«Η εξοχωτέρα των εκδρομών» - Ταξιδεύοντας και συντρώγοντας στη Σκιάθο του Παπαδιαμάντη

Δεν είναι μόνο το λιτό σπίτι του, μουσείο πλέον, όπου πέρασε τα παιδικά του χρόνια και άφησε την τελευταία του πνοή ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, ο κρίκος που τον ενώνει με το νησί. Μαγική φύση, καταπράσινα και σκιερά μονοπάτια, παραλίες ανείπωτης ομορφιά, παλιά μοναστήρια κι εκκλησιές, κι εκείνο το κακοτράχαλο και τόσο βαρυφορτωμένο με ανθρώπινες ιστορίες Κάστρο της, συνθέτουν το προφίλ μιας Σκιάθου διαφορετικής, πέρα από το έντονα τουριστικοποιημένο της πρόσωπο, μιας Σκιάθου καιρών αλλοτινών, βγαλμένης από τον κόσμο του μεγάλου διηγηματογράφου. Το ethnos.gr, καλεσμένο μαζί με άλλα μέσα από τον Δήμο Σκιάθου στην παρουσίαση του βιβλίου «Και έφαγον πάντες και ηυφράνθησαν… Η γαστρονομία της Σκιάθου με το βλέμμα του Παπαδιαµάντη», της ολοκαίνουριας δουλειάς του Γιώργου Πίττα είχε την ευκαιρία να επισκεφτεί μερικά από τα σημαντικά σημεία του νησιού που συνδέθηκαν άρρηκτα με τον χαρισματικό «κοσμοκαλόγερο» των ελληνικών γραμμάτων, να ξεφυλλίσει μοναδικές σελίδες τις σκιαθίτικης γαστρονομικής ηθογραφίας συναντώντας το χθες του αιγαιοπελαγίτικου τραπεζιού και του νησιωτικού «πολιτισμού της καθημερινότητας» και να δοκιμάσει μερικά ξεχωριστά πιάτα που επιβιώνουν πέρα από τη στερεοτυπική κουζίνα των τουριστικών ζωνών. Ας τα πάρουμε όμως με τη σειρά.

«Και έφαγον πάντες και ηυφράνθησαν» - Το βιβλίο

Μια από τις ομορφότερες και πιο ανάλαφρες «φιλολογικές βραδιές» ήταν η παρουσίαση του βιβλίου των εκδόσεων Αρμός που πραγματοποιήθηκε το άκρως καλοκαιρινό απογευματάκι της 1ης Ιούνη στην καλοφροντισμένη Πλατεία Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη μπροστά στο σπίτι-μουσείο του συγγραφέα. Το συντονισμό κράτησε η δημοσιογράφος Μπήλιω Τσουκαλά, η οποία επιμελήθηκε την έκδοση, ενώ για το βιβλίο και τον συγγραφέα μίλησαν η αντιδήμαρχος Κοινωνικής Πολιτικής, Ματούλα Χονδρονικολή και η δημοσιογράφος, Νανά Δαρειώτη, η οποία έθεσε και μια σειρά ζητήματα για το παρόν της σκιαθίτικης εστιατορικής σκηνής. Χαιρετισμό απηύθυνε ο δήμαρχος Σκιάθου Θοδωρής Τζούμας. Για την ίδια την έκδοση, μια θαυμάσια γέφυρα γνωριμίας με το σύμπαν του Παπαδιαμάντη, λέει ο Γιώργος Πίττας, ακούραστος ερευνητής της ελληνικής γαστρονομίας και της κουλτούρας του φαγητού, δημιουργός του greekgastronomyguide.gr και του προγράμματος Γαστρονομικές Κοινότητες: «Στα 175 διηγήματα του Παπαδιαµάντη, η Σκιάθος ξετυλίγεται µε όλες τις ομορφιές του τοπίου της και το μωσαϊκό των ανθρώπων της. Στα “ρόδινα ακρογιάλια” της, τα λιµανάκια, τα βουνά και τα λαγκάδια, τις ρεματιές και τους ελαιώνες, οι ταπεινοί πρωταγωνιστές περιποιούνται τ’ αμπέλια τους για να βγάλουν το κρασί τους, μαζεύουν τις ελιές και φτιάχνουν το λάδι τους, παρασκευάζουν τυριά, ζυμώνουν ψωμιά, μαγειρεύουν, συντρώγουν και γλεντούν. Αγρότες, ψαράδες, βοσκοί, γυναίκες αγρότισσες, µανάδες και νοικοκυρές, ζουν µια λιτή ζωή µε τα λίγα που τους προσφέρει ο τόπος τους και μέσα από την αθωότητα του ταπεινού “κόσμου του Παπαδιαμάντη” αναδύεται η πολύτιμη αξία του απλού και του καίριου.»

Τα τοπόσημα και η διαφύλαξή τους - Πολιτιστικές διαδρομές

«Να διατηρήσουμε, να προστατεύσουμε και να προβάλλουμε τους τόπους που τον ενέπνευσαν, καθώς ένα μεγάλο μέρος τους από τότε παραμένει ίδιο. Αυτή είναι η έγνοια μας και η φροντίδα μας» αναφέρει ο κ. Τζούμας ερωτώμενος για τους στόχους και τη βούληση της δημοτικής αρχής σχετικά με τα πολιτιστικά τοπόσημα του νησιού. Φέρνει ως παράδειγμα τη μεγάλη αναστήλωση του Κάστρου -που σύντομα θα είναι επισκέψιμο και ανοιχτό στο ευρύ κοινό- και των μοναστηριών/εκκλησιών, το σπίτι-μουσείο, την προστασία της φύσης, που τόσο τον γοήτευε – ιδιαίτερα στη βορειοδυτική πλευρά του νησιού. Η αλήθεια είναι ότι η Σκιάθος φέρει την (αρνητική για μεγάλη μερίδα ταξιδιωτών) φήμη του εδώ και πάμπολλες δεκαετίες έντονα τουριστικοποιημένου νησιού. Ωστόσο όποιος επιλέξει να την επισκεφτεί έξω από τη λεγόμενη high season (δηλαδή όχι τον Ιούλιο και τον Αύγουστο) μένει πραγματικά άφωνος από την ομορφιά της. Η προσπάθεια να διαφυλαχθούν τα πολιτιστικά τοπόσημά της δεν είναι άλλωστε τωρινή επινόηση. Το νησί έχει παράδοση στον πολιτιστικό τουρισμό, αφού την πρώτη μεγάλη πολιτιστική εκδρομή οργάνωσε το 1928 ο Οκτάβιος Μερλιέ. Ο γνωστός φιλέλληνας, υφηγητής στη Σορβόννη, και αποσπασμένος τότε του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών έφερε Γάλλους διανοούμενος στο νησί, προκειμένου να γνωρίσουν τη Σκιάθο του Παπαδιαμάντη. Σεφέρης, Ελύτης, Μυριβήλης έφτασαν επίσης ως εδώ για να δουν το περιβάλλον που «γέννησε» τον σπουδαίο λογοτέχνη.

Το σπίτι-μουσείο, ταπεινό όπως και ίδιος

Σε κεντρικό σημείο του οικισμού της Σκιάθου μπροστά στην περιποιημένη μεταγενέστερη πλατειούλα στέκει το σπίτι του Παπαδιαμάντη, ταπεινό όπως και ο ίδιος. Πρόκειται για χαρακτηριστικό δείγμα παραδοσιακής σκιαθίτικης λαϊκής αρχιτεκτονικής με ανώγι και κατώγι, χτισμένο το 1860 από τον πατέρα του, τον παπα-Διαμαντή Εμμανουήλ, που σήμερα λειτουργεί ως μουσείο. Σε τούτα τα 75 τ.μ. έζησε η πολυμελής οικογένεια και άφησε την τελευταία του πνοή ο μεγάλος διηγηματογράφος. Μια εξωτερική ξύλινη σκάλα οδηγεί τους επισκέπτες από το σήμερα στο χθες, καθώς ο χώρος παραμένει διαμορφωμένο όπως ήταν ως τις τελευταίες στιγμές του μεγάλου Σκιαθίτη. Όλα είναι εκεί: το στενό κρεβάτι σε μια καμαρούλα σα μοναστηριακό κελί, το μικρό, λιτό γραφειάκι του, κάποια από τα πολύτιμα χειρόγραφά του, η σάλα με μοναδικό διάκοσμο ένα χρωματιστό ρόμβο στο ταβάνι, το ιστορικό τζάκι όπου περνούσε τις κρύες μέρες η φαμίλια και όπου έσβησε τον χειμώνα του 1911 ο Παπαδιαμάντης. Στο ισόγειο λειτουργεί εκθεσιακός χώρος-βιβλιοπωλείο με παλιές εκδόσεις έργων του, αφίσες, φωτογραφικό υλικό και πωλητήριο με νέες εκδόσεις, καρτ-ποστάλ κ.ά. Παπαδιαμάντη 12, Σκιάθος, Τ. 2427023843

Το Κάστρο, «η εξοχωτέρα των εκδρομών…»

Ύψιστου ενδιαφέροντος σημείο συνάντησης με τα γραπτά του Παπαδιαμάντη είναι το περίφημο Κάστρο της Σκιάθου, το «κτισμένον επί θαλασσοπλήκτου βράχου υψηλού» όπως ο ίδιος το περιγράφει. Αναστυλώνεται, φροντίζεται το πέτρινο μονοπάτι, και σύντομα θα ανοίξει για το κοινό. Πρόκειται για άγριο και αφιλόξενο φυσικό οχυρό, που ενισχύθηκε με οχυρωματικά στοιχεία, στο οποίο οδηγήθηκαν περί το 1350 οι κάτοικοι του νησιού για να προφυλαχθούν από τους κουρσάρους και τον τρόμο που έσπερναν στο πέρασμά τους Αλγερίνοι, Βενετοί και Τούρκοι. Εγκαταλείφθηκε το 1829 οπότε οι Σκιαθίτες επέστρεψαν στην παλαιά βυζαντινή πολίχνη, τη σημερινή πόλη της Σκιάθου.

Στο διήγημά του «Φτωχός Άγιος» γράφει ο Παπαδιαμάντης: «Η εξοχωτέρα των εκδρομών τούτων ήτο εις το Κάστρο, την παλαιάν πόλιν της νήσου, ερημωθείσαν μετά το 1821. Το Κάστρο τούτο ήτο αληθής φωλεά γλάρου, βράχος εξέχων υπέρ τας εκατόν οργυιάς υπεράνω τις επιφανείας της θαλάσσης και διά στενού λαιμού συνδεόμενος με την ξηράν, μεθ ής συγκοινωνεί διά κινητής ξυλίνης γεφύρας. {…} Το παλαιόν Κάστρο ήτο κατά την βορειοτάτην εσχατιάν {…} Τόσον κραταιός έπνεεν ο βορράς εις το μέρος εκείνο, ώστε τα δένδρα μαστιζόμενα εκάμπτοντο και καθίσταντο ραχιτικά υπό την πνοήν του {…} Εκείνο, όπερ δυσκολευόμενος να νοήσαι σήμερον ο επισκέπτης, ίσταται απορών, είναι πώς κατώρθωναν άνθρωποι να ζώσιν επί τού ανύδρου και αξένου εκείνου βράχου…»

Μα ακριβώς το ίδιο δεν αναρωτιέται και ο τωρινός επισκέπτης; Πώς κατόρθωναν να ζουν εκεί μέσα από 500 έως 1.500 άτομα σε περίπου 400-500 σπίτια, κολλητά χτισμένα το ένα δίπλα στο άλλο, με τις 20 εκκλησίες τους; Εδώ σώζεται, ανάμεσα σε άλλα  ο ναός της Γεννήσεως του Χριστού (17ος αιώνας), στον οποίο αναφέρεται εκτενώς ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης στο χριστουγεννιάτικο διήγημά του «Στο Χριστό, στο Κάστρο» και σε αρκετά ακόμη έργα του). Συναντάς επίσηςτα ερείπια της Παναγιάς της Πρέκλας (όπου διαδραματίζεται το διήγημα του Παπαδιαμάντη «Ο ρεμβασμός του Δεκαπενταυγούστου»). Από τη μεσαιωνική καστρινή πολιτεία σώζονται ακόμη δυο εκκλησίες, το τζαμί, η δεξαμενή πόσιμου νερού στην είσοδο και η στέρνα ομβρίων υδάτων, η πύλη με τη ζεματίστρα, τα ερείπια της καγκελαρίας ή άλλου μεγάλου δημόσιου κτιρίου, τείχη και πολεμίστρες περιμετρικά του Κάστρου.

Το αισθητικό δάσος και τα μονοπάτια

Ένας υπέροχος περίπατος στο δασοσκεπές μονοπάτι προς το Κάστρο με τα πανύψηλα δέντρα, τα γεμάτα ομορφιά, με τα κελαηδίσματα των πουλιών, τα αρώματα από λογής λογής μυριστικά, βοτάνια και αγριολούλουδα, αλλά και τη θέα στη γαλάζια απεραντοσύνη, σε μεταφέρει σε άλλες εποχές, αίσθηση που σιγοντάρει το μεσαιωνικό λιθόστρωτο με την πολύ ενδιαφέρουσα διάταξή του. Ευτυχώς η φύση που ύμνησε ο Παπαδιαμάντης έχει περισωθεί σε αυτό το κομμάτι ανέπαφη χάρις τον χαρακτηρισμό της ως «αισθητικό δάσος» με ΠΔ του 1977. Στα 30 τ. χλμ του αισθητικού δάσους, που εκτός των άλλων, τα πεύκα και τις εμβληματικές κουκουναριές του νησιού εμπεριέχεται και η Ιερά Μονή της Ευαγγελίστριας.

Η Ιερά Μονή Ευαγγελίστριας, το πνεύμα των Κολλυβάδων και ο «αλυπιακός» οίνος

Στην τοποθεσία Αγαλιανού, κάτω από την ψηλότερη κορυφή της Σκιάθου, εν μέσω ενός καταπράσινου κλοιού από πεύκα, ελιές, βελανιδιές, βρίσκεται η Μονή Ευαγγελιστρίας που χτίστηκε στα τέλη του 18ου αιώνα από Κολλυβάδες μοναχούς. Τούτοι οι θρησκευτικοί κινηματίες αναγκάστηκαν να φύγουν από το Άγιον Όρος, καθώς πρέσβευαν την «επιστροφή» σε παλαιότερες παραδόσεις της εκκλησίας με αποτέλεσμα να έρθουν σε σύγκρουση με τους Αγιορείτες. Η μονή της «Βαγγελίστρας» για τους ντόπιους, πέρα από το αυτόνομο και πολύ πλούσιο ιστορικό της ενδιαφέρον και τη σχέση της με την Επανάσταση, συνδέεται στενά με το πολιτισμικό και θρησκευτικό υπόβαθρο του Παπαδιαμάντη, καθώς ο παπάς πατέρας του υποστήριζε το κίνημα αυτό, ενώ το πνεύμα των Κολλυβάδων επηρέασε έντονα τη ζωή των κατοίκων της Σκιάθου στο σύνολό τους. Σήμερα στην περιποιημένη αυλή του μοναστηριού λιάζονται σε γυάλες τα γλυκά του κουταλιού και τα βαλσαμέλαια, ενώ από τα αμπέλια της μονής παράγεται και εμφιαλώνεται ο «αλυπιακός» οίνος, ο οίνος που σύμφωνα με τον Παπαδιαμάντη «είναι κατάλληλος να ανακουφίζει τας λύπας, τους καημούς και τα βάσανα του κόσμου τούτου». Οι μοναχοί βγάζουν ακόμη βιολογικό έξτρα παρθένο ελαιόλαδο από τους ελαιώνες τους.

Αξιόλογες γαστρονομικές εμπειρίες - Φαγητό και κρασί στη Σκιάθο

Για γεύσεις πιο κοντά στο πνεύμα του τόπου πέρα από την απολύτως τουριστική πεπατημένη με πιάτα-κλισέ που συναντάς σε όλους τους ελληνικούς προορισμούς δοκιμάστε:

Τo Διαμάντι Beach Bar σε πανέμορφη παραλία-αγκαλια όπου θα φάτε στην πιο ονειρεμένη summer-time-the-living's-easy ατμόσφαιρα δίπλα στη θάλασσα καλομαγειρεμένο φαγητό από τα «χρυσά χέρια» της μητέρας της Κατερίνας Χούμα, ιδιοκτήτριας του beach bar (καραβίδες με κολοκυθάκια, φρέσκα ψάρια με χόρτα, κολοκυθοανθούς γεμιστούς, ντολαμαδάκια και λαδερά). Προσεγγίσιμο μόνο από τη θάλασσα. Παραλία Κουτσούρι (Διαμάντι), Τ. 698-20.27.468

Την Αμφιλύκη κατεξοχήν εκπρόσωπο της παραδοσιακής σκιαθίτικης κουλτούρας στο μαγείρεμα που συνήθιζε να συνταιριάζει ψάρια και «τσόφλια» (γαρίδες, καραβίδες κ.λπ.) με λαχανικά προκειμένου να τα κάνει να «φτουρήσουν» -καθώς δεν είχαν πρωτη ύλη για ζυμαρικά. Κοντά στην Ακρόπολη της Σκιάθου, με ωραία θέα στη θάλασσα (μην πάτε νύχτα για να την απολαύσετε), ο Χρήστος Καλογιάννης και η οικογένειά του θα σας προφέρει σφυρίδα σύβραση με ντομάτα, καραβίδες με κολοκυθάκια, ψάρι στιφάδο, μαροθοκεφτέδες. Ακρόπολη Σκιάθου, Τ.24270-22.839

Το Ακρογιάλι στημένο σε καίρια θέση στον οικισμό της Σκιάθου σε ξύλινη εξέδρα πάνω στη θάλασσα, ξεχωρίζει για την ποιοτική κουζίνα του Κωνσταντίνου Γεωργούλα. Τούνα ψητή, σολομός με κρίταμα, λαβράκι με σέσκουλα και γενικά τα πιάτα με θαλασσινά είναι η δύναμή του χωρίς να υστερεί σε λαδερά και μαγειρευτά. Παραλιακός Σκιάθου, Τ. 24270-21.330

Το Bourtzi αν δεν μπορείτε να κάνετε χωρίς σεβίτσε και ταρτάρ, αλλά και για ομολογουμένως εκπληκτική θέα σε θάλασσα και οικισμό της Σκιάθου επισκεφτείτε το Bourtzi. Θα απολαύσετε το κρασί σας με προζυμένια μπρουσκέτα, ανεβατό Γρεβενών, ντομάτα, κάππαρη και ρίγανη, εκπληκτικό ταραμά (το μυστικό βρίσκεται στο χαρουποπαξίμαδο), μουχαμάρα, τυροκαυτερή και φουσκωτό πιτόψωμο Za’atar, λευκό ψάρι σεβίτσε με κουμκουάτ, πίκλα Χαλαπένιο και ταρτάρ τόνου με αγγούρι, ξύσμα λάιμ και σχοινόπρασο. Μπούρτζι, Λιμάνι Σκιάθου, Τ. 302427023900

Το Οινοποιείο Παρίση Το μικρό, τοπικό οινοποιείo παράγει κρασιά από ελληνικές ποικιλίες όπως αυτές εκφράζονται αρωματικά και γευστικά μέσα στο σκιαθίτικο οικοσύστημα. Ο Γιάννης Παρίσης καλλιεργεί συνολικά 40 στρέμματα ξερικούς αμπελώνες -δεν ποτίζονται ποτέ- που απλώνονται στις περιοχές Ξάνεμος, Προφήτης Ηλίας και Άγιος Κωνσταντίνος. Δημιουργεί οίνους με Μαλαγουζιά, Ασύρτικο, Ροδίτη, Ξινόμαυρο, Λήμνιο και πειραματικά Μοσχάτο Αλεξανδρείας. Μαζί με τη σύζυγό του, Μαρία Κουτσέρη, άνοιξαν τον επισκέψιμο χώρο με την εκπληκτική θέα το 2019. Βρίσκονται στο ψηλότερο σημείο της Σκιάθου, στη θέση του Προφήτης Ηλίας, και υποδέχονται τους οινόφιλους με ξεναγήσεις και γευστικές δοκιμές των 5 ετικετών που κυκλοφορούν (+δύο πειραματικές, σε πολύ μικρές ποσότητες). Οινοποιείο Parissis, Σκιάθος, Τ. +306987728440