┋ Πολιτισμός ┋ 24.03.2020 19:51

Ο καιρός της Επανάστασης: Τα Γιάννενα από τον Ρήγα στον Byron

Σπάνιες εκδόσεις, χαρακτικά, έργα ζωγραφικής και αντικείμενα της εποχής, παρουσιάζουν την Ελληνική Επανάσταση στην Ήπειρο. Την μεγάλη έκθεση παρουσιάζει στο ethnos.gr, ο προϊστάμενος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων, Κώστας Σουέρεφ, με αφορμή τους εορτασμούς για την Επανάσταση του 1821

🕛 χρόνος ανάγνωσης: 8 λεπτά ┋

Πώς θα ήταν η Ελληνική Επανάσταση αν έλειπε η Ήπειρος; Πώς θα ήταν ο Ελληνικός Διαφωτισμός αν έλειπαν οι Ηπειρώτες λόγιοι; Πώς θα ήταν η αρχή της Επανάστασης αν το 1820 δεν είχαν συγκεντρωθεί 80.000 Οθωμανοί να πολιορκήσουν τα Γιάννενα, αφήνοντας την υπόλοιπη Ελλάδα με λίγους Τούρκους στρατιώτες; Στα ερωτήματα αυτά και σε μια σειρά άλλα απαντά η έκθεση «Ο καιρός της Επανάστασης. Τα Γιάννενα από τον Ρήγα στον Byron», η οποία προτείνει ένα πανόραμα αναφορών και υπομνήσεων, με αφορμή την επέτειο των 200 χρόνων από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης. Μέσα από παλιές εκδόσεις, χαρακτικά, πίνακες ζωγραφικής, αντικείμενα εποχής και ποικίλο εποπτικό υλικό, στοχεύει στο να προσεγγίσει, να θυμίσει και να εντοπίσει πράγματα που πιθανόν έχουν διαφύγει από το κοινό.

«Επίσης, παροτρύνει να συλλογιστούμε και να εμβαθύνουμε τα συγκείμενα των ιδεών και των νεότερων τάσεων του Διαφωτισμού και των άλλων κινημάτων των χρόνων αυτών, των ζυμώσεων, των αντιφάσεων, των διαφωνιών και των συγκρούσεων, που προκάλεσαν την πολιτική Επανάσταση του ΄21, η οποία ανέτρεψε την Οθωμανική κυριαρχία και μετέβαλλε αντιλήψεις, αλλά και την καθημερινή ζωή ανθρώπων και εθνών», δήλωσε στο ethnos.gr, ο προϊστάμενος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων, που διοργανώνει την έκθεση, Κωνσταντίνος Σουέρεφ. Σύμφωνα με τον κ. Σουέρεφ, «πρόθεσή μας είναι να δοθεί το έναυσμα στους επισκέπτες, νέους και μεγαλύτερους, να «συνομιλήσουν» με πρόσωπα όπως ο Ρήγας Φερραίος και ο Λόρδος Μπάιρον και να πλησιάσουν καταστάσεις της προεπαναστατικής περιόδου, με επίκεντρο την Ήπειρο και τα Γιάννενα».

Εμβληματικά έργα ιδιαίτερα συμβολικού χαρακτήρα, της εποχής, όπως η Χάρτα του Ρήγα (το αντίγραφο του Καπέσοβου) και το έργο του Λόρδου Βύρωνα Childe Harold΄s Pilrimage (1821), που συνδέουν την Ήπειρο και την Δωδώνη των προεπαναστατικών χρόνων με τα τεκταινόμενα της εποχής, αποτελούν βασικούς άξονες της εν λόγω έκθεσης. Πρόσωπα όπως ο Δημήτριος Νικολίδης, ο Αλέξιος Νούτσος, ο Μάρκος Μπότσαρης, ο Ευγένιος Βούλγαρης, ο Αθανάσιος Ψαλίδας, ο Αλή Πασάς, οι Ζωσιμάδες, συμμετείχαν στη ροή γεγονότων και συμβάντων, τα οποία διαμορφώθηκαν τόσο από τη στρωματογραφία της αρχαιότητας, όσο και από τις θεμελιώδεις παραδόσεις του Βυζαντίου και των νεότερων ευρωπαϊκών κινημάτων, όπως οι διεκδικήσεις των δικαιωμάτων του ατόμου για παιδεία, ελευθερία, εθνική ανεξαρτησία.

Η Χάρτα του Ρήγα, το εμβληματικό έργο της Ελληνικής Χαρτογραφίας, εκδόθηκε στη Βιέννη το 1779 σε 1220 αντίτυπα. Αποτελείται από 12 φύλλα, που απεικονίζουν τον γεωγραφικό χώρο από τον Δούναβη ως το Λιβυκό Πέλαγος και από την Αδριατική ως τον Εύξεινο Πόντο. Ένα ακέραιο αντίτυπο φυλάσσεται στην Πασχάλειο Σχολή στο Καπέσοβο και παρουσιάζεται στην έκθεση. Δεν υπάρχουν μαρτυρίες για το πώς, πότε και από ποιον έφτασε στο Καπέσοβο. Η μικρή κοινότητα αποτέλεσε τη γενέτειρα σημαντικών προσωπικοτήτων της πολιτικής, της οικονομίας και των γραμμάτων, οι οποίοι και μπορούσαν να δαπανήσουν 36 γρόσια για την αγορά ενός τόσο ακριβού έργου, ενώ δεν αποκλείεται να αποκτήθηκε από τους ιδρυτές της Πασχάλειου Σχολής με σκοπό να αποτελέσει εκπαιδευτικό υλικό για την σχολική βιβλιοθήκη. Εμφορούμενοι από το πνεύμα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, οι Ξενιτεμένοι στην Νίζνα της Ρωσίας, αδερφοί Κωνσταντίνος και Παύλος Πασχάλη, ίδρυσαν το «ελληνο-γραικινόν και επιστημονικόνγυμνάσιον, προς όφελος και φωτισμόν της νεολαίας του Ζαγορίου», κατά το πρότυπο των ελληνικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων στη Ρωσία.

Ο Φιλέλληνας Geroge Gordon Noel Byron ή Λόρδος Μπάιρον, υπήρξε από τους σημαντικότερους ποιητές της Μεγάλης Βρετανίας και του ρομαντισμού. Ταξίδεψε στην Ελλάδα υποστηρίζοντας το απελευθερωτικό κίνημα και εμπνεύστηκε το ποίημά του Childe Harold΄s Pilgrimage (Το προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ) το 1812 κατά την επίσκεψή του στα Γιάννενα, στη Ζίτσα και στην Ήπειρο. Μάλιστα σε γράμμα που έστειλε στην μητέρα του ανέφερε ότι «τα Ιωάννινα, σύμφωνα με την μαρτυρία των ίδιων των Ελλήνων, υπερτερούν της Αθήνας στον πλούτο, στην ανάπτυξη, στην παιδεία και στη διάλεκτο των κατοίκων, η οποία μπορεί να συγκριθεί μόνον με εκείνη του Φαναρίου». Ο ήρωάς του Χάρολντ, περιπλανήθηκε σε πολλές χώρες και καταγράφει τις εντυπώσεις του. Ειδικά για την Ελλάδα μίλησε με τα θερμότερα λόγια γι΄αυτό και ο θάνατός του στο Μεσολόγγι (1824) προκάλεσε εκδηλώσεις πένθους, ενώ ο Διονύσιος Σολωμός με την «Ωδή εις τον θάνατον του Λορδ Μπάυρον» συνόψισε το μέγεθος της απώλειας για τους επαναστατημένους Έλληνας.

Γνωστοί λόγιοι και έμποροι από την Ήπειρο με καταγωγή από το Ζαγόρι υπήρξαν μέλη της Φιλικής Εταιρείας, όπως: ο Αλέξιος Νούτσος από το Καπέσοβο, ο Μάνθος Ριζάρης από το Μονοδένδρι, ο οποίος ενίσχυσε οικονομικά την Επανάσταση και ο Κωνσταντίνος Ράδος από το Τσεπέλοβο, από τους εμπνευστές της ίδρυσής της. Ο Αλέξιος Νούτσος (1770-1822) ήταν προεστός του Ζαγορίου και σύμβουλος του Αλή Πασά, ενώ το 1819 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και το 1821 συμμετείχε στις διαπραγματεύσεις, που οδήγησαν στην βραχύβια συμμαχία μεταξύ Ελλήνων και Αλβανών ενόπλων στη Δυτική Ελλάδα. Μια σειρά φωτισμένων μυαλών και σπουδαίων ευεργετών από τα Γιάννενα συνέβαλαν στον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων, ωστόσο λίγοι και λίγα γι΄αυτούς είναι γνωστά.

Ο Αθανάσιος Ψαλίδας (1767-1829) ήταν γιος εμπόρου με δραστηριότητα στη Βλαχία και στη Ρωσία, έκανε εξαιρετικές σπουδές και ήταν σημαντική η συμβολή του στην διασύνδεση της ελληνικής σκέψης και ιδεολογίας του παρελθόντος με τις αρχές και τις ιδέες του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και την «Ελληνική Αναγέννηση». Ο Ζώης Καπλάνης (1736-1806), ορφάνεψε μικρός, αλλά πλούτισε ως γουνέμπορος, παρόλα αυτά ζούσε ως ερημίτης σε κελί του μοναστηριού του Αγίου Νικολάου, που ήταν μετόχι της Μονής Ιβήρων. Ευεργέτησε με κληροδοτήματα την Πάτμο, το Άγιο Όρος, το νοσοκομείο Ιωαννίνων, το Αυτοκρατορικό Ορφανοτροφείο Μόσχας. Οι έξι αδερφοί, γιοι του Παναγή Ζωσιμά, διέπρεψαν ως έμποροι και ευεργέτησαν με πλήθος προσφορών και έργων τον ελληνισμό, ενώ είχαν μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία και στήριξαν οικονομικά τον απελευθερωτικό αγώνα. Οι Ζωσιμάδες έδωσαν μεγάλα χρηματικά ποσά για την ίδρυση και τη λειτουργία σχολών, ναών, βιβλιοθηκών, φιλανθρωπικών ιδρυμάτων, και σε αυτούς ανήκει η δωρεά της πρώτης συλλογής για την ίδρυση του Νομισματικού Μουσείου στην Αθήνα.

Αξιοσημείωτη είναι η προσφορά του πνευματικού κόσμου του Ζαγορίου στην εκπαιδευτική αναγέννηση των Ιωαννίνων με προσωπικότητες όπως οι Μεθόδιος Ανθρακίτης (1660-1736) και Νεόφυτος Δούκας (1760-1845), αλλά και της Ζίτσας, ένα κεφαλοχώρι με το φημισμένο μοναστήρι του Προφήτη Ηλία, στο οποίο έμεινε ο Λόρδος Μπάυρον, καθώς και άλλοι γνωστοί φιλέλληνες, ανάμεσά τους οι: Francois Charles Hugues Pouqueville, William Marth Leake, John Cam Hobhouse, Henry Holland.

Η έκθεση έχει στηθεί με μια ιδιαίτερη μουσειολογική μελέτη στην Αίθουσα Πολλαπλών Εκδηλώσεων «Δημήτρης Κωνστάντιος» στο Κάστρο των Ιωαννίνων. Προς το παρόν ο χώρος είναι κλειστός, λόγω των προληπτικών μέτρων για την αποτροπή μετάδοσης του κοροναϊού, αλλά θα λειτουργεί μέχρι το 2021, χρονιά κατά την οποία θα κορυφωθούν οι επετειακές εκδηλώσεις.Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων την διοργανώνει σε συνεργασία με την Περιφέρεια Ηπείρου, την Ζωσιμαία Βιβλιοθήκη, του δήμους Ιωαννιτών, Ζίτσας, Ζαγορίου, Δωδώνης, την Εταιρεία Ηπειρωτικών Μελετών, το Ίδρυμα Ακτία Νικόπολις, τη Δημοτική Πινακοθήκη, το πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, την Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών, την Εταιρεία Φίλων του Αρχαιολογικού Μουσείου Ιωαννίνων, καθώς επίσης άλλους φορείς, αλλά και συλλέκτες της πόλης.

Πλαισιώνεται δε, από άλλες δύο περιοδικές εκθέσεις, την «Αργυροφεγγής. Τα αργυρά των Ιωαννίνων» στο Αρχαιολογικό Μουσείο και σε άλλα επτά μουσεία (που επίσης αυτό το διάστημα είναι κλειστά, στο πλαίσιο εφαρμογής σχετικής απόφασης του υπουργείου Πολιτισμού), όπου φιλοξενούνται πολύτιμα αντικείμενα της Ιεράς Μητρόπολης και της Παλαιάς Εβραϊκής Συναγωγής και «Ήπειρος, μητροπόλεις, αποικίες», επίσης στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων.

Διαβάστε ακόμη