«Ξέρεις πολλές να παίρνουν τόσα; Αυτά είναι αντρικά νούμερα» – 5 Ελληνίδες σεφ για τα στερεότυπα στις επαγγελματικές κουζίνες

Με αφορμή την 8η Μαρτίου – Ημέρα της Γυναίκας η Σταυριανή Ζερβακάκου, η Αργυρώ Κουτσού, η Ντίνα Νικολάου, η Σοφία Ουργαντζίδου και η Γεωργιάννα Χιλιαδάκη περιγράφουν στο ethnos.gr τι σημαίνει να είσαι γυναίκα σεφ εν έτει 2022 και αν έχει καταρριφθεί ο σεξισμός και η ανισότητα λόγω φύλου.

«Είναι ευκολότερo για μια γυναίκα να γίνει CEO (σ.σ. διευθύνουσα σύμβουλος) παρά επικεφαλής σεφ» ανέφερε προ διετίας το αμερικανικό ειδησεογραφικό πρακτορείο Bloomberg. Η διαπίστωση βασιζόταν σε στοιχεία που καταδείκνυαν ότι μόλις το 6,3% των επικεφαλής σεφ σε εστιατόρια των ΗΠΑ είναι γυναίκες σε σύγκριση με το μεγαλύτερο 6,6% (!) που είναι οι CEO γένους θηλυκού στη λίστα Fortune 500 του γνωστού αμερικανικού περιοδικού.

Σε ό,τι αφορά το Ηνωμένο Βασίλειο, βάσει των στοιχείων της Στατιστικής Υπηρεσίας της χώρας του 2018, μόνο το 18,5% των 250.000 επαγγελματιών σεφ είναι γυναίκες. Όταν πρόκειται δε για αστέρια Michelin, οι αριθμοί είναι ακόμη πιο δυσοίωνοι: μόλις 10 από τα 172 βραβευμένα εστιατόρια της ίδιας χρονιάς είχαν γυναίκες σεφ «στο τιμόνι».

Για να έρθουμε και στα δικά μας, δεν έχουν περάσει δύο χρόνια από τότε που οι διάσημοι κριτές του δημοφιλούς ριάλιτι/διαγωνισμού μαγειρικής, MasterChef, αποκαλούν «αφρόκρεμα της ελληνικής γαστρονομίας από την Αθήνα και από όλη την Ελλάδα» 25 προσκεκλημένους της εκπομπής σεφ, ανάμεσα στους οποίους δεν υπάρχει ούτε μία γυναίκα. Άλλωστε, μόλις τον Οκτώβριο του 2021, η Κωνσταντίνα Φάκλαρη γίνεται η πρώτη γυναίκα σεφ που μαγειρεύει για επίσημο δείπνο του Προεδρικού Μεγάρου ύστερα από πρόσκληση της Προέδρου της Δημοκρατίας, Κατερίνας Σακελλαροπούλου.

Φαίνεται πως οι επαγγελματικές κουζίνες αξιώσεων παραμένουν μια σκανδαλιστικά ανδροκρατούμενη υπόθεση, το κλισέ άνδρας σεφ – γυναίκα μαγείρισσα υπάρχει ακόμη στο πίσω μέρος του κεφαλιού αρκετών και είναι να αναρωτιέται κανείς πόσο έχουμε προχωρήσει από το 1950, όταν ο Fernand Point – αποκαλούμενος και «πατέρας» της σύγχρονης γαλλικής κουζίνας- υποστήριζε, συμπυκνώνοντας το πνεύμα μιας εποχής, πως μόνο οι άνδρες έχουν την τεχνική, την πειθαρχία και το πάθος που χρειάζεται για να μετατρέψουν τη μαγειρική σε τέχνη.

Ο λόγος στις ίδιες τις σεφ

«Φυσικά και η θέση της γυναίκας δεν είναι ίδια με αυτή του άντρα στις επαγγελματικές κουζίνες και αυτό είναι φαινόμενο παγκόσμιο», αναφέρει η Ντίνα Νικολάου, σεφ με διεθνή καριέρα, τηλεοπτική και συγγραφική παρουσία και συνιδιοκτήτρια του ελληνικού εστιατορίου Evi Evane στο Παρίσι. Από τη μια η μητρότητα που δεν είναι συμβατή με την απαιτητική επαγγελματική μαγειρική, από την άλλη οι πολλοί άνδρες στο επάγγελμα, που το έχουν διαμορφώσει χρόνια τώρα, σύμφωνα με τις ανάγκες τους, τα απωθημένα τους, τις επιθυμίες τους, και το έχουν μετατρέψει σε έναν εργασιακό χώρο με φωνές, βρισιές και στρατιωτική πειθαρχία, απομακρύνουν πολλές γυναίκες από το επάγγελμα εξηγεί η κ. Νικολάου.

Στο ίδιο μήκος κύματος η Σταυριανή Ζερβακάκου σημειώνει: «Τα πράγματα είναι καλύτερα σε σχέση με το κοντινό παρελθόν. Όταν όμως παγκόσμιας εμβέλειας ευρωπαϊκοί γαστρονομικοί θεσμοί (βλ. τις πρόσφατες βραβεύσεις των βρετανικής επινόησης World’s 50 Best Restaurants Αwards 2022) εξακολουθούν να βραβεύουν τις και τους σεφ διακρίνοντάς τους σε "Best Chef" και "Best FEMALE Chef", με κάνει να αναρωτιέμαι: να βραβεύεται κανείς ή να μη βραβεύεται ως θηλαστικό;». Η Μανιάτισσα σεφ, που επιστρέφει σύντομα με δικό της εστιατόριο στη Μέσα Μάνη, διερωτάται επιπλέον: «Και τι σημαίνει “κουζίνα αξιώσεων”; Μήπως άντρες δεν είναι αυτοί που συγκέντρωσαν τους νόμους μιας τέτοιας κουζίνας μετατρέποντάς τους σε αρχές κι ευνοώντας το φύλο τους; Δεν έχω ακούσει ποτέ στην Ελλάδα να αποκαλείται μια γυναίκα σεφ ως “μεγάλη δασκάλα” ή “πρωτοπόρος”, ενώ το ακούω συχνά για άντρες συναδέλφους μου».

Ότι η Ελλάδα έχει αρκετές γυναίκες σεφ που λόγω της δυναμικής τους έχει αναγνωριστεί το ταλέντο τους, πιστεύει η μοναδική Ελληνίδα σεφ βραβευμένη με δυο αστέρια Michelin, Γεωργιάννα Χιλιαδάκη. «Τα βήματα αυτής της αναγνώρισης μπορεί να είναι αργά, αλλά υπάρχει μια σταθερή πρόοδος στο θέμα γυναίκα-σεφ. Βλέπω πως τείνει να μην είναι ταμπού, όπως πριν 20 χρόνια. Η γυναίκα-σεφ γίνεται πια αποδεκτή και ισότιμη από τους συναδέλφους άντρες-σεφ» σημειώνει η κ. Χιλιαδάκη για τις αξίες που αλλάζουν αργά μεν, αλλά αλλάζουν.

«Από πού κι ως πού» γυναίκα επικεφαλής κουζίνας;

Πώς δέχονται όμως συγκεκριμένα περιβάλλοντα τις γυναίκες επικεφαλής: «Όταν ανέλαβα την πρώτη διευθυντική θέση σε μεγάλη εταιρεία σε ηλικία 30 ετών, είχα την ίδια αντιμετώπιση από τους συναδέλφους εκείνου του χώρου που είχα κι όταν ανέλαβα την διεύθυνση της πρώτης μου κουζίνας: “από πού κι ως πού;!"» θυμάται η Αργυρώ Κουτσού. Η σεφ με την «αλήτικη κουζίνα», που γνωρίσαμε στη Ζάκυνθο και σήμερα γευόμαστε τις δημιουργίες της στην Αθήνα, θεωρεί πως η γυναίκα στο τιμόνι αντιμετωπίζεται με επιφύλαξη, με σκεπτικισμό και κάποιες φορές με λίγη ζήλεια. «Οι γνώσεις, οι δεξιότητες, η αξιότητα, η δημιουργικότητα και η αφοσίωση λίγο ρόλο παίζουν» διαπιστώνει η κ. Κουτσού. «Διαπραγματευόμενη την αύξηση μου, για παράδειγμα, έχω πάρει την καταπληκτική απάντηση "ξέρεις πολλές μαγείρισσες να παίρνουν τόσα; αυτά είναι αντρικά νούμερα"», αναφέρει ρίχνοντας μια ματιά στο παρελθόν.

Γυναικεία επιμονή και αγώνες δεκαετιών «ξεκλειδώνουν» μια ανδροκρατούμενη βιομηχανία

«Για να κερδίσει τον σεβασμό μια γυναίκα στο επάγγελμά μας πρέπει να δουλέψει σκληρά, να μορφωθεί σωστά και να εξελίσσεται διαρκώς» αναφέρει η Σοφία Ουργαντζίδου, δημοφιλής σεφ και συγγραφέας από τη Θεσσαλονίκη με ποντιακές ρίζες, τις οποίες τιμά με κάθε ευκαιρία. Για την κ. Ουργαντζίδου η όποια ισότητα έχει επιτευχθεί με τα χρόνια είναι αποτέλεσμα γυναικείου κόπου και αγώνων πολλών δεκαετιών. «Όλο και περισσότερες γυναίκες εργάστηκαν με επιμονή και υπομονή και κατάφεραν να γίνουν διάσημες σεφ ή να ανοίξουν τα δικά τους εστιατόρια σε μια ανδροκρατούμενη βιομηχανία. Το επάγγελμά μας είναι -θα έλεγα- από τα πιο σκληρά, με πολύωρη εργασία, τρομερό άγχος, συνεχή εκπαίδευση και πολύ διάβασμα. Ο πιο σημαντικός λόγος για μια γυναίκα να εγκαταλείψει την καριέρα της, είναι πιστεύω τα παιδιά της» λέει η ίδια ερμηνεύοντας το φαινόμενο των αποκαρδιωτικών διεθνών και εγχώριων αριθμών.

Ζητήματα χαρακτήρα τίθενται στο επίκεντρο

Τη διάσταση της αναμέτρησης με το χαρακτήρα παράλληλα με τα εμπόδια που πρέπει να ξεπεραστούν λόγω φύλου επισημαίνει επιπλέον η Γεωργιάννα Χιλιαδάκη. Η καταξιωμένη με ύψιστες διακρίσεις σεφ αναλογιζόμενη την πορεία της υπογραμμίζει: «Το εμπόδιο ήταν ο ίδιος μου ο εαυτός μαζί με τη δυσκολία του φύλου σε έναν ανδροκρατούμενο χώρο». Η κ. Χιλιαδάκη συμφωνεί πως «πρέπει να αποδεικνύεις συνεχώς ότι αξίζεις και αυτό αν δεν είσαι δυνατός χαρακτήρας μπορεί εύκολα να σε ρίξει». Η ίδια κατά την επαγγελματική της διαδρομή θεωρεί ευτύχημα ότι κατάφερε να ακούει την εσωτερική της φωνή: «Μου έλεγε να συνεχίσω αντλώντας δύναμη από τη δημιουργικότητα και τις απίστευτες δυνατότητες της μαγειρικής τέχνης!». Ο χαρακτήρας παίζει καθοριστικό ρόλο, και κατά τη γνώμη της Σταυριανής Ζερβακάκου: «Δεν γεννιόμαστε όμως όλοι με την αυτοπεποίθηση στα ουράνια. Για έναν άντρα, η πάλη δεν είναι τόσο εξουθενωτική, έχει ήδη πόντους εκτίμησης, λόγω φύλου, δεν έχω την παραμικρή αμφιβολία γι’ αυτό» σχολιάζει.

«Καμία ανοχή στο σεξισμό στις κουζίνες! Όχι, δεν έχει πλάκα!»

«Παραδοσιακά ο άντρας πρέπει, σχεδόν επιβάλλεται, να πει τα “γαλλικά” του μέσα στην κουζίνα. Να πετάξει ένα τηγάνι, να βρίσει κάποιου τη μάνα, να ζητήσει άπειρες ώρες δουλειάς από τον υφιστάμενό του και δεν θα ανοίξει μύτη. Μια γυναίκα δεν δικαιούται να τα κάνει αυτά…» συνεχίζει η κ. Ζερβακάκου σκιαγραφώντας την κατάσταση. «Σίγουρα δεν φεύγουν εύκολα οι σεξιστικές συμπεριφορές» λέει η Σοφία Ουργαντζίδου «και πολλές φορές αναγκάζουν εκείνες που δεν είναι δυναμικές στον χαρακτήρα να υποκύπτουν σε αυτές». Η γυναίκα πρέπει, σύμφωνα με την ίδια, να θέτει άμεσα τα όριά της και να υπερασπίζεται τη θέση της. Ταυτόχρονα η Ντίνα Νικολάου ξεκαθαρίζει: «Θα πρέπει να ‘μαστε κάθετες! Καμία ανοχή στο σεξισμό στις κουζίνες! Όχι, δεν έχει πλάκα! Δεν πάμε στις κουζίνες για να τις ομορφαίνουμε. Πάμε γιατί είναι η δουλειά μας, η καριέρα μας, το μέλλον μας. Πάμε γιατί επιλέξαμε να κάνουμε το πιο όμορφο επάγγελμα του κόσμου».

«Κάποιος ξέχασε τα ξυριστικά του στο πόμολο του ντουλαπιού μου»

Υπάρχει μπούλινγκ πίσω απ' τις κλειστές πόρτες της κουζίνας ενός εστιατορίου;  «Υπάρχει και μπορεί να έχει τη μορφή του μόμπινγκ, του γκασλάιτινγκ, της απαξίωσης, του υπόγειου ανταγωνισμού, της εμπάθειας, του χαμηλού μισθού, της υποτίμησης του απόηχου της δουλειάς που πετυχαίνει μια γυναίκα στην κουζίνα» σημειώνει ακόμη η Σταυριανή Ζερβακάκου βάζοντας άλλο ένα κομματάκι στο παζλ των στερεοτύπων.

«Έχω βρει σακουλάκι κρεμασμένο στο ντουλάπι μου στα αποδυτήρια με αφρό ξυρίσματος, ξυραφάκι και φθηνό after shave» αποκαλύπτει η Αργυρώ Κουτσού και συνεχίζει: «Νόμισα πως κάποιος το ακούμπησε εκεί αφηρημένος. "Κάποιος ξέχασε τα ξυριστικά του στο πόμολο του ντουλαπιού μου" είπα δείχνοντας το σακουλάκι στους συναδέλφους μου. "Ή κάποια εδώ μέσα νομίζει πως έχει μουστάκι και καλά θα κάνει να το ξυρίσει", ήρθε η απάντηση. Με εκνεύρισε; Πολύ. Με αποκαρδίωσε; Όχι. Εγώ ήθελα να καλοταΐζω. Κι αυτό συνέχισα να κάνω. Ο συγκεκριμένος συνάδελφος έμεινε λιγότερο χρόνο στο μαγαζί από μένα».

Για την κ. Κουτσού το θέμα είναι τελικά να ξεκινάς μετρώντας τη δύναμη στα πόδια σου και να μην ξεχνάς να πατάς γερά πάνω σε αυτά. «Αποφασίζεις ποιο είναι το φαγητό σου και παλεύεις για αυτό. Έχεις ευθύνη απέναντι στους υπόλοιπους της μπριγάδας, είτε μόλις ξεκινάς είτε ηγείσαι, και την αναλαμβάνεις. Κυρίως και πάνω απ’ όλα δεν ξεχνάς ποτέ πως ταΐζεις τα κύτταρα του ανθρώπου που κάθεται στο τραπέζι και το κάνεις πάντα με σεβασμό. Και φροντίδα. Και συνέπεια. Και όταν οι συνθήκες εργασίας και το γενικό περιβάλλον δεν σου επιτρέπουν να κάνεις σωστά τη δουλειά σου, αποχωρείς», καταλήγει.

Με αφορμή την 8η Μάρτη, ημέρα της γυναίκας

«Δεν θέλω να ευχηθώ τίποτα, θέλω να πέσω στην αγκαλιά τους, να πιαστούμε χέρι χέρι και να ανέβουμε αυτό το βουνό σπρώχνοντας στην ανηφόρα η μία την άλλη, μέχρι να φτάσουμε εκεί που θα αισθανόμαστε ωραία» λέει η Σταυριανή Ζερβακάκου για τις συναδέλφισσές της. «Ένα θέλω να πω σε όλες… Keep going, κοριτσάρες μου και μην ακούτε τίποτα, όση κριτική και μπούλινγκ και να δεχτείτε μην το βάζετε κάτω, αποστομώστε τους με τις δημιουργίες σας», συμπληρώνει η Σοφία Ουργαντζίδου. «Θα ήθελα να πω σε όλες τις γυναίκες να τολμούν, να δοκιμάζουν τα όριά τους και να θέτουν τους στόχους που ονειρεύονται χωρίς περιορισμούς!» καταλήγει στο δικό της μήνυμα η Γεωργιάννα Χιλιαδάκη.