Άγιον Όρος: Αγνά και γκουρμέ προϊόντα με ρίζες στην παράδοση

Το ξημέρωμα στη Μικρά Αγία Άννα, σε μια ιδιαίτερα άγονη και απόκρημνη περιοχή του Αγίου Όρους, γνωστή ως «έρημο», βρίσκει τον πατέρα Θεοδόσιο στο δρόμο προς τον ελαιώνα του. Εκεί, σε αυτόν τον άνυδρο τόπο βρίσκεται το «καμάρι» του, με ελιές που χρονολογούνται από την εποχή του Βυζαντίου και οι οποίες χάρη στην περιποίηση των μοναχών αποδίδουν ένα εξαιρετικό ελαιόλαδο. Το κλάδεμα, το μπόλιασμα, όπως και το μάζεμα της ελιάς γίνονται με σχεδόν πρωτόγονο τρόπο, αποκλειστικά με χειρωνακτική εργασία, ενώ ακόμη και τα τσουβάλια μεταφέρονται στην πλάτη από τους ίδιους τους μοναχούς μέχρι να βγουν σε ομαλότερο έδαφος από όπου θα φορτωθούν στα μουλάρια και θα πάρουν το δρόμο για το ελαιοτριβείο.

Παραδοσιακές συνταγές αιώνων

Ελαιόλαδο, μέλι, βότανα, αρωματικό ξύδι, τουρσί, ταχίνι, χειροποίητα ζυμαρικά και σάλτσες, κρασί, αλλά και λουκούμια παράγονται πλέον στα περισσότερα μοναστήρια του Αγίου Όρους με παραδοσιακές συνταγές, τις οποίες οι μοναχοί βρίσκουν σε βιβλία και σημειώσεις, που έχουν διασώσει οι προκάτοχοι τους. Τα είδη διατροφής από το Άγιο Όρος αποτελούν πλέον μία ειδική κατηγορία προϊόντων, τα οποία διακρίνονται για την ποιότητα τους, χάρη στα αυστηρά κριτήρια που ακολουθούνται στη διαδικασία παραγωγής, αλλά και τα αγνά υλικά, που προέρχονται από την αμόλυντη φύση της χερσονήσου του Άθωνα.  

«Η παραγωγή αυτών των προϊόντων είναι για τους μοναχούς κομμάτι της μοναστικής ζωής τους, είναι το διακόνημα τους όπως το λένε, δηλαδή η εργασία που τους έχει ανατεθεί. Και σε αυτήν βάζουν όλη την προσοχή και την αγάπη τους», εξηγεί ο Νίκος Καραγιαννάκης, γενικός διευθυντής της Έκθεσης Προϊόντων Αγίου Όρους (mountathos-eshop.com), που έχει αναλάβει μεγάλο μέρος της διάθεσης αυτών των ειδών και προσθέτει: «Θέλω να πιστεύω ότι λειτουργούμε ως ενδιάμεσος και προσπαθούμε να συστήσουμε στον καταναλωτή προϊόντα ποιοτικά με αγνές πρώτες ύλες. Ταυτόχρονα έχουμε οικοδομήσει μία σχέση εμπιστοσύνης με τους μοναχούς, οι οποίοι φτιάχνουν μεν τα προϊόντα, αλλά συνήθως δεν έχουν τη δυνατότητα να τα διοχετεύσουν στην αγορά». Τα αγιορείτικα προϊόντα διατροφής κερδίζουν συνεχώς έδαφος, έτσι εκτός από την Έκθεση της Πυλαίας και το κατάστημα στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, πρόσφατα «ταξίδεψαν» και στη Λέρο, σε νέο παράρτημα. 

Καστανόμελο για τους… γνώστες

Ο πατέρας Ιάκωβος από το Κελί Αναλήψεως της Μονής Ιβήρων ξεκίνησε να ασχολείται με την παραγωγή μελιού πριν από περίπου πέντε χρόνια από τύχη. Ένας μοναχός έφυγε για τα Ιεροσόλυμα και του άφησε τα μελίσσια του, αφού πρώτα του έμαθε όλα τα «μυστικά» της μελισσοκομίας. Σήμερα ο πατέρας Ιάκωβος παράγει μέλι καστανιάς, το οποίο φημίζεται για τις θρεπτικές του ιδιότητες, αλλά και μέλι από τα φυτά σουσούρα και κουμαριά, που εντοπίζονται σε μεγάλο βαθμό στην περιοχή του Αγίου Όρους. Όπως εξηγεί ο ίδιος η  ενασχόληση με τα μελίσσια ξεκίνησε για βιοπορισμό, αλλά στη συνέχεια μέρος των εσόδων χρησιμοποιούνταν και για τις εργασίες αναστήλωσης του συγκεκριμένου κελιού. Μάλιστα, μετά από αρκετά χρόνια ενασχόλησης έχει πλέον διαπιστώσει πως το κάθε μέλι έχει τους δικούς του φανατικούς οπαδούς. Οι… αρχάριοι, όπως λέει, προτιμούν τις πιο απλές γεύσεις γι’  αυτό και συνήθως τους συστήνει πευκόμελο, ενώ όσοι γνωρίζουν από μέλι δείχνουν ιδιαίτερη προτίμηση στο γλυκόπικρο καστανόμελο. 

Γκουρμέ προϊόντα με ρίζες στην παράδοση

Αρκετές είναι, όμως, οι μονές και οι σκήτες που στρέφονται και σε πιο ιδιαίτερα προϊόντα και περνούν π.χ. από την απλή παραγωγή λαδιού στην παρασκευή αρωματικού ελαιολάδου με αγιορείτικα βότανα. Ένα ιδιαίτερο «πάντρεμα» γεύσεων και θρεπτικών συστατικών, που βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε σημειώσεις από χειρόγραφα παλιών μαγείρων του Αγίου Όρους. Κινούμενοι σε αυτό το πλαίσιο οι μοναχοί στο κελί Αρχαγγέλων της μονής Χιλανδαρίου παράγουν ένα εξαιρετικά γκουρμέ προϊόν και συγκεκριμένα λάδι με βότανα, σκόρδο και κόκκους πιπεριού, το οποίο προορίζεται για χρήση σε σαλάτες.

«Οι ελιές που έχουμε χρονολογούνται τουλάχιστον από το 1550, είναι ένας μικρός ελαιώνας, τον οποίο φροντίζουμε όσο καλύτερα μπορούμε, ενώ όλες οι εργασίες που κάνουμε γίνονται με το χέρι», εξηγεί  ο πατέρας Παΐσιος. Το συγκεκριμένο προϊόν βγαίνει σε περιορισμένη παραγωγή, ωστόσο οι μοναχοί στο κελί Αρχαγγέλων έχουν βάλει ως επόμενο στόχο τους να αυξήσουν την ποσότητα ελαιολάδου, που παράγουν.

Λάδι παράγει, όμως και η Μονή Βατοπαιδίου, η οποία διαθέτει έναν υπεραιωνόβιο ελαιώνα με δέντρα, που η ηλικία τους φτάνει και τα… 800 χρόνια. Όπως εξηγούν οι ίδιοι οι μοναχοί στο συγκεκριμένο ελαιώνα υπάρχουν ελιές από την εποχή της… Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, οι οποίες συνεχίζουν να δίνουν το πολύτιμο λάδι τους.

Κρίταμο σε… βάζο και χειροποίητα ζυμαρικά

Ένα ιδιαίτερο προϊόν φτιάχνουν, μεταξύ άλλων και οι μοναχοί της Μονής Ξενοφώντος, οι οποίοι εδώ και χρόνια παράγουν κρίταμο τουρσί. Οι ίδιοι το μαζεύουν από τα βράχια στις ακρογιαλιές και στη συνέχεια με συνταγή που έχουν βρει από παλαιότερους μοναχούς, το κάνουν τουρσί. Μάλιστα, παράγουν και εξαιρετικό μηλόξιδο με βότανα, το οποίο συνδυάζεται υπέροχα με το κρίταμο.

Για τα χειροποίητα ζυμαρικά τους φημίζονται οι μοναχοί της Σκήτης του Τιμίου Προδρόμου της Μονής Ιβήρων. Με συνταγές προκατόχων τους, οι οποίες περνάνε από τη μία γενιά στην άλλη και με παραδοσιακές μεθόδους, τις οποίες «μπολιάζουν» με τις απαιτήσεις της σύγχρονης ζωής δημιουργούν νηστίσιμα ζυμαρικά με λαχανικά από τον κήπο τους, αλλά και ζυμαρικά με ζέα, η οποία επανέρχεται στο προσκήνιο. Επίσης, με ντομάτες, που καλλιεργούν οι ίδιοι παράγουν και χειροποίητες σάλτσες, χωρίς συντηρητικά. Άλλωστε, οι μοναχοί καταναλώνουν πρώτα οι ίδιοι τα προϊόντα που παράγουν, ενώ πολλές φορές έχει παρατηρηθεί να τους παρακινούν προσκυνητές να ασχοληθούν με την παραγωγή και την πώληση ειδών διατροφής, καθώς τα δοκιμάζουν στις επισκέψεις τους και εκτιμούν την ποιότητα τους.

Βιολογικά και βραβευμένα κρασιά

Το κρασί είναι ένα από τα βασικά προϊόντα της Αγιορείτικης Πολιτείας, το οποίο παράγεται πλέον σε πολλά μοναστήρια. Λευκό, ροζέ, κόκκινο, ξηρό ή ημίγλυκο, αλλά συνήθως βιολογικής καλλιέργειας, καθώς οι περισσότεροι αμπελώνες στο Άγιο Όρος έχουν σχετική πιστοποίηση.

Από τα πιο γνωστά κρασιά, αυτά του Μυλοποτάμου, της ιεράς μονής Μεγίστης Λαύρας, παράγονται από σταφύλια, που καλλιεργούνται βιολογικά από τους μοναχούς, οι οποίοι με επικεφαλής τον πατέρα Επιφάνιο συνεχίζουν μία παράδοση χιλίων χρόνων.

ο κλίμα που επικρατεί στην περιοχή με τις απαραίτητες βροχοπτώσεις του χειμώνα, η θάλασσα και ο ήλιος, που λούζει τους αμπελώνες σε συνδυασμό με τη φροντίδα και την παραδοσιακή αγιορείτικη οικολογική καλλιέργεια δημιουργούν τις καλύτερες προϋποθέσεις. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο ότι τα κρασιά του Μυλοποτάμου εξάγονται σήμερα σε αρκετές χώρες του εξωτερικού, μεταξύ των οποίων Γαλλία, Αυστρία, Αγγλία, Γερμανία ακόμη και Σιγκαπούρη, ενώ έχουν κερδίσει σειρά βραβείων.