Η μοναχική εορτή του Οικουμενικού Πατριάρχη στη σκιά της πανδημίας

Γεννήθηκε στις 29 Φεβρουαρίου του 1940, μια μέρα ιδιαίτερη, σε ένα δίσεκτο έτος. Αυτός είναι και ο λόγος που έχει γενέθλια κάθε τέσσερα χρόνια. Γενέτειρά του είναι το μικρό χωριό Αγιοι Θεόδωροι της Ιμβρου. Μειονοτικό μέσα σ’ ένα κράτος αλλόγλωσσο καθώς και αλλόθρησκο, αλλά εκεί ο Δημήτρης Αρχοντώνης ονειρεύεται και συγκεντρώνει χωρίς να το ξέρει το «λίπασμα» της μελλοντικής του εξέλιξης.

Ο μικρός Δημήτρης είναι το τρίτο από τα τέσσερα παιδιά του Χρήστου και της Μερόπης. Η πρωτότοκη είναι η Ζαχάρω, ακολουθεί ο Νικόλαος και «βενιαμίν» ο Αντώνιος.

Οικογένεια βιοπαλαιστών που, κόντρα στις δυσκολίες και τις κακουχίες της εποχής, προσπάθησε να του προσφέρει απλόχερα ό,τι καλύτερο μπορούσε. Τον έμαθε να αγαπά με ανιδιοτέλεια, να συμπονά και να αναζητά διαρκώς τρόπους για να πραγματοποιήσει τα όνειρά του.

Η ενθρόνισή του ως Οικουμενικού Πατριάρχη στις 2 Νοεμβρίου του 1991 έμοιαζε σχεδόν προκαθορισμένη. Υστερα από 29 χρόνια στον πατριαρχικό θρόνο, ο Βαρθολομαίος δεν άλλαξε ψυχή, έμεινε ίδιος και απαράλλαχτος, κουβαλώντας το φορτίο του οικουμενικού ποιμένα.

Πρότυπό του ήταν ο αυστηρός, αλλά δίκαιος και ακούραστος πατέρας του, που για να τα φέρνει βόλτα δεν είχε χορτάσει ποτέ του ύπνο. Διατηρούσε στο χωριό καφενείο, μέρος του οποίου είχε διαμορφώσει σε κουρείο. Σηκωνόταν αξημέρωτα για να ανοίξει το μαγαζί του,  όπου και παρέμενε μέχρι να φύγει και ο τελευταίος πελάτης.

Ευγενικός και τρυφερός

Πέρα από τις δύο δουλειές που έκανε, του μπαρμπέρη και του καφετζή, φρόντιζε τα χωράφια και τα ζώα του, φύτευε και μάζευε ελιές. Η μητέρα του ήταν ένας άνθρωπος ευγενικός, τρυφερός, που η παρουσία της εξασφάλιζε ένα ασφαλές και σταθερό περιβάλλον για τα παιδιά της. Αγόγγυστα φρόντιζε την οικογένειά της, χωρίς το σπίτι τους να διαθέτει βασικές ευκολίες που σήμερα τις θεωρούμε δεδομένες, όπως ηλεκτρισμό, τρεχούμενο νερό και θέρμανση.

«Δεν είχαμε νερό στο σπίτι μας. Η μαμά μου μάζευε το νερό από τη βρύση του χωριού για να πλύνει τα ρούχα μας. Μας σήκωνε νωρίς για να πάμε στο σχολείο, άναβε το τζάκι γιατί δεν είχαμε σόμπα. Ολοι μας ήμασταν τότε μαθητές, διαβάζαμε κάτω από το φως της λάμπας πετρελαίου, ενώ εκείνη προσπαθούσε να μεγαλουργήσει γευστικά μαγειρεύοντας το βράδυ στο μαγκάλι» είχε αποκαλύψει ο Προκαθήμενος της Μητέρας Εκκλησίας.

Από νωρίς φάνηκε ότι είχε ιδιαίτερη έφεση στη μάθηση. Δεν έπαιζε πολλά παιχνίδια με τους συμμαθητές του, περισσότερο διάβαζε και βοηθούσε τους γονείς του. Σε όλες τις δύσκολες ερωτήσεις των δασκάλων του πάντοτε απαντούσε. Τον έτρωγε να μάθει τι κρύβουν μέσα τους οι λέξεις. Εσπαγε τα κουκούτσια τους για να φανεί η ψίχα τους και να ρουφήξει την ουσία των πραγμάτων.

Ηταν ένα πολύ έξυπνο παιδί που δεν τον σταματούσαν οι αντιξοότητες. Μονίμως περπατούσε. Με τα πόδια πήγαινε παντού. Μέσα στο χιόνι, στο κρύο, στη βροχή, έκανε καθημερινά περίπου 40 με 50 λεπτά για να πάει στο δημοτικό σχολείο της Ιμβρου.

Ο π. Αστέριος

«Κατά τα προγυμνασιακά του σχολικά χρόνια, ο Δημήτριος συνδέθηκε με τον ιερέα του χωριού, τον π. Αστέριο, έναν απλό, αλλά αγαθό και ευθύ άνθρωπο. Γρήγορα έγινε συνοδός και ακόλουθός του: τον βοηθούσε στο Ιερό Βήμα ή διακονούσε ως ψάλτης, όποτε χρειαζόταν. Αυτός ήταν που βάπτισε όλα τα παιδιά της οικογένειας Αρχοντώνη και δώρισε στον Δημήτριο το ύφασμα για να ράψει τα πρώτα του άμφια όταν χειροτονήθηκε ιερέας» γράφει ο αρχιδιάκονος του Οικουμενικού Πατριαρχείου π. Ιωάννης Χρυσαυγής στο βιβλίο του με τίτλο «Βαρθολομαίος - Αποστολή και Οραμα».

Ωστόσο, για τον νεαρό Δημήτριο καταλυτικό ρόλο έπαιξε ο μητροπολίτης Μελίτων Χατζής, που αποτέλεσε δικαίως έμπνευση και στήριγμά του. Ο ιεράρχης διέκρινε τις δυνατότητες που είχε και ανέλαβε να χρηματοδοτήσει τη συνέχιση των γυμνασιακών του σπουδών στο Ζωγράφειο της Κωνσταντινούπολης. Αξιοσημείωτη συγκυρία αποτέλεσε το γεγονός ότι στη γενέθλια νήσο του είχε κλείσει το γυμνάσιο.

Εναν χρόνο έμεινε στην Πόλη ο μικρός Δημήτριος, αλλά ποτέ δεν λησμόνησε την ιδιαίτερη πατρίδα του. Τα καλά μαντάτα ήρθαν γρήγορα από τον πνευματικό του πατέρα. Ο Μελίτων  άνοιξε στην Παναγιά της Ιμβρου γυμνάσιο και τον κάλεσε να επιστρέψει.

Ετσι λοιπόν ο νεαρός «Βαρθολομαίος» ολοκληρώνει τις γυμνασιακές του σπουδές στη γενέτειρά του και βάζει πλώρη, με υποτροφία από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, για τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, χωρίς όμως να σβήνει από τη μνήμη του την αγαπημένη του Ιμβρο.

Είναι συγκινητικό πόσο πονάει τον τόπο του ο μικρός τότε Δημήτριος, ο οποίος ορκίζεται να επανέλθει εκεί δυνατός για να του ξαναδώσει ζωή. Χαρακτηριστική είναι η ομιλία του κατά την τελετή αποφοίτησής του από το γυμνάσιο της γενέτειράς του, όπως δημοσιεύτηκε στο βιβλίο «Bir Patrik Çocukken» («Οταν ένας Πατριάρχης ήταν παιδί»), σε μετάφραση Αρη Τσοκώνα.

«Δεν θα σε ξεχάσουμε ποτέ»

Γράφει ο ίδιος: «Γλυκιά μας πατρίδα! Σήμερα σ’ αφήνουμε και φεύγουμε στην ξενιτιά που μας τραβά σαν το μαγνήτη. Σήμερα φεύγουμε και πάμε για να συμπληρώσουμε την προετοιμασία που κάνουμε. Γιατί δίχως αυτή δε θα μπορέσουμε να σου φανούμε χρήσιμοι και ελάχιστες μόνο υπηρεσίες θα μπορέσουμε να σου προσφέρουμε. Μη λυπάσαι που φεύγουμε. Δε θα σε ξεχάσουμε ποτέ κι ο νους μας πάντα σε σένα θα είναι, σε σένα θα πετά. Η φαντασία μας σε σένα θα πλανιέται, και η καρδιά μας για σένα θα χτυπά. Θα σε εξυπηρετήσουμε όσο μπορούμε, λατρευτή μας γενέτειρα, θα προσπαθήσουμε να σου φανούμε χρήσιμοι και θα σε βοηθήσουμε να πάρεις και συ μια θέση που σου πρέπει μέσα στον πολιτισμένο και το μορφωμένο κόσμο. Να είσαι βεβαία γι’ αυτό...».

Το είπε και το έκανε. Σήμερα λειτουργούν όλες οι βαθμίδες στο σχολείο της Ιμβρου. Εξάλλου, όπως έχει δηλώσει ο Οικουμενικός Πατριάρχης «στην Ιμβρο, στη γενέτειρά μου, αισθάνομαι πάντοτε ευτυχής και συγκινημένος. Κάθε φορά που επιστρέφω νιώθω ότι αναγεννιέμαι και ανανεώνομαι».

Χειροτονήθηκε διάκονος στις 13 Αυγούστου του 1961, παίρνοντας το καλογερικό του όνομα Βαρθολομαίος. Το όνομα ενός εκ των δώδεκα μαθητών του Χριστού καθώς και ενός πολυμαθούς μοναχού από την Ιμβρο που δίδαξε στη Θεσσαλονίκη και τη Βενετία κι αργότερα εγκαταστάθηκε στην Ιερά Μονή Κουτλουμουσίου στο Αγιον Ορος.

Θητεία στην Καλλίπολη

Ο Βαρθολομαίος πήρε το πτυχίο της Θεολογίας το 1961 από τη Χάλκη και τα επόμενα δύο χρόνια έκανε τη στρατιωτική του θητεία στην Καλλίπολη, στον τουρκικό στρατό ως έφεδρος αξιωματικός.

Σε αυτή την περίοδο ήταν που ήρθε κοντά στον μεγάλο Πατριάρχη Αθηναγόρα, με την πνευματική και προσωπική καθοδήγηση του Μελίτωνα. Ο Αθηναγόρας εξασφάλισε στον Βαρθολομαίο μια υποτροφία για περαιτέρω σπουδές στην Ευρώπη. Αρχικά σπουδάζει στο Ινστιτούτο Ανατολικών Σπουδών του Γρηγοριανού Πανεπιστημίου της Ρώμης. Επειτα πηγαίνει στο Ινστιτούτο του Bossey στην Ελβετία, μια σχολή του Παγκοσμίου Συμβουλίου των Εκκλησιών, και, τέλος, στη Γερμανία, στο πανεπιστήμιο του Μονάχου. Εκεί, όχι μόνο καλλιέργησε το ερευνητικό του αισθητήριο πάνω στο Κανονικό Δίκαιο, αλλά διεύρυνε και την οικουμενική κατανόησή του επί της ρωμαιοκαθολικής και προτεσταντικής Θεολογίας. Αυτή λοιπόν είναι η ιστορία του μικρού Δημήτριου, που ανδρώθηκε και ανέλαβε την ηγεσία ολόκληρης της ορθόδοξης χριστιανικής Ανατολής και παραμένει στον πατριαρχικό θρόνο 29 χρόνια τώρα…

Το Φανάρι είναι φορέας υπέρτατων αξιών

Ο Βαρθολομαίος θυμάται ακόμη και σήμερα το πως ο γερο-Μελίτων περιέγραφε το Οικουμενικό Πατριαρχείο: «Το Φανάρι είναι… μια ιδέα. Είναι ένα σύμβολο της δυνατότητας της ζωής να υπερβαίνει την καταστροφή, ένα σύμβολο της πιθανότητας επιβίωσης διά της συνύπαρξης. Το Φανάρι είναι φορέας υπέρτατων αξιών. Είναι υπομονή. Είναι σιωπή. Είναι ευγένεια. Είναι η αξιοπρέπεια του παρελθόντος. Το Φανάρι είναι ένα σχολείο…».

Η ανάμνηση του παρελθόντος, ο μηδενισμός του εαυτού μας ενώπιον του παρελθόντος και ο στοχασμός του παρελθόντος συνιστούν τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται ο Οικουμενικός Πατριάρχης την παράδοση-μια παράδοση που ο ίδιος οικειώθηκε, φέρει και μεταλαμπαδεύει. Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ είχε δίκιο όταν έλεγε πως όσο μακρύτερα στο παρελθόν κοιτάζει κανείς, τόσο μακρύτερα στο μέλλον μπορεί και να δει. Ο Βαρθολομαίος είναι ο Πατριάρχης της μνήμης…