Η μαγεία του Θεάτρου Σκιών μέσα από τα μάτια του γνωστού καραγκιοζοπαίκτη Γιάννη Χατζή

«Ο Καραγκιόζης με έκανε καλύτερο ως άνθρωπο. Όσες φορές και να πέσει, σηκώνεται. Αυτό το δίδαγμα με συντροφεύει και στη δική μου ζωή. Ζηλεύω την αισιόδοξη ματιά που βλέπει τα πράγματα ο Καραγκιόζης. Αν και η κοινωνία του τα στέρησε όλα, ο ίδιος, χωρίς κανένα εφόδιο, καταπιάνεται με διάφορες δουλειές και παλεύει για να ζήσει την οικογένειά του. Όπως ο Καραγκιόζης έτσι και ο λαός μας έχουν δικαίωμα στο όνειρο».Την απέραντη αγάπη του για το Θέατρο Σκιών, στο οποίο αφιέρωσε ολόκληρη τη ζωή του, είτε ως καραγκιοζοπαίκτης είτε ως ερευνητής και καταγραφέας της πορείας του για σχεδόν δύο αιώνες στη Θεσσαλονίκη και την ευρύτερη περιοχή, «ξετυλίγει» στο ethnos.gr ο Γιάννης Χατζής.Ο πιο γνωστός καραγκιοζοπαίκτης της Θεσσαλονίκης στη ζωή του έδωσε περίπου 5.000 παραστάσεις του Θεάτρου Σκιών, πολλές από τις οποίες αφιλοκερδώς για να δώσει χαρά σε ευάλωτες κοινωνικά ομάδες. Ετοίμασε το σενάριο ενενήντα έργων για το Θέατρο Σκιών, δίδαξε την τέχνη του σε πολλούς βοηθούς του και νέους καραγκιοζοπαίκτες και έγραψε βιβλία για τον αγαπημένο του λαϊκό ήρωα και τους άλλους πρωταγωνιστές που σκιαγραφούνται πίσω από τον μπερντέ, όπως το «Οδοιπορώντας με τις σκιές του Καραγκιόζη – Δοκίμια και μελέτες».Το έργο της ζωή τουΈργο της ζωής του, όπως λέει ο ίδιος στο ethnos.gr, είναι η επί εξήντα χρόνια έρευνα που ολοκλήρωσε τον περασμένο Μάρτιο, προκειμένου να αναδείξει την εξέλιξη του Θεάτρου Σκιών στη Θεσσαλονίκη αλλά και σε άλλες περιοχές της Βόρειας Ελλάδας. Τα αποτελέσματα της ιδιαίτερα κοπιώδους προσπάθειάς του τα συμπεριέλαβε στο βιβλίο «Ιχνηλατώντας τον Καραγκιόζη στη Θεσσαλονίκη και την ευρύτερη περιοχή. Από τον 19ο στον 21ο αιώνα», το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «εκτός των τειχών».«Ξεκίνησα την έρευνα στα μέσα της δεκαετίας του ‘60 και πιο συγκεκριμένα το 1966, όταν ήμουν φοιτητής. Ξεκίνησα το εγχείρημα, χωρίς να γνωρίζω τις δυσκολίες του. Σκέφτηκα ότι η Θεσσαλονίκη δεν είχε κάποιον, ο οποίος να εκφράζει με τον μπερντέ τα όνειρα, τα μεράκια και τις αγωνίες των κατοίκων της πόλης αλλά και του ευρύτερου βορειοελλαδικού χώρου. Θέλησα να διασώσω, ό,τι μπορούσε να διασωθεί και να κάνω ένα βιβλίο για την εξέλιξη του Καραγκιόζη στη Θεσσαλονίκη και την ευρύτερη περιοχή. Από το 1966 ολοκλήρωσα την έρευνα στις 10 του περασμένου Μαρτίου», τονίζει στο ethnos.gr ο κ. Χατζής.Όπως λέει ο ίδιος, στην προσπάθειά του για τη συγκέντρωση του υλικού είχε την τύχη να συναναστραφεί με μεγάλους καραγκιοζοπαίκτες, οι οποίοι βρισκόταν ακόμα εν ζωή, ενώ μίλησε και με τους βοηθούς τους, τις οικογένειές τους και φίλους τους.«Το υλικό μου ήταν πρωτογενές. Η έρευνα έγινε με πολλά έξοδα, κόπους, θυσίες, ξενύχτια και πολλούς κινδύνους. Για χρόνια ολόκληρα οδηγούσα με πολύ κακές καιρικές συνθήκες σε χωριά. Εκτός από τις προφορικές συνεντεύξεις συγκέντρωσα υλικό και από διάφορα έντυπα, ό,τι υπήρχε σε εφημερίδες, περιοδικά και αλλού για τον Καραγκιόζη από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα μέχρι τις 10 Μαρτίου 2024. Ποιοι έδωσαν παραστάσεις, πού τις έδωσαν, τι έπαιξαν, ποια ήταν η σχέση τους με τη Θεσσαλονίκη και την ευρύτερη περιοχή, πώς κινήθηκε το Θέατρο Σκιών στις διάφορες ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες και στις φυσικές καταστροφές. Οτιδήποτε έγινε για τον Καραγκιόζη στη Θεσσαλονίκη και τον ευρύτερο βορειοελλαδικό χώρο. Η μεγαλύτερη δυσκολία μου ήταν να βρω τα μέρη που δινόταν οι παραστάσεις. Δεν είναι εύκολο να βρεις στοιχεία για μία παράσταση που δόθηκε το 1920...». αναφέρει ο κ. Χατζής.Το βιβλίο περιλαμβάνει 400 σελίδες και 230 φωτογραφίες σε ιλουστρασιόν χαρτί. Περιλαμβάνει, επίσης, κείμενα μεγάλων προσωπικοτήτων του πνεύματος της Θεσσαλονίκης, όπως του Κωστή Μοσκώφ, του Ντίνου Χριστιανόπουλου και άλλων, διότι ο συγγραφέας ήθελε να δώσει στο έργο του τη μεγαλύτερη δυνατή αντικειμενικότητα.Από παιδί τον «μάγεψε» το Θέατρο ΣκιώνΗ επαφή του Γιάννη Χατζή με τον Καραγκιόζη και το Θέατρο Σκιών έγινε από πολύ μικρή, από τα πρώτα του σχολικά χρόνια στα μέσα της δεκαετίας του ‘50. Δεν έχανε παράσταση τόσο στη Θεσσαλονίκη όσο και στην «καραγκιοζομάνα», όπως τη χαρακτηρίζει, Λαμία, τόπος καταγωγής του πατέρα του. Ιδίως τα καλοκαίρια ήθελε κάθε μέρα να δει παράσταση του Θεάτρου Σκιών.«Κατά τις επαφές μου με μεγάλους καραγκιοζοπαίκτες της εποχής, προκειμένου να βρω υλικό για την έρευνά μου, κόλλησα και εγώ το… μικρόβιο. Είχα την τύχη να συναντηθώ με τον Ευγένιο Σπαθάρη, τον Βάγγο Κορφιάτη, τον Γιάνναρο, τον Βασίλαρο και πολλούς άλλους. Από τον καθένα πήρα διάφορα πράγματα και δημιούργησα το δικό μου στυλ. Εκείνη την εποχή δεν υπήρχε ντόπιος καραγκιοζοπαίκτης στη Θεσσαλονίκη κι έτσι ξεκίνησα να παίζω το 1976. Μέχρι σήμερα συνεχίζω να δίνω παραστάσεις. Ήθελα οι παραστάσεις που έδινα, να εκφράζουν τη φωνή της μάνας Θεσσαλονίκης αλλά και του ευρύτερου βορειοελλαδικού χώρου», λέει ο κ. Χατζής.Ο ίδιος έγραψε συνολικά ενενήντα έργα για το Θέατρο Σκιών, κάποια από τα οποία στηρίζονταν σε πραγματικά ιστορικά γεγονότα. Έτσι, σε παραστάσεις πλάι στον Καραγκιόζη και την παρέα του, έβαλε, για παράδειγμα, τον ήρωα της Μακεδονίας κατά την επανάσταση του 1821 Εμμανουήλ Παπά. Επίσης, ανέβασε, μεταξύ άλλων, παραστάσεις για το χαλασμό και το παιδομάζωμα της Νάουσας από τους Τούρκους και τη Σφαγή των Προξένων στη Θεσσαλονίκη. Έγραψε και πολλά ηθογραφικά έργα και παραμύθια, όπως το «Στοιχειό της Σαλονίκης».Με το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο και με συνεργάτες πολλούς γνωστούς ανθρώπους του πνεύματος στη Θεσσαλονίκη, όπως τους Θωμά Κοροβίνη, Αλμπέρτο Ναρ, Λέων Ναρ, Χρήστο Ζαφείρη και άλλους, δραματοποίησε έργα αποθανόντων συγγραφέων (Γιώργου Ιωάννου, Λεωνίδα Ζησιάδη, Τόλη Καζαντζή και άλλων) και τα ανέβασε στο Θέατρο Σκιών.«Για δεκαετίες ήμουν ο μοναδικός καραγκιοζοπαίκτης στη Βόρεια Ελλάδα και έκανα σεμινάριο για το Θέατρο Σκιών σε νεότερους. Σήμερα από τον Καραγκιόζη στη Βόρεια Ελλάδα βιοπορίζονται 2-3 άτομα», σημειώνει ο κ. Χατζής.Το ασχημόπαπο που έγινε κύκνοςΜετά από ένα μεγάλο χρονικό διάστημα που το Θέατρο Σκιών έπεσε σε παρακμή, τελευταία, κατά τον κ. Χατζή, αρκετοί άνθρωποι του πνεύματος και των τεχνών στράφηκαν σε αυτό.«Ξαφνικά άρχισαν να ενδιαφέρονται για τον Καραγκιόζη συγγραφείς, ερευνητές, ηθοποιοί, ζωγράφοι, γλύπτες και πολλοί άνθρωποι του πνεύματος και των τεχνών. Το αποτέλεσμα είναι ο Καραγκιόζης να επανέλθει στο προσκήνιο και το ασχημόπαπο να ξαναγίνει κύκνος. Πλέον Καραγκιόζη βλέπουν και μικροί και μεγάλοι», υπογραμμίζει ο καραγκιοζοπαίκτης και συγγραφέας.Σε ό,τι αφορά το αν έχει μέλλον το Θέατρο Σκιών, ο κ. Χατζής απαντάει καταφατικά, με τον αστερίσκο να ισχύσουν ορισμένες προϋποθέσεις.«Το Θέατρο Σκιών έχει μέλλον, αν αποποιηθεί τον πολιτισμό της κονσέρβας, αν συνεχίσει να πιάνει τα μηνύματα του κόσμου, όπως ακριβώς έκαναν οι παλαιοί καραγκιζοπαίκτες, που μετέτρεπαν σε γέλιο και δάκρυ την τέχνη τους και αν καταφέρει να συγχρονιστεί με τη σημερινή εποχή και με τα νέα τεχνικά μέσα. Το Θέατρο Σκιών πρέπει να παραμείνει λειτουργικό και έτσι θα συνεχίσει να αποτελεί ένα μεγάλο όπλο στα χέρια του λαού. Το Θέατρο Σκιών έχει και παιδαγωγικό ρόλο, αφού ασχολείται και με κοινωνικά προβλήματα. Μέσα από αυτό πέρασαν όλοι οι ηρωισμοί και οι θυσίες του λαού μας. Οι νέοι καραγκιοζοπαίκτες μπορούν να ασχοληθούν με πολλά θέματα, αρκεί να μην βλέπουν μόνο τη βιτρίνα. Πρέπει να μπαίνουν στα στενά, να μπαίνουν στα νοσοκομεία, να ενημερώνονται για το τι συμβαίνει σήμερα. Ο Καραγκιόζης πέτυχε, διότι οι παλαιοί καραγκιοζοπαίκτες ήταν ένα με τον κόσμο και αντιμετώπιζαν τα ίδια προβλήματα με τους θεατές. Πάνω στην καμπούρα του Καραγκιόζη γράφτηκε ιστορία», σημειώνει ο κ. Χατζής.Ως παράδειγμα των όσων προανέφερε, φέρνει ένα έργο που έγραψε ο ίδιος για το Θέατρο Σκιών και το ονόμασε «Τσίτα τα γκάζια». Το έγραψε, όταν έμαθε ότι σκοτώθηκε ένας ντελιβεράς σε τροχαίο την ώρα της εργασίας του.«Μέσα από το συγκεκριμένο έργο πέρασα όλα τα προβλήματα του κλάδου των ντελιβεράδων. Το έκανα κωμωδία αλλά στο τέλος δεν ήξερες, αν θέλεις να γελάσεις ή να κλάψεις. Όταν ανάβουν τα φώτα του μπερντέ, ένας μαγικός και ταυτόχρονα ταξικός κόσμος ανοίγει στα μάτια του θεατή. Από τη μία πτέρυγα βρίσκεται το σαράι και από την άλλη η παράγκα. Εγώ διάλεξα να πάω με την παράγκα. Πάντοτε θα υπάρχουν Δερβεναγάδες αλλά εγώ θα είμαι πάντοτε εδώ και εκείνοι θα είναι πάντοτε απέναντι», τονίζει ο κ. Χατζής.Να σημειωθεί ότι ο Γιάννης Χατζής έδωσε στην καριέρα του ένα μεγάλο αριθμό παραστάσεων σε ορφανοτροφεία, γηροκομεία και άλλες κοινωνικές δομές, χωρίς να ζητήσει χρήματα γι’ αυτές. Είναι χαρακτηριστικό ότι εξήντα παραστάσεις, χωρίς να ζητήσει χρήματα, έδωσε το καλοκαίρι του 1978 σε αλάνες, για να διασκεδάσει τους σεισμόπληκτους κατοίκους της Θεσσαλονίκης. Μαζί με τον βοηθό του, Κώστα Διαμαντόπουλο, έδιναν παράσταση κάθε απόγευμα.