Προβληματισμό γεννούν οι εφαρμογές «παρακολούθησης» για τον κορονοϊό

Στις εφαρμογές που λειτουργούν μέσω των κινητών τηλεφώνων στρέφεται η παγκόσμια προσοχή στην προσπάθεια περιορισμού της πανδημίας ώστε οι χώρες να περάσουν με ασφάλεια στην επόμενη φάση του lockdown, αυτή της σταδιακής άρσης των μέτρων περιορισμού.

Στον οδικό χάρτη που ανακοίνωσε την περασμένη εβδομάδα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή περιλαμβάνεται και η ανάπτυξη ψηφιακών εργαλείων μέσω εφαρμογών για έξυπνα κινητά τηλέφωνα εντοπισμού και προειδοποίησης των πολιτών για ενδεχόμενη επαφή με ανθρώπους θετικούς στον κορoνοϊό με τη σημείωση ότι αυτά θα πρέπει να επιδεικνύουν απόλυτο σεβασμό στην προστασία των προσωπικών δεδομένων.

Μεταξύ άλλων στις σχετικές οδηγίες επισημαίνεται ότι οι εφαρμογές για κινητά δε θα πρέπει να χρησιμοποιούν δεδομένα γεωγραφικού εντοπισμού, ενώ θα πρέπει να απενεργοποιούνται αμέσως μόλις κριθεί ότι δεν είναι πλέον απαραίτητες. Επίσης θα πρέπει να στηρίζονται στην έννοια της εθελοντικής συμμετοχής και να μην παραβιάζουν την ευρωπαϊκή νομοθεσία για τα προσωπικά δεδομένα συμπεριλαμβανομένου του GDPR.

Κοινή προσπάθεια Google και Apple

Στο πλαίσιο αυτό η Google και η Apple ενώνοντας τις δυνάμεις τους ανακοίνωσαν ήδη κοινή προσπάθειά να θέσουν τη χρήση της τεχνολογίας Bluetooth στην υπηρεσία κυβερνήσεων και οργανισμών υγείας, για να βοηθήσουν στη μείωση της διάδοσης του ιού.

Οι δύο εταιρείες σκοπεύουν να παρουσιάσουν μια ολοκληρωμένη λύση που περιλαμβάνει διεπαφή προγραμματισμού εφαρμογών (API) και τεχνολογία λειτουργικών συστημάτων για να βοηθήσουν την ενεργοποίηση του εντοπισμού επαφών. Η λύση αυτή θα εφαρμοστεί σε δύο στάδια. Αρχικά τον Μάιο, και οι δύο εταιρείες θα παρουσιάσουν API που επιτρέπουν τη διαλειτουργικότητα μεταξύ συσκευών Android και iOS όταν χρησιμοποιούν εφαρμογές δημόσιων οργανισμών υγείας. Οι επίσημες αυτές εφαρμογές θα είναι διαθέσιμες στους χρήστες για λήψη μέσω των αντίστοιχων App Stores. Τους επόμενους μήνες, η Apple και η Google θα δημιουργήσουν μια ευρύτερη πλατφόρμα ιχνηλάτησης επαφών μέσω της τεχνολογίας Bluetooth, χρησιμοποιώντας ως βάση της λειτουργία αυτής, τις υποκείμενες πλατφόρμες χωρίς να αναπτύξουν οι ίδιες εφαρμογές ιχνηλάτησης επαφών.

Αν και η ελληνική πλευρά δεν έχει διατυπώσει ακόμα επισήμως θέση ως προς το αν προτίθεται να χρησιμοποιήσει τέτοιου είδους εφαρμογές στην περίοδο άρσης των μέτρων άλλα ευρωπαϊκά κράτη φαίνεται ότι κινούνται ήδη προς αυτήν την κατεύθυνση.

Ο Γάλλος πρόεδρος, Εμανουέλ Μακρόν στο τελευταίο διάγγελμά του, με το οποίο ανακοίνωσε την επέκταση των μέτρων περιορισμού έως τις 11 Μαίου, επεσήμανε ότι από εκείνο το χρονικό ορόσημο και μετά τα μέτρα θα αρχίσουν να αίρονται σταδιακά. Συμπληρωματικά με τα τεστ σε όλους όσοι παρουσιάζουν συμπτώματα, υλοποιούνται πολλά καινοτόμα προγράμματα σε συνεργασία με άλλες ευρωπαικές χώρες μεταξύ των οποίων μία ψηφιακή εφαρμογή που θα βασίζεται στον εθελοντικό χαρακτήρα και την ανωνυμία και θα ενημερώνει τους χρήστες ως προς το εάν ήρθαν σε επαφή με κάποιον θετικό στον ιό, ανέφερε.

Ο ίδιος επεσήμανε ότι στην παρούσα φάση δεν πρέπει να μείνει καμία καινοτομία ανεκμετάλλευτη. Ξεκαθάρισε ωστόσο ότι το ζήτημα θα εξεταστεί τόσο από το Κοινοβούλιο όσο και από τις αρμόδιες ανεξάρτητες Αρχές καθώς η πανδημία δεν πρέπει να αποδυναμώσει τη δημοκρατία.

Έως τώρα συστημα εντοπισμού επιβεβαιωμένων κρουσμάτων και ιχνηλάτησης - προειδοποίησης των επαφών τους έχει εφαρμόσει μεταξύ άλλων χωρών η Ν.Κορέα, ενώ δεδομένα τοποθεσίας ασθενών έχουν χρησιμοποιηθεί στην Ιταλία, την Ισπανία, το Βέλγιο, το Ισραήλ και τη Νορβηγία. Στην Κύπρο είχε συζητηθεί πρόσφατα η εφαρμογή συστήματος ηλεκτρονικής κατ’ οίκον επιτήρησης με βραχιολάκι χωρίς όμως να προχωρήσει η σχετική νομοθέτησή της.

Την ίδια στιγμή πληθαίνουν και οι φωνές που εκφράζουν έντονο προβληματισμό ως προς το πόσες ελευθερίες είναι διατεθειμένοι οι πολίτες να θυσιάσουν στην προσπάθειά τους να προφυλαχθούν από την υγειονομική απειλή.

Πολλές οργανώσεις δικαιωμάτων από αρκετές χώρες μεταξύ των οποίων και η Διεθνής Αμνηστία, έχουν ήδη δημοσιοποιήσει κοινή ανοικτή επιστολή προς τις κυβερνήσεις, με την οποία ζητούν οι αποφάσεις που θα ληφθούν να αφορούν μέτρα που θα εφαρμοστούν με διαφάνεια ώστε να μπορούν να ελεγχθούν, να τροποποιηθούν ή να ακυρωθούν εφόσον κριθεί απαραίτητο σημειώνοντας πως «η πανδημία δεν πρέπει να χρησιμοποιηθεί ως άλλοθι για μια μαζική παρακολούθηση».

Οι ισορροπίες στο ζήτημα αυτό είναι ιδιαίτερα λεπτές και όποια λύση και αν προκριθεί από τις κατά τόπους κυβερνήσεις θα πρέπει να διασφαλίζει την προστασία των δεδομένων των πολιτών επισημαίνουν και οι νομικοί.

«Σε καμία περίπτωση στην παρούσα φάση δεν μπορεί το ζήτημα της προστασίας των προσωπικών δεδομένων να αποτελέσει εμπόδιο στην τιτάνια προσπάθεια που γίνεται σε διεθνές επίπεδο για την αντιμετώπιση της πανδημίας» υπογραμμίζει στο «Έθνος της Κυριακής» ο αναπληρωτής καθηγητής Δημοσίου Δικαίου του Πανεπιστημίου της Λευκωσίας, Κωνσταντίνος Στρατηλάτης. Προσθέτει όμως ότι προϋπόθεση για να εφαρμοστούν τέτοιες λύσεις και να μην κινδυνεύσουν να φτάσουν οι κοινωνίες σε επίπεδα «κοινωνικού κανιβαλισμού» θα πρέπει να είναι «να αναλάβει το κράτος την ευθύνη αλλά και τη λογοδοσία, να ρυθμίσει με ακρίβεια και κάθε λεπτομέρεια τις προβλέψεις, να εγγυηθεί την αποφυγή κάθε αυθαιρεσίας και να λογοδοτεί με πλήρη διαφάνεια. Είναι απαραίτητο η κυβέρνηση κάθε χώρας να νομοθετήσει προβλέποντας συγκεκριμένες διαδικασίες και μηχανισμούς ελέγχου και να εγγυηθεί τη μικρότερη δυνατή επεξεργασία των απολύτως απαραίτητων δεδομένων και βέβαια τις διαδικασίες διαγραφής τους».

Η ανάγκη αναχαίτισης της πανδημίας και παρακολούθησης των μέτρων περιορισμού της κυκλοφορίας, τα οποία έθεσαν σε εφαρμογή οι περισσότερες χώρες αποτέλεσαν και τη βασική αιτία, για την οποία έχουν αναζητηθεί στοιχεία και από τους ελληνικούς παρόχους κινητής τηλεφωνίας, όπως επεσήμανε προ ημερών η διοίκηση του ΟΤΕ τόσο από το αρμόδιο υπουργείο όσο και από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Ξεκαθαρίστηκε, πάντως, ότι τα εν λόγω στοιχεία θα δοθούν μόνο σε επίπεδο αριθμών και σε καμία περίπτωση δε θα παραπέμπουν σε ταυτοποίηση χρηστών.

Υπό την πίεση των αντιδράσεων από ορισμένες πλευρές έχει ήδη συσταθεί μία ομάδα ερευνητικών ινστιτούτων από πολλές ευρωπαϊκές χώρες προκειμένου να διερευνηθεί η ανάπτυξη εφαρμογών, οι οποίες θα προφυλάσσουν ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα.