πως ο τρόπος αντίδρασης των πολιτών είναι ίδιος διαχρονικά: απομονώνονται. "Στην πανδημία της πανούκλας στο παρελθόν όσοι είχαν την οικονομική δυνατότητα έφευγαν, άλλοι έμπαιναν σε καραντίνα", είναι μια πρώτη σκέψη του κ. Ζουργού και ακολουθεί μια δεύτερη εξίσου ενδιαφέρουσα την οποία μοιράζεται μαζί μας: "η υπενθύμιση της θνητότητας ιδιαίτερα στις μεγάλες ηλικίες έρχεται και ξανάρχεται στο νου μου.

Με την πρόοδο της υπήρχε η αίσθηση στην μέση και πιο μεγάλη ηλικία ότι υπάρχει πολύς χρόνος. Ακόμη και η ιατρική όμως σήμερα αιφνιδιάστηκε με τον τρόπο που η ασθένεια αυτή διασπείρεται". Ο Ισίδωρος Ζουργός που στα βιβλία του αναφέρεται σε στιγμές ιστορίας της Θεσσαλονίκης, δεν βρίσκει στην περιπέτεια που ζούμε, μια έμπνευση για το επόμενο σύγγραμμα. Όπως αναφέρει "η ιδιαιτερότητα της λογοτεχνίας είναι ότι χρειάζεται απόσταση από τα γεγονότα, αλλιώς θα ήταν μια δημοσιογραφική ή ιστορική καταγραφή. Πρέπει να στραγγίξει το φαινόμενο. Σίγουρα θα γεννήσει διάφορα έργα, αλλά πολύ αργότερα".

Ο κορονοϊός βρήκε τον καθηγητή της Σχολής Καλών Τεχνών του Α.Π.Θ., γνωστό χαράκτη και ζωγράφο, Ξενή Σαχίνη, λίγο πριν ολοκληρώσει μια έκθεση ζωγραφικής που θα έκανε σε γκαλερί της πόλης με...πασχαλινά θέματα. "Μένω στο σπίτι, σκέφτομαι και ζωγραφίζω. Τα μέτρα που έχουν ληφθεί από τις αρχές και ότι μένουμε σπίτι, μου δίνουν ένα αίσθημα ασφάλειας και παράλληλα την δυνατότητα να γυρίσω προς τα μέσα, παρατηρώντας τα συμβαίνοντα στο περιβάλλον. Έχουμε την ευκαιρία τώρα να σκεφτούμε και να τοποθετηθούμε ως ένα κομμάτι της κοινωνίας κι ως ένα απειροελάχιστο κομματάκι του σύμπαντος", μας λέει. Κι οι καλλιτέχνες; Ποια θέση έχουν σε όλο αυτό; "Οι καλλιτέχνες θα τοποθετηθούν σε ένα γενικότερο, υπαρξιακό γιατί. Στο πώς αντιδράμε, ποιοι είμαστε, ποια συμπεριφορά έχουμε. Ο πολιτισμός ενός λαού φαίνεται και από το πώς φερόμαστε στους ηλικιωμένους, στις ευπαθείς ομάδες πληθυσμού. Όλα αυτά είναι το κλειδί για να ανάψει η μηχανή παραγωγής απέναντι στα κοσμοϊστορικά γεγονότα". 

Η τέχνη μπήκε σε καθεστώς αυτοπεριορισμού, αλλά δεν σιώπησε. Μουσικοί δίνουν συναυλίες διαδικτυακά, θεατρικοί οργανισμοί και ομάδες ανεβάζουν παραστάσεις στο youtube, μουσεία και ιδρύματα προσφέρουν ψηφιακές περιηγήσεις στις συλλογές τους. Ο Οργανισμός Μουσείων Εικαστικών Τεχνών Θεσσαλονίκης (MOMus) ξεκίνησε εδώ και μέρες το MOMus Resilience Project, ένα δίγλωσσο διαδικτυακό πρόγραμμα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, συστήνοντας κάθε μέρα επιλεγμένα έργα από τις συλλογές του και από τις κλειστές εκθέσεις, που συνοδεύονται από ένα αφήγημα. 

Σύντομα, όπως μας αποκαλύπτει η αναπληρώτρια Γενική Διευθύντρια του MOMus και Διευθύντρια του ΜΟΜus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη, Μαρία Τσαντσάνογλου, "ξεκινάμε μια ακόμη διαδικτυακή δράση, που θα καλεί καλλιτέχνες να σχολιάσουν εικαστικά την συνθήκη του αυτοπεριορισμού". Όσο για το αν όλη αυτή η νέα συνθήκη ζωής μπορεί να αποτελέσει μελλοντική θεματική για τους καλλιτέχνες, η κ. Τσαντσάνογλου δηλώνει: "εύχομαι να αποτελέσει μια νέα αφετηρία για την επανεξέταση της έννοιας της ελευθερίας, του ύψιστου αυτού κοινωνικού αγαθού μιας δημοκρατικής κοινωνίας και για την περιφρούρηση άλλων βασικών κοινωνικών αγαθών, η αξία των οποίων είχε κάπως υποτιμηθεί μέσα στην κεκτημένη ταχύτητα μιας λίγο-πολύ αυτονόητης ζωής, όπως είναι η υγεία, η παιδεία και ο πολιτισμός, αγαθά που επιβάλλεται να προσφέρονται δωρεάν και ισότιμα σε όλους και όλες".

Ποιητής, πεζογράφος, θεατρικός συγγραφέας και μελετητής της ιστορίας της Θεσσαλονίκης, με περισσότερα από 70 βιβλία ο Σάκης Σερέφας προβληματίζεται, αναρωτιέται, στοχάζεται και αναστοχάζεται. Από την στιγμή που ξέσπασε η κρίση του κορονοϊού πήρε μέσα του μπρος ο μηχανισμός ανθρωπολογικής παρατήρησης, όπως λέει και εξηγεί: "στο σούπερ μάρκετ τα καρότσια ξέχειλα από χαρτιά υγείας, τα fakenews σχετικά με την πανδημία, το πόσο βλακωδώς το αντιμετωπίζουν κάποιοι εκδράμοντας στις εξοχές, το χιούμορ που κυκλοφορεί σχετικά, τα μοναχικά παππούδια στα παγκάκια και οι γραίες που μοιάζουν ακόμα πιο διαπερατές από τη φθαρτότητα, τα εμπειρικά γιατροσόφια που δοκιμάζουν κάποιοι, η παγανιστική στάση της Εκκλησίας στο θέμα της ακίνδυνης μετάληψης και του φιλήματος των εικόνων, η αίσθηση της αδειασμένης πόλης όταν την βαδίζω αργά τη νύχτα, οι κούκλες με τα ανοιξιάτικα φορέματα (που δεν θα πωληθούν ποτέ) στις φωτισμένες βιτρίνες στα κλειστά μαγαζιά, το πώς απομακρύνεται και κρατά απόσταση από σένα ο απέναντι διαβάτης, οι μασκοφόροι συμπολίτες, το μούδιασμα που προσπαθεί να γίνει λίγο χαμόγελο. Με λίγα λόγια: η συνήθης πραγματικότητα σε παρέκκλιση, σε διασάλευση". Όλα αυτά για τον Σάκη Σερέφα "ρίχνονται στον συγγραφικό κουμπαρά. Θα απογίνουν κάτι; Το μέλλον θα δείξει".

Υπό κανονικές συνθήκες σήμερα το βράδυ ο συνθέτης και μουσικός Γιώργος Καζαντζής, - ο συνθέτης του τραγουδιού στην δημοφιλή σειρά Άγριες Μέλισσες- που μετρά 34 χρόνια στη δισκογραφία θα ήταν στο νησιωτικό σύμπλεγμα του βόρειου αρκτικού κύκλου, στα νορβηγικά Λοφότεν, όπου θα έδινε συναυλία με την Συμφωνική Ορχήστρα της περιοχής. Αν΄ αυτού πηγαινοέρχεται από το σπίτι του στην Καλαμαριά, στο στούντιο που βρίσκεται στον ίδιο χώρο και ασχολείται αναδημιουργικά με την μουσική. "Η ζοφερή κατάσταση που βιώνουμε με επηρέασε πολύ, όταν βγούμε στο ξέφωτο θα μου βγάλει πράγματα και έμπνευση", μας λέει, προσθέτοντας πως "αυτό που συμβαίνει είναι κάτι πρωτόγνωρο που δεν μπορούμε ακόμη να το προσμετρήσουμε". 

Ο Γιώργος Καζαντζής δεν φοβάται, πιστεύει πως "ο τρόμος είναι ο χειρότερος εχθρός του ανθρώπου". Ενορχηστρώνει κομμάτια, κάνει editing και ολοκληρώνει την δουλειά που είχε ξεκινήσει με τον στιχουργό Κώστα Φασουλά και τον Παντελή Θαλασσινό. Θεωρεί ότι τα μέτρα που πήραν οι αρχές κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση κι ότι πλην ελαχίστων εξαιρέσεων οι πολίτες ανταποκρίθηκαν σε αυτά. Προτείνει ωστόσο συμπληρωματικά- να επιταχθούν όλοι οι ιδιώτες γιατροί, τα ιατρεία και οι ιδιωτικές κλινικές, έτσι ώστε να βγούμε με τις μικρότερες δυνατές απώλειες από την πανδημία του κορονοϊού. 

Ψυχραιμία, λογική, πίστη πως θα τα καταφέρουμε και χιούμορ. Αυτές είναι οι...προτάσεις της ηθοποιού και καθηγήτριας Υποκριτικής στο Τμήμα Θεάτρου του Α.Π.Θ., Έφης Σταμούλη, που διαπιστώνει ότι "κανένας δεν μπορεί να πει ούτε τι θα γίνει, ούτε πώς θα γίνει, και κυρίως ούτε πότε και πώς θα βγούμε απ’ αυτόν τον ζόφο". Ακόμη δεν μπορεί να εκτιμήσει αν θα αλλάξει η σχέση της με το θέατρο και την υποκριτική, αλλά ο ρόλος της ως καθηγήτρια της έδωσε μια νέα οπτική. "Μέχρι προχτές πίστευα, και το πιστεύω ακόμη, πως το θέατρο που είναι η κατ’ εξοχήν ομαδική και χειροποίητη τέχνη, δεν γίνεται εκ του μακρόθεν. Και στις αρχές της εβδομάδας έκανα το πρώτο μου «απομακρυσμένο» μάθημα Υποκριτικής με τους φοιτητές μου. Και μπορώ να πω, πως αν και «άχαρα», «αλλιώτικα» κι «από μακριά», χαρήκαμε, σχεδόν μέχρι δακρύων που βρεθήκαμε μέσα από τις οθόνες των υπολογιστών ή των κινητών και προσπαθήσαμε να βρούμε τρόπους να επικοινωνήσουμε μέσω του Θεάτρου. Τι να πω! Πρωταγωνιστούμε όλοι σε μια εφιαλτική ταινία επιστημονικής φαντασίας", λέει. 

Η Έφη Σταμούλη πιστεύει πως όταν τελειώσει όλο αυτό, θα βγούμε καλύτεροι και θα έχουμε ξαναβρεί κάποια στοιχεία της αθωότητάς μας που την ξεχνούσαμε μέρα τη μέρα όλα αυτά τα χρόνια και δεν το καταλαβαίναμε. "Πολύ συχνά τις τελευταίες μέρες αναρωτιόμουνα: Τι είχε στο μυαλό του ο Ιονέσκο όταν έγραψε το 1970 το «Παιχνίδι της σφαγής». Δεν μπορεί, κάποιος Ιονέσκο του 2050 θα γράψει τη δικιά μας ιστορία", συμπληρώνει.

Υπάρχουν ωστόσο κι αυτοί που βρίσκουν πιο ευφάνταστους τρόπους για να ανταπεξέρχονται της απομόνωσης. Ο Διογένης Δασκάλου, μουσικός, κειμενογράφος, stand up comedian και ραδιοφωνικός παραγωγός, ας πούμε...παίζει φλογέρα με την μύτη και μέσα από την σελίδα του στο facebook διατηρεί ζωντανή την επικοινωνία με το κοινό του. "Αυτή λοιπόν είναι μια λαμπρή ευκαιρία να ζήσω το δικαίωμα στην τεμπελιά", μας λέει μεταξύ σοβαρού και αστείου και τονίζει πως ζούσαμε σε έναν κόσμο που δεν θα είναι ποτέ ο ίδιος και είμαστε τυχεροί που τον γνωρίσαμε. Αύριο όλα θα είναι αλλιώς. "Σκεφτείτε πως αν κάποιος πήγαινε αυτές τις μέρες στις ΗΠΑ να διοργανώσει το Φεστιβάλ του Woodstock θα θεωρούνταν ότι προκαλεί τρομοκρατική ενέργεια". Αλήθεια είναι κι ακόμα λέει πως το "μένουμε σπίτι" δείχνει "πόσο αντέχουμε τον εαυτό μας μέσα από την μοναξιά. Ακόμη κι αυτός που πιστεύει στο Θεό, αντιλαμβάνεται τώρα πώς είναι το Θιβέτ ή το Άγιον Όρος". Ο πυρήνας του προβλήματος είναι για τον Διογένη Δασκάλου "αν θα μπορέσουμε ξανά να φιλήσουμε έναν άνθρωπο στο στόμα, αν θα ερωτευτούμε. Αν θα μπορέσουμε να τολμήσουμε, αν θα είμαστε σε θέση να ρισκάρουμε".