Ισπανός ερευνητής μιλά στο ethnos.gr: Γιατί έκανα παγκόσμιο case study το Μάτι

Στις 30 Ιουλίου του 2018, μία εβδομάδα μετά την ημέρα που η Ελλάδα και ο κόσμος «πάγωσαν», ο Ισπανός ιδιωτικός ερευνητής Ντέιβιντ Καβαλιέρο, ακύρωσε τις διακοπές του και έσπευσε να επισκεφθεί τη χώρα μας, ούτως ώστε να διαπιστώσει ιδίοις όμμασι το πλήρες μέγεθος της καταστροφής στο Μάτι. Η οσμή του καμένου έκοβε την ανάσα του, ο θάνατος ήταν απλωμένος παντού και τα αποτυπώματα της στάχτης μαρτυρούσαν τις εφιαλτικές τελευταίες στιγμές που βίωσαν τα θύματα της τραγωδίας. Στο ασπρόμαυρο σκηνικό αποτυπώνονταν, επίσης, με τον πιο οδυνηρό τρόπο τα τραύματα που θα φέρουν για μία ζωή οι επιζώντες οι οποίοι ακόμη παλεύουν να βρουν τη δικαίωσή τους. Από τότε μέχρι σήμερα ο Ντ. Καβαλιέρο, επιστημονικός συνεργάτης του Ευρωπαϊκού Παρατηρητήριου για την Δασική - Αστική Διασύνδεση και τους συναφείς κινδύνους (WUI), έχει μετατρέψει την εθνική μας τραγωδία σε case study σε όλη την Ευρώπη και την Αμερική.

«Ποτέ άλλοτε δεν έχουμε δει να καταγράφεται μία τέτοια καταστροφική πυρκαγιά στην Ευρώπη. Πρόκειται για τη δεύτερη φονικότερη φωτιά παγκοσμίως μετά από αυτήν στην Βικτόρια της Αυστραλίας το 2009 με 173 θύματα. Η πυρκαγιά αυτή είναι γνωστή ως «Μαύρο Σάββατο» (Black Saturday). Για να καταλάβουμε την αξία της τραγωδίας στη χώρα σας ως αντικείμενο μελέτης για την αποτροπή μίας ανάλογης καταστροφής η δεύτερη τέτοιου τύπου φονικότερη πυρκαγιά στην Ευρώπη έχει ως απολογισμό 66 νεκρούς το 2017 στο Πεντρογκάο Γκράντε της Πορτογαλίας», δηλώνει ο ίδιος στο ethnos.gr.

Προσομοιώσεις του ανέμου στις περιοχές Μάτι και Νέος Βουτζάς υπό δύο συνθήκες. Η πρώτη αποτυπώνει το κανονικό Μελτέμι (με διεύθυνση βορειοανατολικά) και η δεύτερη δείχνει πώς διαμορφώθηκε ο άνεμος την ημέρα της καταστροφικής φωτιάς (με διεύθυνση δυτικά) 

«Πρέπει να καταλάβουμε ότι το κλίμα έχει αλλάξει. Όλες αυτές τις ημέρες πριν την τραγωδία έβρεχε, κάτι που είναι ασυνήθιστο για την εποχή. Ο άνεμος φυσούσε σε διαφορετική κατεύθυνση και δυνατά. Το πρόβλημα με τους δυνατούς ανέμους κατά τις περιόδους ξηρασίας είναι ότι, όπως δυστυχώς είδαμε, είμαστε πολύ ευάλωτοι και ότι η οποιαδήποτε μικρή φωτιά μπορεί να οδηγήσει σε μεγάλη καταστροφή. Δεν σώζει πάντα η Λεωφόρος Μαραθώνος, όπως λάθος πίστευαν πολλοί», επισημαίνει ο Ντ. Καβαλιέρο, ο οποίος απασχολείται στο συγκεκριμένο πεδίο έρευνας εδώ και 31 χρόνια. Αυτή, μάλιστα, δεν είναι η πρώτη φορά που ταξίδεψε στην χώρα μας εξαιτίας μίας φονικής ή μη φωτιάς. Μεταξύ άλλων, έχει ερευνήσει τις καταστροφικές πυρκαγιές του 1998 και του 2005 στην Πεντέλη.

Όσο γιατί κατά τη γνώμη του η καταστροφή στο Μάτι ήταν αναπόφευκτη; Ο ίδιος εξηγεί: «Είδα πολύ στενούς δρόμους, πολλή βλάστηση, μπλοκαρισμένες διόδους στη θάλασσα και σπίτια δεξιά και αριστερά εντελώς απροετοίμαστα. Το ζήτημα με τα αυθαίρετα σπίτια δεν είναι μόνο ελληνικό. Γρανάδα, Μάλαγα, Βαλένθια είναι μερικές περιοχές της Ισπανίας που είναι γεμάτες από αυθαίρετα τα οποία χτίστηκαν χωρίς πλάνο και τελικά νομιμοποιήθηκαν. Σε αυτές τις περιπτώσεις το ρίσκο είναι μεγάλο, γιατί επειδή δεν υπήρξε πλάνο δημιουργίας των οικισμών μέσα στη φύση δεν υπάρχει και σχέδιο εκκένωσής τους σε περίπτωση φωτιάς. Και αυτή η τραγωδία στο Μάτι, μπορεί να επαναληφθεί από την εμπειρία μου όχι μόνο ξανά στην Ελλάδα ή την Ισπανία, αλλά και στην Πορτογαλία και τη Γαλλία, καθώς και σε πάρα πολλές ακόμη χώρες σε όλο τον κόσμο».

Προσομοίωση με τις μεθόδους υπολογιστικής ρευστοδυναμικής (CFD) της πιθανής διείσδυσης του ανέμου και της φωτιάς την ώρα που περνά τη Λεωφόρο Μαραθώνα και κατευθύνεται μέσα στο Μάτι

Ο Ντ. Καβαλιέρο απέδωσε σε αυτή την εικόνα την καταστροφή μέσα στον αστικό ιστό χωρίζοντας την περιοχή σε 12 τομείς 

Ένας άλλος λόγος των τεράστιων και θλιβερών διαστάσεων που έλαβε η ανεξέλεγκτη φωτιά, σύμφωνα με τον Ντ. Καβαλιέρο, είναι η ηλικία του πληθυσμού. «Στο Μάτι έμεναν άνθρωποι με τα εγγόνια τους σε σπίτια τα οποία δεν είχαν προετοιμαστεί για την αντιμετώπιση ενός πύρινου φαινομένου. Αυτοί οι άνθρωποι λόγω ηλικίας δεν μπορούσαν να υπερασπιστούν τα σπίτια τους σε περίπτωση φωτιάς. Από αυτήν την καταστροφή - ρεκόρ λάβαμε πολύ σημαντικά μαθήματα για όλη την Ευρώπη, αφού μέσα σε μία ημέρα χάθηκαν τόσες ζωές και καταστράφηκαν τόσα σπίτια. Είναι μαθήματα που τα πληρώσαμε ακριβά και η ψυχή μου ραγίζει με αυτά που συνέβησαν στον ελληνικό λαό», λέει σχετικά, επισημαίνοντας ότι σε όλη τη Γηραιά Ήπειρο πρέπει να δοθεί βάρος στην πρόληψη. «Τεράστιες, φυσικά είναι οι ευθύνες και της πολιτείας. Δεν υπήρχε κανένας σχεδιασμός και κανένα πλάνο για μια πυρκαγιά τέτοιου μεγέθους. ΄Όπως φάνηκε από την έρευνα, οι κρατικοί μηχανισμοί αντέδρασαν λάθος, με καθυστέρηση και με εγκληματικές παραλείψεις. Πέρα από την απόδοση ευθυνών εκείνο που είναι το πιο διδακτικό είναι ότι πρέπει να είμαστε ενήμεροι πως από εδώ και πέρα πρέπει να δίνουμε την δέουσα προσοχή στα σπίτια μας, να μεριμνούμε για την ασφάλειά μας και να δουλέψουμε ομαδικά και μαζικά ως κοινωνία για να δημιουργήσουμε χώρους που μπορούν οι πολίτες να υπερασπιστούν τον εαυτό τους και την περιουσία τους απέναντι σε μία πυρκαγιά», τονίζει.

Πείτε μας για την εμπειρία σας αναφορικά με τη φωτιά στο Μάτι

Η πυρκαγιά που ξεκίνησε από το Νταού Πεντέλης πριν από τρία χρόνια και διαδόθηκε με μανιώδη ταχύτητα στους οικισμούς του Νέου Βουτζά και στο Μάτι αποτέλεσε μια δραματική προειδοποίηση για τη σπουδαιότητα και το βάρος των συνθηκών κάτω από τις οποίες η φωτιά επεκτάθηκε. Οι πυροσβέστες, εξοικειωμένοι με το να βλέπουν τα πύρινα μέτωπα να εξελίσσονται με βάση τα μελτέμια (βορείους ανέμους), πίστευαν πως θα μπορούσαν να περιορίσουν τη φλόγα όπως έκαναν σε αντίστοιχες περιπτώσεις και να κατασβέσουν την πυρκαγιά από τα πλαϊνά και την «ουρά» της, υποβοηθούμενοι και από το ανάχωμα της λεωφόρου Μαραθώνα. Οι κάτοικοι των παραπλήσιων δήμων του Νέου Βουτζά και του Ματιού, οι δημοτικοί φορείς και όλος ο ελληνικός λαός, έγιναν έκπληκτοι μάρτυρες και φυσικά τρομοκρατήθηκαν από το πώς μια ραγδαία αναπτυσσόμενη φωτιά με απρόσμενη κατεύθυνση, περνώντας μέσα από κατοικημένες περιοχές, κατάφερε να προκαλέσει τόσες καταστροφές, τραυματισμούς και θανάτους. Η είδηση διαδόθηκε παγκοσμίως: δεκάδες θύματα πυρκαγιάς σε δασική έκταση εντός πόλεως. Από το 2009 είχαμε να ξαναζήσουμε αυτό το συναίσθημα απελπισίας και τρόμου, από τις περίφημες φωτιές του Μαύρου Σαββάτου στην Αυστραλία. Τώρα ο τρόμος αναβίωσε σε μια γειτονική, αδελφική χώρα, αρκετά κοντά μας, αναστατώνοντας τις ζωές καθημερινών ανθρώπων, παραθεριστών που απολάμβαναν το καλοκαίρι. Οι πυροσβέστες, ελάχιστα μπορούσαν να κάνουν αντιμέτωποι με μια τόσο δυνατή, ραγδαία και με καταστροφική επέλαση της φωτιάς. Το περιστατικό αυτό αποτέλεσε σημείο καμπής στο πώς αντιλαμβανόμαστε τις φωτιές σε δασικές εκτάσεις εντός κατοικημένων περιοχών αλλά και για τη σημασία της πρόληψης και της ετοιμότητας. Αλλά και για την άμεση αντίδραση, τη σωστή αξιολόγηση μιας πιθανής απειλής για τον πληθυσμό και τη σημασία μιας συστρατευμένης αντίδρασης από εκείνους που απειλούνται. Ήταν ένα ισχυρό χτύπημα που δίδαξε πολύτιμα μαθήματα και που ακόμα διδάσκει.

Επισκεφθήκατε την περιοχή και κάνατε μια εκτεταμένη έρευνα. Ποια είναι η εικόνα που θεωρείτε ότι βίωσαν οι μάρτυρες αυτής της καταστροφικής πυρκαγιάς;

Οφείλω να ομολογήσω πως η φωτιά με επηρέασε βαθύτατα και είμαι τόσο προσκολλημένος που αφιέρωσα έναμιση χρόνο στη αναλυτικότατη μελέτη των λεπτομερειών των παραγόντων και των διεργασιών πίσω από το τραγικό αυτό γεγονός. Από την έρευνά μου έμαθα πως η φωτιά ξεκίνησε και αναπτύχθηκε ταχύτατα στην περιοχή με τα ξερά χόρτα σε μια ημέρα με ισχυρούς ανέμους. Υπήρξε κάποια στιγμή κοντά στη μονή Παντοκράτορα, όπου θα μπορούσε να είχε περιοριστεί η φωτιά αν υπήρχαν αρκετά πυροσβεστικά μέσα, που πήραν όμως μέρος στη φωτιά της Κινέτας. Επίσης, έμαθα πως η φωτιά επεκτάθηκε μανιωδώς μέσα από το αναδασωμένο πευκοδάσος της περιοχής που είχε ξανακαεί το 2005. Η πυρκαγιά έπληξε το Νέο Βουτζά και εξαπλώθηκε σε γεμάτες καύσιμα δεξαμενές. Στη συνέχεια βρήκε μια περιοχή με πολλή καύσιμη ύλη (ξερά χόρτα, κ.λπ.) και πευκόδασος, λίγο πριν υπερπηδήσει τη λεωφόρο Μαραθώνος. Οι προσπάθειες των ανθρώπων και της Πολιτείας ήταν ανοργάνωτες και με καθυστέρηση. Ηλικιωμένοι με μικρά παιδιά οριακά κατέφυγαν στην παραλία από μια φωτιά που κινείτο πολύ ταχύτερα από αυτούς. Εκείνοι που αποφάσισαν να πάνε οδικώς στη θάλασσα δημιούργησαν ένα απίστευτο μποτιλιάρισμα που παρεμπόδισε την εκκένωση πολλών άλλων γειτόνων τους και μη. Όσοι βρήκαν καταφύγιο μέσα στη θάλασσα έμειναν εκεί για πολλές ώρες, αρκετοί σοβαρά τραυματισμένοι περιμένοντας τη διάσωση που ήρθε αρκετές ώρες αργότερα. Εάν υπήρχε πρόληψη και σχεδιασμός, σωστή οργάνωση και άμεση κινητοποίηση τότε ίσως να μην θρηνούσαμε τόσα θύματα.

Ποιος ήταν ο αντίκτυπος της έρευνάς σας στην Ισπανία;

Ήμουν τυχερός που είχα την βοήθεια δύο σπουδαίων Ελλήνων ερευνητών δασικών πυρκαγιών, του Δρ. Γαβριήλ Ξανθόπουλου και του Μιλτιάδη Αθανασίου, οι οποίοι με συνόδευσαν στην επίσκεψή μου στο Μάτι και μου εξήγησαν πολλούς από τους παράγοντες και τις διαδικασίες που έλαβαν χώρα εκεί. Αργότερα, στο γραφείο μου, έκανα μια λεπτομερή μελέτη για την καταστροφή των σπιτιών και τους πιθανούς παράγοντες που θα μπορούσαν να είχαν μεγαλύτερη επιρροή στο μέγεθος της φονικής πυρκαγιάς, τον ρόλο των οικοπέδων που δεν ήταν χτισμένα και την παρουσία δέντρων (στη συγκεκριμένη περίπτωση τα επικίνδυνα πεύκα), θάμνων και άλλης φυτικής καύσιμης ύλης και πώς αυτά επηρέασαν τον τρόπο και την ένταση με την οποία εξαπλώθηκε η φωτιά. Αυτές οι αναλύσεις οδήγησαν στο να πάρω πρώτος εγώ πολλά διδάγματα τα οποία εν συνεχεία μεταλαμπάδευσα αμέσως αμέσως στις περιφερειακές και εθνικές υπηρεσίες της Ισπανίας, με τις οποίες είχα αρκετές ενημερωτικές συναντήσεις το 2018, το ίδιο έτος με την τραγωδία στην Ελλάδα, και από τότε κάνουμε τέτοια briefings κάθε χρόνο. Αυτά τα συμπεράσματα αποτέλεσαν επίσης τη βάση για την κατάρτιση και την εκπαίδευση μηχανισμών παρέμβασης σε ειδικά προγράμματα που γίνονται στην Εθνική Σχολή Πολιτικής Προστασίας της Ισπανίας, από το 2018 έως σήμερα. Ομοίως, πολλά από τα συμπεράσματά μου έχουν χρησιμοποιηθεί στην προετοιμασία σχεδίων πρόληψης, τόσο σε δημοτικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο στη χώρα μου, ενώ από την έρευνα που έκανα στο Μάτι έχουν διαμορφωθεί νέοι οδηγοί και μέθοδοι ορθής πρακτικής για την προστασία των σπιτιών και για την αυτοπροστασία των ανθρώπων στις αστικές περιοχές σε διάφορες χώρες.

Ποιος ήταν ο αντίκτυπος της έρευνάς σας στην Ευρώπη και στον κόσμο;

Αυτές οι παρατηρήσεις μου για το Μάτι, την φονικότερη πυρκαγιά στην Ευρώπη, έχουν ανοίξει αρκετές γραμμές εξέλιξης σε έργα έρευνας και ανάπτυξης με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, όπως το project WUIVIWEW (www.wuiview.org), ενώ τα συμπεράσματα της μελέτης μου έχουν περιληφθεί και σε άλλα ευρωπαϊκά έργα, όπως το δίκτυο FIRE-IN (fire-in.eu), το HEIMDALL (heimdall-h2020.eu) κ.ά. Διάφορες πτυχές, μέχρι στιγμής άγνωστες, όπως το φαινόμενο της διάδοσης παλμών ή η επίδραση της τοπικής αεροδυναμικής, αποτέλεσαν αντικείμενο νέων ερευνών, μεθόδων και τεχνικών για την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών σε κατοικημένες περιοχές. Το Μάτι αποτελεί πολύτιμη αναφορά για την αποφυγή παρόμοιας καταστροφής στο μέλλον και θα συνεχίσει να αποτελεί. Η έρευνά μου έχει παρουσιαστεί και συζητηθεί λεπτομερώς σε αρκετές συναντήσεις που είχα με την ειδική επιτροπή της Χιλής για τις πυρκαγιές τα χρόνια που ακολούθησαν της τραγωδίας. Μάλιστα τα συμπεράσματα αυτά παρουσιάστηκαν πρόσφατα στο Λατινοαμερικανικό Φόρουμ για τις δασικές πυρκαγιές στην Αργεντινή. Επιπρόσθετα, η υπόθεση του Ματιού έχει παρουσιαστεί στο συνέδριο του Εθνικού Συλλόγου Πυροπροστασίας (NFPA) στο Σαν Αντόνιο του Τέξας στις ΗΠΑ το 2019, στην οποία τα διδάγματα που αντλήθηκαν αφορούσαν στη σύνταξη νέων προτύπων και κωδικών για την προστασία από τις δασικές πυρκαγιές στην Ευρώπη.

Ποια είναι τα διδάγματα που πρέπει όλοι να πάρουμε από το Μάτι;

Περιμένουμε τα πράγματα να λειτουργούν πάντα με τον ίδιο τρόπο, το μελτέμι να φυσάει πάντα από τον Βορρά, οι πυρκαγιές να ξεσπούν μακριά από αστικοποιημένες περιοχές και οι πυροσβέστες ότι πάντοτε σε θέση να περιορίζουν και να σβήνουν τις φλόγες. Αλλά αυτή την μοιραία ημέρα της 23ης Ιουλίου του 2018 τα πράγματα δεν λειτούργησαν με τον... ίδιο τρόπο. Όλα έγιναν πολύ γρήγορα και απροσδόκητα. Το πρώτο μάθημα, λοιπόν, που μάθαμε είναι ότι βρισκόμαστε σε καιρούς αλλαγής, όπου η μετεωρολογία παρουσιάζει πρότυπα συμπεριφοράς που δεν είχαμε δει, τα οποία προκαλούν πυρκαγιές με πιο επιθετικό τρόπο και καταστροφική δράση. Πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για αυτήν την αλλαγή που έρχεται, όπως υπαγορεύουν τα τελευταία γεγονότα στη Σιβηρία, τον Καναδά ή την Καλιφόρνια

Το δεύτερο σημαντικό μάθημα που πρέπει να αντλήσουμε είναι ότι δεν μπορούμε να ζούμε με την πλάτη μας μονίμως εκτεθειμένη στον κίνδυνο και ιδίως σε έναν κίνδυνο τον οποίο μπορούμε να εξαλείψουμε εάν εφαρμόσουμε μοντέλα αυτοπροστασίας και πρόληψης τα οποία είναι εύκολο να τα βάλουμε στη ρουτίνα μας. Στο Μάτι για πάνω από 40 χρόνια δεν γινόταν καμία διαχείριση της βλάστησης, μη οικοδομημένα οικόπεδα ήταν εγκαταλελειμμένα, υπήρχε πλήρης έλλειψη σχεδιασμού οδικού δικτύου και χάραξης δρόμων για τη διευκόλυνση μιας αποτελεσματικής και ασφαλούς εκκένωσης σε περίπτωση πυρκαγιάς. Δεν υπήρχε, επίσης, καμία προετοιμασία για την ενίσχυση σπιτιών που θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν ως καταφύγιο, ούτε τα μέσα και οι τρόποι για την αντίδραση των πολιτών σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης, για την φροντίδα των θυμάτων και των τραυματιών. Όλα αυτά είναι πολύ σκληρά μαθήματα που μάθαμε από το Μάτι. Και κάτι ακόμα είναι απαραίτητο να λειτουργούμε ως κοινότητα. Αυτό που κάνει ο γείτονάς μου έχει συνέπειες για την περιουσία και τη ζωή μου. Μια οργανωμένη και συντονισμένη κοινότητα είναι πολύ ισχυρότερη απέναντι σε διάφορες αντιξοότητες από μία ανοργάνωτη. Είναι δυνατόν να σχεδιάσουμε ένα ευχάριστο και οπτικά ελκυστικό πράσινο περιβάλλον, αλλά ταυτόχρονα να λάβουμε υπ' όψιν τις πιθανές συνέπειες σε περίπτωση πυρκαγιάς. Οι τοπικές αρχές, ιδίως οι δήμοι, έχουν μεγάλη ευθύνη στο σχεδιασμό, την παρακολούθηση και την καθοδήγηση των προσπαθειών πρόληψης. Είναι απαραίτητο να εκπονηθούν δημοτικά σχέδια για την πρόληψη και τη διαχείριση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης λόγω δασικών πυρκαγιών με τη συνεργασία και συμμετοχή των κοινοτήτων και του κόσμου. Σήμερα έχουμε αναπτύξει πολύ αποτελεσματικές τεχνικές, μεθόδους και λύσεις για την εφαρμογή αυτών των σχεδίων. Η Ελλάδα διαθέτει από τους καλύτερους ερευνητές και ειδικούς σε δασικές πυρκαγιές, με μεγάλη εμπειρία και καινοτόμες ιδέες. Είναι καιρός, λοιπόν, να εκμεταλλευτείτε αυτό το πλεονέκτημα που άλλες χώρες δεν έχουν άλλες χώρες.

Όλες οι ειδήσεις

Κορονοϊός - Κρήτη: 150% αύξηση νοσηλειών σε ένα μήνα - 7 ακόμα νησιά στο μικροσκόπιο

Νέα μέτρα σε εστίαση, τουρισμό: 100 ευρώ μηνιαία επιβάρυνση για ανεμβολίαστους εργαζόμενους

Ολυμπιακοί Αγώνες 2021: «Άρρωστη» από κορονοϊό η τελετή έναρξης, κούρασε

Φολέγανδρος- Ιατροδικαστική έκθεση: Η 26χρονη Γαρυφαλλιά ξυλοκοπήθηκε με βάναυσο τρόπο

Συμβούλιο Ασφαλείας: Καταδίκη της Τουρκίας για Βαρώσια - Ικανοποίηση Αθήνας, Λευκωσίας

Διαβάστε ακόμη

Πού ταξιδεύουν για Χριστούγεννα και Πρωτοχρονιά οι Έλληνες φέτος; Οι κορυφαίοι προορισμοί και το κόστος

«Πολιτικούς σαν τον Καραμανλή δεν τους χειροκροτάμε, τους στέλνουμε στη δικαιοσύνη»: Η Μαρία Καρυστιανού για τις εικόνες στις Σέρρες

Αύξηση των περιστατικών ευλογιάς των πιθήκων στην Ελλάδα - Επιβεβαιώθηκαν 18 κρούσματα

Η Κάρλα Μπρούνι γιορτάζει τα 57ά γενέθλιά της - Η ξεχωριστή ευχή της κόρης της