H τύχη περνάει και από το στομάχι: Καλότυχα πρωτοχρονιάτικα φαγητά από όλο τον κόσμο

Σε κάθε κουλτούρα οι άνθρωποι ένιωθαν, και νιώθουν, την ανάγκη κάθε Πρωτοχρονιά, που ξεκινά ένας νέος κύκλος στη ζωή τους, να εξευμενίσουν τις ανώτερες δυνάμεις ή τη φύση, ή ό,τι τέλος πάντων πιστεύουν πως καθορίζει το μέλλον τους, και να προκαλέσουν καλή τύχη και ευημερία. Όλοι επιθυμούν να κλείσουν έναν κύκλο από εκκρεμότητες και να κάνουν ένα νέο ξεκίνημα, απαλλαγμένο από ό,τι ίσως τους βαραίνει. Το φαγητό δεν θα μπορούσε φυσικά να λείπει από όλα αυτά.

Οι βασιλόπιτες είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα για εμάς τους Έλληνες, αλλά, όπως θα διαβάσετε παρακάτω, κάθε λαός έχει τη δική του εκδοχή για το τι είναι καλότυχο στο πρωτοχρονιάτικο τραπέζι. Η συνήθεια να κρύβουμε ένα πολύτιμο νόμισμα μέσα στη βασιλόπιτα έχει τις ρίζες της σε ένα γεγονός που συνέβη τον 9ο αιώνα μ.Χ. στην Καισάρεια της Καππαδοκίας. Τότε ο επίσκοπος Βασίλειος συγκέντρωσε ό,τι πολύτιμα αντικείμενα είχαν οι κάτοικοι της πόλης για να τα προσφέρει στον αυτοκράτορα Ιουλιανό, αλλά εκείνος δεν πρόλαβε να τα πάρει, αφού σκοτώθηκε σε μια μάχη στην Περσία. Σύμφωνα με μια άλλη αφήγηση, τα πολύτιμα αντικείμενα προορίζονταν για τον Τούρκο έπαρχο της Καππαδοκίας, τον οποίο όμως ο επίσκοπος Βασίλειος έπεισε να μην τα πάρει σαν φορολογία. Μην έχοντας τρόπο να τα ξαναμοιράσουν σωστά στους κατόχους τους, αποφάσισαν να κρύψουν το καθένα σε μικρές πίτες που θα διανέμονταν τυχαία. Η παράδοση θέλει τα κοσμήματα και κάθε είδους πολύτιμα αντικείμενα να επιστρέφουν έστω και τυχαία στους κατόχους τους. Έτσι γεννήθηκε το έθιμο της βασιλόπιτας όπως το ξέρουμε σήμερα.

Έχει ενδιαφέρον να δούμε τις διαφορετικές εκδοχές της βασιλόπιτας στα διάφορα μέρη της Ελλάδας. Για πολλά χρόνια στα νησιά του Αιγαίου αντί για βασιλόπιτα έφτιαχναν λουκουμάδες και τηγανίτες και εκεί έκρυβαν το φλουρί. Είναι γνωστά τα ακούμια της Σύμης, αφράτες τηγανίτες με ούζο που έκρυβαν μέσα τους το φλουρί. Στα Επτάνησα και στην Ήπειρο η βασιλόπιτα ήταν αλμυρή πίτα με κρέας, τυρί, ρύζι, χυλοπίτες, στη Θράκη πίτα με πλιγούρι, σουσάμι και σταφίδες, στη Μακεδονία πίτα με τυριά, κρέας και ρύζι. Σε πολλές περιοχές η βασιλόπιτα ήταν μια απλή ζύμη από αλεύρι, αυγά και τυριά, ένας χυλός που έπαιρνε το σχήμα ενός στρογγυλού ψωμιού μετά το ψήσιμο. Κάποιες φορές μπορεί να έχει σύκα και μέλι, όπως στη Μαγνησία. Σημασία σε κάθε περίπτωση είχε, και έχει, το τελετουργικό. Ο τρόπος που θα κοπεί και θα μοιραστούν τα κομμάτια με μια σειρά που τηρείται με ευλάβεια.

Μπορεί η Πρωτοχρονιά σε πολλές χώρες να μη συμπίπτει ημερολογιακά με τη δική μας, είναι όμως ακριβώς ίδιοι οι τρόποι με τους οποίους όλοι προσπαθούν να εξευμενίσουν ή να προκαλέσουν την τύχη τους για τη νέα χρονιά. Γύρω από τη Μεσόγειο, σε κάθε χώρα αναζητούν το συμβολισμό της καλής τύχης στο σχήμα ή στη γεύση ενός τρόφιμου ή ακόμα και στο συνδυασμό κάποιων. Τα γλυκά έχουν την πρωτοκαθεδρία στις τυχερές τροφές, καθώς οι περισσότεροι πιστεύουν πως, τρώγοντας κάτι γλυκό την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, θα έχουν μια γλυκιά και αποτελεσματική νέα χρονιά σε κάθε τους δραστηριότητα.

Στην Ισπανία, στην Πορτογαλία αλλά και στο Μεξικό, τρώνε λίγο πριν αλλάξει ο χρόνος 12 ρώγες σταφυλιού (ή σταφίδες ή σπόρους ροδιού), μία για κάθε μήνα του νέου έτους. Είναι ένα πολύ παλιό έθιμο και, σύμφωνα με αυτό, η γεύση της κάθε ρώγας προμηνύει αυτά που θα έρθουν στον αντίστοιχο μήνα, αν θα είναι γλυκά, πικρά ή ξινά. Τα πράσινα λαχανικά –τα σέσκουλα, το κέιλ και το πράσινο σγουρό λάχανο– θεωρούνται τυχερά γιατί τα φύλλα τους όπως μαγειρεύονται τσαλακώνονται ή διπλώνουν θυμίζοντας χαρτονομίσματα.

Στην Τυνησία, στην Αλγερία και στο Μαρόκο πιστεύουν πως είναι καλότυχο να σερβίρουν στο πρωτοχρονιάτικο τραπέζι κουσκούς με παραλλαγές στα συνοδευτικά υλικά από χώρα σε χώρα, όπως το αποξηραμένο αρνίσιο κρέας, ξερά φρούτα, λαχανικά και φακές ή φασόλια. Στην Αίγυπτο, αλλά και στα υπόλοιπα βόρεια παράλια της Αφρικής, τρώνε μολοχία, την παραδοσιακή σούπα με τα χόρτα, και μπισκότα γεμιστά με χουρμάδες, για να είναι η νέα χρονιά γόνιμη και πλούσια όπως εύκολα καλλιεργούνται τα χόρτα και είναι νόστιμοι οι χουρμάδες.

Το πορτοκαλί και το χρυσό χρώμα στα τρόφιμα είναι το γούρι για τους Ασιάτες και το πιο κοντινό σε αυτό είναι τα εσπεριδοειδή που τα λατρεύουν. Πορτοκάλια, μανταρίνια και κουμκουάτ είναι απαραίτητα στο γιορτινό τραπέζι της Πρωτοχρονιάς. Στο Περού πάλι μαγειρεύουν πατάτες σε κουρκουμά ή σαφράν για το χρώμα μαζί με πικάντικη σάλτσα, ενώ στην Αμερική φτιάχνουν ένα αφράτο χρυσό γλυκό καλαμποκόψωμο.

Φακές και σταφίδες λόγω του στρογγυλού τους σχήματος συμβολίζουν τα νομίσματα. Δεν υπάρχει σπίτι στην Ιταλία που να μην έχει αυτά τα δύο στο πρωτοχρονιάτικο τραπέζι. Στην Τοσκάνη θεωρούν καλότυχες τις φακές με χοιρινό λουκάνικο. Οι φακές με το στρογγυλό τους σχήμα πολλαπλασιάζονται με το βράσιμο και έχουν περισσότερο όγκο, οπότε συμβολίζουν τον πλούτο.

Το χοιρινό πάλι θεωρείται τυχερό κρέας σε πολλές χώρες και αυτό προέρχεται από τον τρόπο που κινείται ο χοίρος και σκαλίζει με τη μουσούδα του το χώμα. Η κίνησή του αυτή πιστεύουν πως συμβολίζει την πρόοδο και την ευημερία και πως δημιουργεί ευκαιρίες για ανάπτυξη σε κάθε τομέα. Με χοιρινό μαγειρεύουν πρωτοχρονιάτικα πιάτα στην Ισπανία, στη Βόρεια Ελλάδα (χοιρινό με λάχανο), στη βόρεια Ιταλία (φακές με χοιρινό κότσι γεμιστό με λουκάνικο), στην περιοχή της Προβηγκίας και γύρω από την Αδριατική (λαχανοντολμάδες με χοιρινό κιμά). Βέβαια, εδώ στην Ελλάδα το μαγείρεμα του χοιρινού κρέατος στην περίοδο των Χριστουγέννων είναι συνδεδεμένο με τα χοιροσφάγια που είχαν καθαρά πρακτικό χαρακτήρα. Επίσης, το ρύζι θεωρείται τυχερό λόγω σχήματος και με αυτό μαγειρεύουν τα πρωτοχρονιάτικα πιάτα στη Γαλλική και Ιταλική Ριβιέρα και στην Προβηγκία. Στη Γερμανία αντιμετωπίζουν το χοιρινό σαν σύμβολο καλής τύχης τελείως ανατρεπτικά. Τα τυχερά γουρουνάκια από μάρτζιπαν (αμυγδαλόπαστα) είναι τα σύμβολα της καλής τύχης.

Όλοι όμως έχουν και τις προκαταλήψεις τους και αποφεύγουν κάποιες τροφές που φοβούνται πως θα τους φέρουν κακοτυχία. Για παράδειγμα, ο αστακός που κινείται ανάποδα και το κοτόπουλο που με τον τρόπο που σκαλίζει το χώμα με τα πόδια του θεωρείται πως σκαλίζει το παρελθόν και πάει προς τα πίσω, θεωρούνται κακότυχα και σε πολλές κουζίνες αποφεύγουν να τα μαγειρέψουν την παραμονή της Πρωτοχρονιάς και ανήμερα. Επιπλέον, σε πολλές χώρες αποφεύγουν τα φτερωτά θηράματα, γιατί πιστεύουν πως θα πετάξει μαζί τους η καλή τύχη. Επίσης, στη βόρεια Αφρική πιστεύουν πως τα ρεβίθια φέρνουν αναποδιές και κακή τύχη. Αντίθετα, τα φρέσκα πορτοκάλια και τα ξερά φρούτα, όπως χουρμάδες και σύκα, είναι αυτά που ανταλλάσουν μεταξύ τους με την προσδοκία ευημερίας και τύχης για τη νέα χρονιά.

Από το eatme Δεκεμβρίου. Το περιοδικό eatme κυκλοφορεί την πρώτη Κυριακή κάθε μήνα με το Έθνος της Κυριακής