Είναι ο βιγκανισμός η διατροφή του μέλλοντος;

Η καμπάνια της ομάδας Greek Vegans εμφανίστηκε στα βαγόνια του μετρό στις αρχές Σεπτεμβρίου και ολοκληρώθηκε στις 6 Οκτωβρίου. Οι αντιδράσεις έδειξαν και το μέτρο της επιτυχίας της: οι αφίσες με τις επιγραφές «Δες ποιον έφαγες σήμερα», «Σταματώντας να τρως ζωικά, σώζεις μέχρι 300 ζώα τον χρόνο» ή «Για κάθε ποτήρι γάλα, μια μητέρα χάνει το μωρό της» δεν τράβηξαν μόνο το ενδιαφέρον του κοινού και των μέσων ενημέρωσης, προκάλεσαν και τη δυσφορία των εμπόρων του κρέατος, όπως αναφέρει το Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων.

Ο «βιγκανισμός», όπως λέγεται η απουσία από την διατροφή του ανθρώπου οποιουδήποτε ζωικού προϊόντος, συστήθηκε με αυτόν τον κάπως πληθωρικό τρόπο στην Ελλάδα. Ήρθε όμως για να μείνει; Το βέβαιο είναι ότι αυτό που εμφανίστηκε σε πολλές χώρες του κόσμου ως περιθωριακό κίνημα έχει αποκτήσει τον χαρακτήρα της τάσης ή έχει γίνει τρόπος ζωής. Στη Βαρσοβία, για παράδειγμα, έχουν ανοίξει ήδη περισσότερα από 50 εστιατόρια vegan, ενώ το 60% των Πολωνών δηλώνει σε σχετική έρευνα ότι σκοπεύει να κόψει εντελώς το κρέας αυτόν τον χρόνο.

Ο βιγκανισμός έχει και τις διασημότητες του. Ανάμεσά τους είναι ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ Μπιλ Κλίντον, ο αστέρας της Formula 1 Λιούις Χάμιλτον, οι τενίστριες Σερίνα και Βίνους Ουίλιαμς, η σταρ της ποπ Μπιγιονσέ. Είναι κι αυτός ένας λόγος που στα σούπερ μάρκετ των Ηνωμένων Πολιτειών εμφανίζονται όλο και περισσότερα προϊόντα με την ένδειξη «φυτικής παραγωγής» - κάτι που σημαίνει ότι δεν περιέχουν ίχνος από κρέας, αυγά ή γαλακτοκομικά. Αναλόγως προσαρμόστηκαν και οι αλυσίδες των φαστ φουντ - στις σκανδιναβικές χώρες η McDonald προσφέρει το χάμπουργκερ McVegan.

Η νέα τάση δεν θα μπορούσε να αφήσει αδιάφορη τη Σίλικον Βάλεϊ. Εκεί ο Έρικ Σμιτ, άλλοτε διευθύνων σύμβουλος της Google, δήλωνε πριν από δυο χρόνια ότι το λεγόμενο «κρέας με βάση τα φυτά» θα γίνει η νέα τεχνολογική επανάσταση του μέλλοντος. Και τα οφέλη θα είναι πολλά: μια διατροφή χωρίς κρέας σημαίνει καλύτερη υγεία για τον άνθρωπο, μεγαλύτερη προστασία για το περιβάλλον αλλά και ευκολότερη πρόσβαση στην τροφή για τα φτωχότερα στρώματα των αναπτυσσόμενων χωρών. 

Οι πρώτοι σπόροι του βιγκανισμού, πάντως, έπεσαν το μακρινό 1944 όταν ιδρύθηκε και η πρώτη οργάνωση βιγκανιστών. Ο ιδρυτής της προέβλεπε τότε πως «μια μέρα ο άνθρωπος θα αισθάνεται αποστροφή στη σκέψη πως κάποτε οι πρόγονοί του τρέφονταν με κρέας». Πλησιάζει λοιπόν αυτή η μέρα; Τα στοιχεία δείχνουν ότι αργά αλλά σταθερά πλησιάζει: η κατανάλωση κρέατος, λένε οι αριθμοί, αυξάνεται κατά 3% ετησίως από το 1960 κυρίως, επειδή οι κοινωνίες των άλλοτε φτωχών χωρών έχουν αρχίσει να ευημερούν. Στην Κίνα, για παράδειγμα, ο μέσος Κινέζος κατανάλωνε 14 κιλά κρέας τον χρόνο, ενώ σήμερα καταναλώνει 55. Περισσότερο κρέας καταναλώνουν και οι ανεπτυγμένες χώρες. Μόνο που εκεί η αύξηση είναι σχεδόν ανεπαίσθητη: σύμφωνα με τον διεθνή Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) του ΟΗΕ, η αύξηση είναι της τάξης μόλις του 0,7% από το 1991.

Στις μετρήσεις της κοινής γνώμης, βίγκαν δηλώνει ακόμη και το 10% των ερωτηθέντων. Στις Ηνωμένες Πολιτείες βίγκαν δηλώνει το 3% και χορτοφάγοι (η διατροφή δεν έχει κρέας αλλά περιλαμβάνει αυγά, τυριά και γάλα) το 6%. Στις νεώτερες ηλικίες, ωστόσο, η εικόνα είναι διαφορετική: ένας στους τέσσερις Αμερικανούς ηλικίας από 25 έως 34 ετών δηλώνουν vegans ή vegeterians.

Ανάλογες διαφορές καταγράφονται και σε άλλες χώρες. Στη Γερμανία το 15% των νέων από 16 έως 24 ετών δηλώνει ότι ακολουθεί χορτοφαγική διατροφή έναντι του 7% του γενικού πληθυσμού. Από την άλλη, η διατροφή χωρίς κρέας έχει και πολιτικό πρόσημο: το 15% των Δημοκρατικών στις ΗΠΑ δηλώνει φίλος της χορτοφαγικής διατροφής έναντι μόλις του 4% των Ρεπουμπλικανών. Άλλα στοιχεία δείχνουν ότι οι βίγκαν έχουν διπλάσιες πιθανότητες να είναι ανύπαντροι και ότι τα τρία τέταρτα είναι γυναίκες.

Οι έρευνες δείχνουν ακόμη ότι ο βιγκανισμός θέλει και χρόνο και κόπο: σε κάθε έναν κάτοικο των ΗΠΑ που δηλώνει βίγκαν, αντιστοιχούν πέντε που έχουν εγκαταλείψει την συγκεκριμένη διατροφή. Υπάρχουν όμως και εκείνοι που την διακόπτουν και επανέρχονται ξανά και ξανά - είναι η καθόλου αμελητέα μάζα των «flexitarians».

Οι ειδικοί λένε πως είναι τρεις οι λόγοι που κάνουν έναν άνθρωπο να κινείται ανάμεσα στην κρεατοφαγία και την χορτοφαγία. Ο ένας είναι η ανησυχία για την υγεία του, ο δεύτερος η ανησυχία για την υγεία του περιβάλλοντος, ο τρίτος η ευαισθησία για τα δικαιώματα των ζώων. Ως προς την ανθρώπινη υγεία, οι ιατρικές έρευνες λένε ότι εκείνοι που καταναλώνουν πολύ κόκκινο κρέας έχουν υψηλότερα ποσοστά θνησιμότητας. Ως προς την υγεία του περιβάλλοντος, αρκεί να σκεφτεί κανείς τους τόνους νερού που καταναλώνονται για να φτάσει στο πιάτο μας μόλις ένα κιλό κρέας. Και τα δικαιώματα των ζώων; Τα είπαν όλα εκείνες οι αφίσες στο μετρό: «Κάποιες κραυγές δεν ακούγονται ποτέ».