Το φαγητό από το πιάτο στο μουσείο: 4 εκθέσεις... food for thought

Συνήθως, όταν χρησιμοποιούμε τις λέξεις «μουσείο» και «φαγητό» στην ίδια πρόταση, είναι για να αναρωτηθούμε αν υπάρχει αξιοπρεπές καφέ-εστιατόριο σε ένα μουσείο. Σπάνια τις χρησιμοποιούμε για μια πτέρυγα ή για μια μεγάλης κλίμακας έκθεση σχετικά με την κουλτούρα της διατροφής, η οποία κατακλύζει τα (social) media, τον ελεύθερο χρόνο, τις συζητήσεις και τις τηλεοπτικές οθόνες μας. Στον «μουσειακό» κόσμο, το φαγητό αντιμετωπίζεται ως μια παράπλευρη τουριστική θεματική ατραξιόν: υπάρχουν μουσεία φαγητού που θα επισκεφτείς μόνο αν σου μείνει χρόνος από τις καθιερωμένες τουριστικές στάσεις, αλλά και pop-up μουσεία (του παγωτού, της πίτσας, του αυγού, ακόμη και του «αηδιαστικού» φαγητού – και δεν τα βγάλαμε από το μυαλό μας) που έχουν απλώς viral χαρακτήρα.

Είναι όντως αξιοπερίεργο που οι επιμελητές των μουσείων και των γκαλερί είχαν παραγνωρίσει για καιρό την τεράστια ακαδημαϊκή προοπτική που παρουσιάζει η αλυσίδα παραγωγής και κατανάλωσης του φαγητού. Ωστόσο, ένα κύμα εκθέσεων στο εξωτερικό φαίνεται να αναγνωρίζει τη βασικότερη ανθρώπινη ανάγκη όχι μόνο ως πολιτισμικό και ιστορικό στοιχείο, και μαζικό φαινόμενο της pop κουλτούρας, αλλά και ως κορυφαίο πολιτικό και οικονομικό ζήτημα και πεδίο επιστημονικής έρευνας.

Η έκθεση «FOOD: Bigger than the Plate», που θα τρέξει στο λονδρέζικο Victoria and Albert από τις 18 Μαΐου έως και τις 20 Οκτωβρίου, είναι σίγουρο πως θα δημιουργήσει ένα προηγούμενο για τους κατεστημένους μουσειακούς οργανισμούς και ήδη συζητιέται στα βρετανικά media για τα διαδραστικά και φουτουριστικά της εκθέματα. Μ’ έναν φιλόδοξο τίτλο με κεφαλαία γράμματα, που είναι σαν να θέλει να γίνει σημείο αναφοράς για οποιοδήποτε μελλοντικό εγχείρημα, αυτή η έκθεση εμπλέκει εικαστικούς καλλιτέχνες, βιομηχανικούς σχεδιαστές, σεφ, καλλιεργητές και επιστήμονες, για να ακολουθήσει την αλυσίδα του φαγητού από την κομποστοποίηση και την καλλιέργεια της γης μέχρι το εμπόριο και την καθημερινή κατανάλωση της τροφής (αυτές είναι οι τέσσερις θεματικές ενότητες της έκθεσης).

Όσοι επισκεφτείτε την έκθεση, να είστε προετοιμασμένοι για μια πρωτοφανή εμπειρία: ο Ferran Adrià θα παρουσιάσει ένα project για τον τρόπο που το φαγητό μας συνδέει πολιτισμικά, κοινωνικά και πολιτικά, οι Christina Agapakis και Sissel Tolaas θα φτιάξουν τυρί από καλλιέργεια βακτηρίων τριών διάσημων προσώπων (μπορείς να προτείνεις από ποιους στα stories του V&A στο Instagram), ενώ η κοινωνική επιχείρηση GroCycle θα στήσει την Urban Mushroom Farm για να καλλιεργήσει μανιτάρια χρησιμοποιώντας ως λίπασμα κατακάθια καφέ από το Benugo Café του μουσείου (υποσημείωση: τα μανιτάρια θα χρησιμοποιούνται στη συνέχεια σε πιάτα που σερβίρει το καφέ). Από την ταπετσαρία δώδεκα τετραγωνικών που θα απλώσουν σε μια αίθουσα οι Fallen Fruit, ως αναφορά στους οπωροφόρους κήπους που καταλάμβαναν κάποτε την έκταση στην οποία χτίστηκε το μουσείο, μέχρι μια λειτουργική έκδοση της πλατφόρμας Food Computer του MIT, που μιμείται τα καιρικά φαινόμενα για να δημιουργήσει αγροτικές καλλιέργειες σε αναπάντεχα μέρη, η έκθεση «FOOD» πιάνει το νήμα από το παρελθόν και προσπαθεί να το φτάσει μέχρι το μακρινό μέλλον, ανοίγοντας θέματα επιστημονικά, οικονομικά και πολιτικά.

Οι επιμελήτριες Catherine Flood και May Rosenthal Sloan αναφέρουν: «Το φαγητό είναι ένα από τα ισχυρότερα εργαλεία με τα οποία διαμορφώνουμε τον κόσμο μέσα στον οποίο ζούμε, από τον τρόπο που δημιουργούμε την κοινωνία, την κουλτούρα και την ευχαρίστηση, μέχρι τη σχέση μας με τον φυσικό κόσμο. Σε μια εποχή κρίσιμων οικολογικών προκλήσεων, ραγδαία εξελισσόμενων κοινωνιών και επαναπροσδιορισμών μέσα από την τεχνολογία, αυτή είναι μια κρίσιμη στιγμή για να αναρωτηθούμε όχι μόνο τι θα τρώμε αύριο αλλά και τι είδους μέλλον επιθυμούμε. Ποια θα είναι η εικόνα του; Και ποια η γεύση του; Σήμερα, εμπνευσμένοι άνθρωποι θίγουν αυτά τα πολυδιάστατα ερωτήματα. Τοποθετώντας την τροφή στην καρδιά του μουσείου, αυτή η έκθεση μάς δίνει μια συναρπαστική ευκαιρία να διερευνήσουμε το φαγητό ως ένα εύφορο πεδίο για ανατρεπτική δράση και διαμόρφωση πολιτικής συνείδησης, αλλά και για γιορτή».

Η αλήθεια είναι ότι στον φουτουριστικό προβληματισμό οι Βρετανοί του V&A έρχονται δεύτεροι. Στην έκθεση «Food Revolution 5.0», που παρουσιάζεται μέχρι τα τέλη Απριλίου στο Gewerbemuseum στο Βίντερτουρ της Ελβετίας, η απολαυστική πλευρά του φαγητού συνυπάρχει με άβολες και, βέβαια, άκρως επίκαιρες παραμέτρους, όπως η φτώχεια και η πείνα, οι πεπερασμένοι φυσικοί πόροι, η κλιματική αλλαγή και οι παγκόσμιες εμπορικές συμφωνίες. Το πατέ από έντομα και τα αλλαντικά από αλλόκοτα υλικά που παρασκευάζει η Carolien Niebling (έργα της θα παρουσιαστούν και στο «FOOD»), η καλλιέργεια φυτικών μικροοργανισμών με ανθρώπινο σάλιο και ανάσα από τους Ina Turinsky και Andreas Wagner και τα κοστούμια από φύκια των Michael Burton και Michiko Nitta, οι οποίοι φαντάζονται μια διασταύρωση του ανθρώπου με τα φύκια που να επιτρέπει στον οργανισμό μας να φωτοσυνθέτει, είναι μια σειρά προκλητικών εκθεμάτων για το μέλλον της διατροφής.

Στο Sheldon Museum of Art στο Λίνκολν της Νεμπράσκα, το φαγητό εισέρχεται στη σφαίρα του πολιτικού και κοινωνικού προβληματισμού, που έχει ανάψει για τα καλά στην Αμερική του Donald Trump. Η έκθεση «Table Manners: Art and Food» (μέχρι τον Ιούλιο) παρουσιάζει έργα από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα, αναζητώντας πώς οι εικαστικοί καλλιτέχνες έχουν χρησιμοποιήσει την παραγωγή και την κατανάλωση του φαγητού για να σχολιάσουν κοινωνικά ζητήματα, πολιτισμικές αξίες και πολιτικές ατζέντες. Οι σούπες Campbell’s του Andy Warhol οι ή νεκρές φύσεις του 19ου αιώνα (του Martin Johnson Heade, με πορτοκάλια) και του 20ού (του Tom Wesselmann, με μπουκάλια bourbon και steaks), μαζί με ένα πλήθος παράλληλων διαλέξεων και events, απεικονίζουν όχι μόνο τις διατροφικές συνήθειες των Αμερικανών, αλλά και πώς το φύλο, η φυλή και άλλα χαρακτηριστικά διαμορφώνουν αυτές τις συνήθειες.  

Για το τέλος, αφήσαμε την πιο… #foodporn έκθεση, που δυστυχώς μόλις ολοκληρώθηκε στο Foam στο Άμστερνταμ. Οι επιμελητές της έκθεσης «Feast for the Eyes – The Story of Food in Photography» ξεκίνησαν από την εύκολη διαπίστωση ότι η φωτογραφία είναι πλέον αναπόσπαστο μέρος της ιεροτελεστίας του τραπεζιού. Προχώρησαν όμως ένα βήμα παραπέρα, υποστηρίζοντας ότι βασικά τραβάμε φωτογραφίες πριν καν βάλουμε την πρώτη μπουκιά στο στόμα, για να εκφράσουμε το lifestyle, τις ανάγκες και τα συναισθήματά μας. Μέσα από έργα των Man Ray, Andy Warhol, Nan Goldin και Wolfgang Tillmans, αυτό το φωτογραφικό «τσιμπούσι» αποτύπωσε όλη την πορεία μέχρι τα φίλτρα του Instagram, μέσα από τα οποία βλέπουμε πια το φαγητό μας.

Kείμενο: Νίκος Βουλαλάς

Πηγή: Eatme Μαρτίου. Το Eatme κυκλοφορεί την πρώτη Κυριακή κάθε μήνα με το Έθνος της Κυριακής