Aγνωστη εικόνα του Θεοφάνη του Eλληνα στο Aγιον Oρος

Μια άγνωστη εικόνα μικρών διαστάσεων, των στρατιωτικών αγίων Γεωργίου και Δημητρίου, που φυλάσσεται στο Αντιπροσωπείο της Ιεράς Μονής Εσφιγμένου στις Καρυές του Αγίου Όρους, αποδίδεται για πρώτη φορά στο συνεργείο του σπουδαίου βυζαντινού ζωγράφου, Θεοφάνη τον Eλληνα, που θεωρείται ο θεμελιωτής της ζωγραφικής στη Ρωσία. Η εικόνα έφτασε στην Ιερά Μονή Εσφιγμένου ως δώρο στον μακαριστό ηγούμενο Χρυσόστομο και η μελέτη της από τον αρχιμανδρίτη Εφραίμ Γκιβίση τον Εσφιγμενίτη, οδήγησε στην χρονολόγησή της στον 14^ο αιώνα (γύρω στα 1380), αλλά και στην εκτίμηση ότι φιλοτεχνήθηκε από τον σπουδαίο αγιογράφο. 

Την αδημοσίευτη μέχρι πρότινος Παλαιολόγεια εικόνα, παρουσίασε ο π. Εφραίμ στο πρόσφατο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορείτικης Εστίας στη Θεσσαλονίκη, προκαλώντας το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας. Κατέληξε δε στο συμπέρασμα ότι είναι από μέλος του συνεργείου του Θεοφάνη του Έλληνα, μέσα από συγκρίσεις πανομοιότυπων εικόνων από τα Μετέωρα και την Cuenca της Ισπανίας.

«Οι άγιοι Γεώργιος και Δημήτριος, παρουσιάζονται μετωπικοί, φορούν πλούσια στρατιωτικά και πολιτικά ενδύματα δουλεμένα με εξαιρετικά μικρογραφικό τρόπο και με πολλές χρυσογραφίες. Διακρίνονται όλα τα στοιχεία της τέχνης των Παλαιολόγων, ενός πολύ καλού συνεργείου μιας κεντρικής πόλης της αυτοκρατορίας, ίσως της ίδιας της Κωνσταντινούπολης και η εικόνα αυτή φαίνεται ότι αποτελεί έναν κρίκο μιας αλυσίδας έργων τέχνης που ενώνει τα άκρα του γνωστού τότε κόσμου», λέει στο ethnos.gr, ο π. Εφραίμ.

Σύμφωνα με τον ίδιο, το σημαντικό εργαστήριο, όπου φιλοτεχνήθηκε η εικόνα, έχει εκτελέσει παρόμοια έργα, κατόπιν παραγγελίας υψηλών αξιωματούχων της Αυτοκρατορίας, διάσπαρτα σήμερα σε Μουσεία και συλλογές στην Ανατολή, στη Δύση και στο Βορρά. «Η υψηλή ποιότητα, τα εξαιρετικά ακριβά υλικά της ζωγραφικής και των μεταλλικών επενδύσεων με τους άφθονους πολύτιμους λίθους, αλλά και η θαυμαστή επιρροή που άσκησε εκτός συνόρων ο ζωγραφικός τρόπος του συνεργείου, προδίδουν την έδρα του, στην πόλη του Κωνσταντίνου», αναφέρει ο π. Εφραίμ.

Κάνοντας μια πολύχρονη μελέτη και μέσα από φωτογραφίες, έδειξε ότι η συγκεκριμένη εικόνα, όπως και άλλες από τα Μετέωρα, από την Γκουένα της Ισπανίας, αλλά και οι τοιχογραφίες της Ιεράς Πατριαρχικής Μονής Βλατάδων στη Θεσσαλονίκη, προέρχονται από το ίδιο εργαστήριο του Θεοφάνη του Έλληνα, έναν Βυζαντινό ζωγράφο του ύστερου Μεσαίωνα, που μεγαλούργησε ως αγιογράφος.

Ο Θεοφάνης γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και στη συνέχεια μετοίκησε στο Νόβγκοροντ της Ρωσίας και αργότερα στην Μόσχα. Θεωρείται ο θεμελιωτής της ρωσικής ζωγραφικής και μαθητής του, μεταξύ άλλων, υπήρξε ο σπουδαίος, Αντρέι Ρουμπλιόφ. Σύμφωνα με τις πηγές, εργάστηκε σε περισσότερες από 40 εκκλησίες σε αρκετές περιοχές, όπως στους ναούς Μεταμόρφωσης του Σωτήρος στο Νόβγκοροντ, Κοίμησης της Θεοτόκου στη Μόσχα και Ευαγγελισμού στο Κρεμλίνο. Επίσης φιλοτέχνησε Ευαγγέλια, κυρίως κατόπιν παραγγελίας, όπως αυτό του γνωστού Ρώσου ευγενή, Φιόντορ Κόσκα.

Σταθμοί στην πορεία του εκτός Ρωσίας, ήταν η Κωνσταντινούπολη, η Χαλκηδόνα, ο Γαλατάς και η Κάφα-σημερινή Θεοδοσία στην Κριμαία.  Το έργο του έχει στοιχεία ιμπρεσιονισμού και οι μορφές των αγίων διακρίνονται για την τραγικότητα και την αγωνία. Σκοπός του ήταν να αποδώσει όχι την ηρεμία και την ιλαρότητα, αλλά την πνευματική ένταση, την συνεχή πάλη και τις δοκιμασίες, που τους οδήγησαν στο να γίνουν άγιοι.