Άγιο Φως και Ναός της Αναστάσεως: Η ιστορία πίσω από τα εμβλήματα του Πάσχα

Το Πάσχα τού 33 μ.Χ. οι Εβραίοι γιόρταζαν τη διάβαση, το πέρασμα των προγόνων τους από την Ερυθρά Θάλασσα και τη σωτηρία από τις στρατιές των Φαραώ. Η Σταύρωση όμως και η Ανάσταση του Χριστού την ίδια ακριβώς περίοδο σήμανε τη διάβαση του ανθρωπίνου γένους εκ του θανάτου στη ζωή.

Το Πάσχα είναι η μεγαλύτερη γιορτή της χριστιανοσύνης, αλλά και μία μοναδική θρησκευτική γιορτή που περιλαμβάνει όλα τα συναισθήματα: την αγωνία, τον πόνο και τη θλίψη των Παθών και της Σταύρωσης, μαζί με τη συγκίνηση, τη χαρά και την αισιοδοξία που φέρνει η Ανάσταση. Η νίκη του Θεανθρώπου επί του θανάτου είναι η βασικότερη παράμετρος της ορθόδοξης θεολογίας.

Ωστόσο, θα πρέπει να σημειωθεί ότι τόσο το Μεγάλο Σάββατο, όσο και η Ανάσταση έχουν συνδεθεί άρρηκτα με το Άγιο Φως του Παναγίου Τάφου. Η Παλαιστίνη με την Ιερουσαλήμ αποτελεί το κέντρο του κόσμου. Κυριαρχική για την ελληνορθόδοξη λαϊκή θρησκευτικότητα είναι η μοναδική τελετή του Αγίου Φωτός, που συγκινεί ολόκληρη τη χριστιανοσύνη, το Μεγάλο Σάββατο, και σχετίζεται άμεσα με τον Πανάγιο Τάφο.

Ο Ναός της Αναστάσεως, το ιερότερο μνημείο της Χριστιανοσύνης αποτελεί το όνειρο κάθε ευσεβούς Χριστιανού να αξιωθεί κάποτε να επισκεφθεί την Αγία Γη. Ο ενδοξότερος ναός της Χριστιανικής θρησκείας, όπου εσταυρώθη και ανεστήθη ο Χριστός δεν είναι ένα ενιαίο κτήριο, αλλά πολλά και διάφορα, τα οποία ενώνονται μεταξύ τους.

Στην καρδιά πραγματικά του Ναού της Αναστάσεως βρίσκεται ο Πανάγιος Τάφος, το «καινόν μνημείον» που μένοντας «κενόν» από την Ανάσταση του Κυρίου άλλαξε την παγκόσμια ιστορία και την πορεία της ανθρωπότητας.

«Η στιγμή κατά την οποία ο προσκυνητής βρίσκεται ενώπιον του Ιερού Κουβουκλίου είναι, από πολλές πλευρές, η συγκλονιστικότερη της πνευματικής ζωής, αλλά και της ίδια της ύπαρξης, του χριστιανού» αναφέρει στο ethnos.gr ο καθηγητής Λαογραφίας και Πρόεδρος του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης, κ. Μανόλης Γ. Βαρβούνης.

Αξίζει να σημειωθεί ότι εντός του Ναού της Αναστάσεως υπάρχουν άνω των δέκα ιεροί χώροι και προσκυνήματα, συνδεδεμένα με το Πάθος του Χριστού, τη Σταύρωση, το Θάνατο, την Ταφή και την Ανάσταση. Τα κυριότερα είναι: 1) Η Αγία Αποκαθήλωσις 2) Ο τόπος, στον οποίο ίσταντο οι άγιες γυναίκες κατά τη Σταύρωση 3) Το Άγιο Κουβούκλιο, όπου ο Τάφος του Χριστού και ο Άγιος Λίθος 4) Ο Γολγοθάς 5) Το Παρεκκλήσιο του Αδάμ 6) Το παρεκκλήσιο του Ακανθίνου Στεφάνου 7) Ο χώρος της ευρέσεως του Τιμίου Σταυρού 8) Το Παρεκκλήσιο του εκατοντάρχου Λογγίνου 9) Το Παρεκκλήσιο του «Διεμερίσαντο» 10) Το Παρεκκλήσιο των Κλαπών, όπου η φυλακή του Χριστού 11) Η Κολώνα του Δαρμού 12) Το Παρεκκλήσιο της Μαρίας της Μαγδαληνής.

«Μερικά από τα προσκυνήματα αυτά, όπως ο Γολγοθάς και ο Τάφος του Χριστού έχουν Ευαγγελική, τοπογραφική και ιστορική αυθεντικότητα» υπογραμμίζει ο κ. Βαρβούνης.

Ο Πανάγιος Τάφος έλαβε τη σημερινή του μορφή το 1810, μετά τη μεγάλη πυρκαγιά του 1808. O ιερός όμως αυτός τόπος πήρε πολλές μορφές και δέχτηκε πολλές και διαφορετικές διαμορφώσεις στο πέρασμα των είκοσι αιώνων από τη σταυρική θυσία και την Ανάσταση του Ιησού.

Στον Πανάγιο Τάφο καίνε διαρκώς λαμπάδες και σαράντα τρείς ακοίμητες κανδήλες. Από αυτές, δεκατρείς είναι των Ορθοδόξων, δεκατρείς των Λατίνων, δεκατρείς των Αρμενίων και τέσσερις των Κοπτών. Στο δυτικό τμήμα του Ιερού Κουβουκλίου, εξωτερικά, υπάρχει το παρεκκλήσιο των Κοπτών, ενώ στον Πανάγιο Τάφο λειτουργούν και οι Λατίνοι.

Παρά το γεγονός ότι στο Ιερό Κουβούκλιο και στον Πανάγιο Τάφο έχουν δικαιώματα όλες οι ομολογίες, κυρίαρχη παραμένει η θέση των Ορθοδόξων και πρωταγωνιστικός ο ρόλος της Αγιοταφιτικής Αδελφότητος και του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων, στην τέλεση της θείας λατρείας στο ιερότερο μνημείο της χριστιανοσύνης.

Το πάνω μέρος του θαλάμου καλύπτει μαρμάρινο γείσο, επί του οποίου στηρίζεται ζωφόρος, με εγχάρακτο το ακόλουθο τροπάριο του όρθρου της πασχαλινής θείας λειτουργίας: «Την ανάστασίν σου, Χριστέ Σωτήρ, άγγελοι υμνούσιν εν ουρανοίς και ημάς τους επί γης καταξίωσον εν καθαρά καρδία Σε δοξάζειν».

«Το Άγιο Φως»

Για το Άγιο Φως -σύμφωνα με τον κ. Βαρβούνη-, κατά τη διαδρομή των αιώνων, έχουν γραφτεί πολλά, από τα οποία ξεχωρίζουν, «η σχετική διατριβή του Νεοφύτου του Καυσοκαλυβίτου «Περί επιταφίου φωτός» και η επιστολή του Νικηφόρου Θεοτόκη προς τον Μιχαήλο Λαρισαίο, του 1775, αλλά και το σχετικό κείμενο του Αδαμαντίου Κοραή «Διάλογος περί του εν Ιεροσολύμοις Αγίου Φωτός».

Στην τελετή αυτή συγκεντρώνεται μέγα πλήθος πιστών, τόσο προσκυνητών όσο και αραβοφώνων Ορθοδόξων, με αποτέλεσμα και η πρόσβαση στο Ναό να είναι αδύνατη, αλλά και συνωστισμός να παρατηρείται. Μόλις ο Πατριάρχης βγει από το Ιερό Κουβούκλιο κρατώντας δύο αναμμένους πυρσούς κατευθύνεται στο άγιο Βήμα του Καθολικού, ενώ οι χοροί ψάλουν το «Ανάστα ο Θεός κρίνων την Γην» και αρχίζει η καθιερωμένη θεία λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου, ενώ οι Αρμένιοι εισέρχονται στον Πανάγιο Τάφο και πλένουν το μάρμαρο του Αγίου Τάφου με ροδόσταγμα.

Η όλη τελετή είναι λαμπρή, η δε ευλογία του Αγίου Φωτός μεταδίδεται πλέον σε πολλά σημεία της Ορθόδοξης Χριστιανοσύνης, καθώς μεταφέρεται με ειδικές πτήσεις, ώστε να διανεμηθεί σήμερα, το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου, στους κατά τόπους ορθοδόξους ναούς, κατά την τελετή της Αναστάσεως.

Με ειδική πτήση, το Άγιο Φως μεταφέρεται στην Ελλάδα, και από εκεί σε κάθε γωνιά της ελληνικής επικράτειας, ώστε να διανεμηθεί στους πιστούς κατά την ακολουθία της Αναστάσεως.