Πώς γίνεται κάποιος Άγιος: Τα κριτήρια και οι προϋποθέσεις της Εκκλησίας

Πρόσφατα ανακοινώθηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο η ένταξη στο Ορθόδοξο Αγιολόγιο δύο κεκοιμημένων πατέρων. Πρόκειται για τον Ιερώνυμο τον Σιμωνοπετρίτη και τον Σωφρόνιον Σαχάρωφ.

Σε πολλούς, λοιπόν, γεννιέται η απορία σχετικά με αυτή την πρακτική, τη διαδικασία και τα κριτήρια. Με απλά λόγια, πώς γίνεται κάποιος Άγιος;

Θα επιχειρήσουμε, με τη βοήθεια του Αρχιμανδρίτη π. Φιλούμενου Ρούμπη, γραμματέα της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών και εφημέριου του Ιερού Ναού Αγ. Δημητρίου των Όπλων, μια σύντομη επεξήγηση επ’ αυτών.

Η σημασία των Αγίων

Οι Άγιοι, με την οσιακή ζωή τους, με το μαρτύριο ή με τη θεόπνευστη διδασκαλία τους, και γενικά με την κατ’ εξοχήν αγάπη τους προς τον Θεό, γίνονται γνήσιοι δάσκαλοι, τους οποίους προσπαθούν και οφείλουν να μιμηθούν οι πιστοί.

Επιπλέον, όπως εξηγεί στο ethnos.gr o π. Φιλούμενος, «λειτουργούν ως ‘’παράκλητοι’’, ως παρηγορητές δηλαδή των μελών της στρατευομένης Εκκλησίας (των ζώντων βαπτισμένων Ορθοδόξων Χριστιανών) εξαιτίας της παρρησίας τους.

Δηλαδή, μπορούν να παρακαλούν τον Θεό να βοηθάει παντοιοτρόπως τα μέλη της Εκκλησίας και ο Θεός συχνά, μέσω του Αγίου, θεραπεύει, παρηγορεί, ενισχύει τα εμπερίστατα μέλη της Εκκλησίας, θαυματουργεί επομένως προς όφελος των πιστών, που ζητούν από τους Αγίους να πρεσβεύουν στον Θεό».

Ακριβώς εξαιτίας αυτής της διακονίας τους χάριν των πιστών, γι’ αυτό και η Εκκλησία έδωσε απόλυτη σημασία στην τιμή των Αγίων. Η τιμή, δηλαδή, προς τους Αγίους γίνεται χάριν των πιστών και όχι χάριν του Θεού ή των Αγίων. Ούτε ο Θεός έχει ανάγκη από την τιμή των πιστών προς τους Αγίους, ούτε οι Άγιοι χρειάζονται την δική μας τιμή.

Τι σημαίνει «Άγιος»

Η λέξη «άγιος», σύμφωνα με τον π. Φιλούμενο Ρούμπη, προέρχεται από την αρχαία ελληνική και σημαίνει τον αμόλυντο και καθαρό. Αυτό αποδίδεται κυρίως σε πρόσωπα και πράγματα που έχουν σχέση κυρίως με τον Θεό.

Στην Παλαιά Διαθήκη, η λέξη σημαίνει αυτό που προέρχεται από τον Θεό και έχει ιδιαίτερη σχέση μαζί Του. Στην Καινή Διαθήκη γίνεται τεχνικός όρος, και δηλώνει τον χριστιανό. Αργότερα, χρησιμοποιήθηκε ως τεχνικός όρος για τους Μάρτυρες, ως ήρωες της πίστεως και τηρητές των εντολών του Χριστού, και πιο μετά για κάθε εξαίρετο πρόσωπο, που έχει διακριθεί για την πίστη του στο Χριστό.

Αναμφισβήτητα όμως και απόλυτα Άγιος και πηγή της αγιότητας είναι πάντα και μόνο ο Θεός.

Με λίγα λόγια, Άγιοι είναι οι φίλοι του Θεού, δηλαδή οι ευσεβείς Ορθόδοξοι Χριστιανοί οι οποίοι, με την τέλεια αγάπη τους προς τον Θεό και την τέλεια υπακοή τους στο νόμο Του, ευαρέστησαν ενώπιόν Του· με την δωρεά δε του Αγίου Πνεύματος, αγιάστηκαν καθ’ ολοκληρίαν και θεώθηκαν και ως προς την ψυχή και ως προς το σώμα. Αυτοί δοξάστηκαν από τον Θεό και επί γης, όταν ζούσαν, και μετά την κοίμησή τους, και με τη χάρη που δόθηκε σε αυτούς να κάνουν θαύματα, αλλά και στους ουρανούς, με την παρρησία που τους δόθηκε να πρεσβεύουν υπέρ όσων έχουν την ανάγκη των πρεσβειών τους.

Ποιος θεωρείται Άγιος

Ένα δύσκολο θέμα για την Εκκλησία ήταν πάντοτε το εξής: Ποιοι είναι οι αληθινοί Άγιοι, οι άξιοι της αποδιδομένης σε αυτούς τιμής; Έχει κάθε άνθρωπος που εκοιμήθη εν Κυρίω παρρησία να πρεσβεύει υπέρ αυτών που τον επικαλούνται;

Όπως τονίζει ο π. Φιλούμενος «η Εκκλησία, από αρχής της Ιστορίας της, έλεγχε και παρακολουθούσε με μέγιστο ενδιαφέρον το θέμα: Ποιοι δηλαδή είναι οι τιμώμενοι Άγιοι. Έτσι δημιουργήθηκαν τα ‘’Μαρτυρολόγια’’. Η χρονική αφετηρία των μαρτυρολογίων είναι πολύ αρχαία, πολύ προ του Μ. Κωνσταντίνου. Στα μαρτυρολόγια καταχωρούνται τα ονόματα των τιμωμένων Αγίων, ουδέποτε όμως έγινε ‘’Πράξις’’ ανακηρύξεως Αγίου Μάρτυρος, ούτε εκδόθηκε σχετικός τόμος.

Οι μάρτυρες πάντοτε θεωρούνται ασυζητητί Άγιοι. Παρά ταύτα, υπήρχε επιμελής παρακολούθηση, προκειμένου να μη συμβεί να τιμηθούν αιρετικοί Άγιοι. Για τους Αγίους όμως όλων των άλλων ‘’κατηγοριών’’ (Οσίους, Ιεράρχες κλπ), χρειάζεται κάποια ουσιαστική απόδειξη της αγιότητάς τους. Η Εκκλησία, πάντοτε όταν διαπίστωνε τις προϋποθέσεις, επέτρεπε στο λαό σιωπηρώς να τιμά τους Αγίους. Η ίδια κατόπιν, αθορύβως, τους κατέγραφε στα δίπτυχα, δηλαδή στο Συναξάριο (τη βιογραφία που διαβαζόταν στη Σύναξη των μελών της Εκκλησίας, προ της Θείας Ευχαριστίας), για να μνημονεύονται και κατά τη Θεία Λειτουργία μαζί με τους άλλους Αγίους, και να γίνεται επισήμως επίκληση των πρεσβειών τους».  

Η διαδικασία

Η έως τώρα, λοιπόν, ιστορική έρευνα έχει δείξει ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία εν γένει δεν γνωρίζει κάποια τυποποιημένη και αυστηρά καθορισμένη διαδικασία με τις ανακηρύξεις Αγίων. Εν τούτοις, στον ιστορικό βίο της Εκκλησίας έχουμε και παραδείγματα επισήμων αναγνωρίσεων Αγίων με ειδική πράξη από την Ιερά Σύνοδο, φαινόμενο που παρατηρείται κυρίως από τον ΙΑ΄ αιώνα και μετά. Από τον αιώνα αυτόν και έπειτα η επίσημη Εκκλησία λαμβάνει πιο ενεργό ρόλο στα θέματα κυρίως τιμής των Αγίων και μεριμνά για την τυποποίηση της εορτής τους και τη διόρθωση του ασματικού μέρους αυτής. Ιδιαίτερα από τον ΙΔ΄ αιώνα, περίπου, σημειώνεται κάποια διαφοροποίηση στις ανακηρύξεις Αγίων από τη μέχρι τότε ισχύουσα κοινή πρακτική. Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας και σύμφωνα με την πράξη της Εκκλησίας δεν έχουμε επίσημες ανακηρύξεις Νεομαρτύρων, αλλά αυτοί τιμώνται αμέσως μετά το μαρτυρικό θάνατό τους, από τους πιστούς. Από την ίδια εποχή ωστόσο έχουμε περιπτώσεις Αγίων, που για την αναγνώρισή τους κινείται και πάλι επίσημη διαδικασία.

Έτσι, η Εκκλησία διαπιστώνει την αγιότητα ενός Αγίου, τη διακηρύσσει και εγγράφει το όνομά του στο Εορτολόγιό της. Η διαδικασία που ακολουθείται πλέον είναι συγκεκριμένη. Όταν η ένδειξη ευλάβειας και τιμής στο πρόσωπο ενός ανθρώπου που έχει ζήσει ανάμεσά μας λαμβάνει μαζικές διαστάσεις και έχει διάρκεια, αντοχή στο χρόνο, και δεν είναι μια εφήμερη ενθουσιαστική τάση, τότε η Εκκλησία αρχίζει και συγκεντρώνει στοιχεία: καταγράφει τον βίο, καταγράφει τα θαύματα, συγκεντρώνει τις ομιλίες, καταγράφει τις μαρτυρίες των ανθρώπων για την αγιότητα του βίου του. 

Όταν όλα αυτά δείξουν ότι έχουν αντοχή στον χρόνο και έχουν μία διάρκεια στην εμπειρία του λαού του Θεού, τότε ο τοπικός Μητροπολίτης, αφού συγκεντρώσει όλα αυτά τα στοιχεία, συντάσσει έκθεση προς την εκκλησιαστική του αρχή (την Ιερά Σύνοδο) και εισηγείται την επίσημη αναγνώριση του Αγίου. Μόλις ολοκληρωθούν οι διαδικασίες, τότε καλείται το Πατριαρχείο, υπό τη δικαιοδοσία του οποίου ευρίσκεται ο τοπικός Μητροπολίτης, να συντάξει τον «Τόμο Αγιοκατατάξεως», δηλαδή να καθιερώσει σε παγκόσμιο και πανορθόδοξο επίπεδο την τιμή του Αγίου που γίνεται ήδη σε τοπικό επίπεδο.

Κατά τη διακήρυξη της αγιότητας, συντάσσεται σχετική εκκλησιαστική πράξη, η οποία υπογράφεται πανηγυρικά στον Πατριαρχικό Ναό, κατά την διάρκεια μικρής τελετής. Επίσης συντάσσεται ειδικά ασματική Ακολουθία για την τιμή του Αγίου και τίθενται προς προσκύνηση λείψανά του.

Διαδικασία αγιοποιήσεως στους Ρωμαιοκαθολικούς

Η διαδικασία αυτή δεν έχει καμία σχέση με ό,τι διεξάγεται για τον ίδιο σκοπό από τους Ρωμαιοκαθολικούς. Κατ’ αυτούς, κατά τη διαδικασία ανακήρυξης ενός «αγίου» στους κόλπους της Ρωμαιοκαθολικής «Εκκλησίας», αυτό που επισυμβαίνει στην ουσία δεν είναι τίποτε άλλο από μια «εκκλησιαστική δίκη», προκειμένου ο υποψήφιος προς αγιοποίηση να δικαιωθεί (αγιοποιηθεί) ως «άγιος» πια στα μάτια των εναγόντων του («δικηγόροι του διαβόλου»), εφ’ όσον βέβαια κατορθώσει να το πετύχει, παρουσία αρκετών μαρτύρων.

Ο ρόλος του πάπα ως του τελικού και αλάθητου δικαστή, που αποφαίνεται για το αν κάποιος αξίζει να κανονικοποιηθεί ως «άγιος», έρχεται σε απόλυτη αντίθεση με το πνεύμα της Συνοδικότητας που εκφράζει την καθολική συνείδηση της Ορθόδοξης Εκκλησίας.