Όταν σβήνουν τα φώτα στις ΜΕΘ: Ο στιγματισμός των ηρώων και το βαρύ φορτίο

Η ψυχολόγος του «Σωτηρία», Δήμητρα Λέκκα, έχει στο παρμπρίζ του αυτοκινήτου της το αυτοκόλλητο με το σήμα του νοσοκομείου όπου εργάζεται. Ζει σε μία πυκνοκατοικημένη γειτονιά στου Φιλοπάππου, όπου το παρκινγκ είναι δυσεύρετο. Από το ξέσπασμα του κορονοϊού και μετά παρατήρησε κάτι που δεν το είχε ποτέ φανταστεί. Οι οδηγοί των αυτοκινήτων που ψάχνουν για παρκινγκ βλέπουν το αυτοκόλλητο του «Σωτηρία» και αφήνουν τουλάχιστον ενάμιση μέτρο απόσταση από το δικό της σταθμευμένο όχημα.

Ο στιγματισμός των γιατρών και των νοσηλευτών της πρώτης γραμμής είναι η σκοτεινή και αθέατη πλευρά της μάχης κατά του κορονοϊού. Τα χειροκροτήματα και οι ζητωκραυγές για τους «ήρωες» φαίνεται ότι αντικατοπτρίζουν ευκρινώς ένα μόνο μέρος της πραγματικότητας. Η Δήμητρα Λέκκα μίλησε στο «Έθνος της Κυριακής» για το ψυχικό φορτίο που καλούνται να διαχειριστούν οι επαγγελματίες υγείας στα νοσοκομεία αναφοράς για τον Covid-19, το στρες και τον κοινωνικό στιγματισμό που βιώνουν με φράσεις όπως «μακριά εσύ, δουλεύεις σε ‘κορονοσοκομείο’» αλλά και για τις δυσκολίες που μπορεί να αντιμετωπίσουν μελλοντικά. Το τελευταίο διάστημα έχει εστιάσει στη ψυχολογική υποστήριξη των συναδέλφων της στο «Σωτηρία».

«Το προσωπικό δεν μιλάει εύκολα για τον εαυτό του. Σε πρώτο επίπεδο όταν ρωτάω έναν γιατρό ή έναν νοσηλευτή: ‘Έχει επηρεαστεί η ζωή σου;’ Η απάντηση που παίρνω είναι: ‘Όχι’. Όταν συνεχίζω με ερωτήσεις, όπως ‘πως περνάτε την μέρα σας’ αρχίζω και βλέπω μία άλλη εικόνα. Βλέπω ανθρώπους που έχουν αναγκαστεί να απομακρυνθούν από πρόσωπα του στενού τους περιβάλλοντος. Είτε με δική τους απόφαση για να τα προστατέψουν είτε γιατί οι άλλοι απομακρύνθηκαν από φόβο. Πρέπει να καταλάβουν όλοι ότι δεν είμαστε ήρωες. Είμαστε επαγγελματίες. Το μήνυμα περί ηρώων είναι ανακριβές. Το προσωπικό εργάζεται βάσει της επιστημονικής του επάρκειας και αρχών, που στοχεύουν στην ευημερία του κάθε ανθρώπου. Άλλωστε το ‘’Σωτηρία’’ είναι ένα νοσοκομείο με εμπειρία στη νοσηλεία στιγματισμένων και μειονοτικών ομάδων (φυματίωση)».

Η ψυχολόγος του «Σωτηρία», Δήμητρα Λέκκα

Οι διαταραχές ύπνου είναι ένα από τα φαινόμενα που απασχολούν το υγειονομικό προσωπικό: «Κοιμούνται λίγο και συχνά διακεκομμένα. Πολλοί ξυπνάνε ανά δύο ώρες. Όταν γυρίζουν στο σπίτι σκέφτονται τους ασθενείς και τις οικογένειές τους. Ένα κρίσιμο σημείο είναι ο αποχαιρετισμός των ασθενών που φεύγουν από τη ζωή. Για πρώτη φορά βιώνουμε μία κατάσταση, κατά την οποία η οικογένεια δεν μπορεί να πει ‘αντίο’. Το βάρος αυτό το επωμίζεται ψυχολογικά το προσωπικό του νοσοκομείου. Επίσης, υπάρχουν συνάδελφοι που μου λένε ότι νιώθουν ανημποριά. Λένε ‘εγώ έκανα ότι ήταν να κάνω, τώρα τι γίνεται;’ Νιώθουν αγωνία για όσα δεν μπορούν να ελέγξουν».

Η Δήμητρα Λέκκα εξηγεί ότι αρνητικά επιδρά στους «ήρωες της πρώτης γραμμής» ο στιγματισμός που συχνά βιώνουν από το κοινωνικό τους περιβάλλον. «Στο σούπερ μάρκετ συνάδελφος άκουσε την ώρα που ψώνιζε να του λένε: ‘Εσύ μακριά. Δουλεύεις στο Σωτηρία και θα μας κολλήσεις’. Σε άλλη περίπτωση γιατρός άκουσε γείτονά του να λέει: ‘Αυτός δουλεύει σε κορονοσοκομείο. Πρέπει να προσέχουμε’.  Υπάρχουν ακόμα και παραδείγματα συναδέλφων που αντιμετώπισαν τέτοιες συμπεριφορές από ανθρώπους του στενού περιβάλλοντός τους. Το θετικό είναι ότι το στρες που βιώνει το προσωπικό δεν το έχει κάνει δυσλειτουργικό. Υπάρχει θετικό δυναμικό. Το νοσοκομείο δεν είναι χώρος θανάτου. Είναι χώρος ζωής».

Η πιο δύσκολη περίοδος για τους ανθρώπους της πρώτης γραμμής ήταν όταν ξέσπασαν τα πρώτα κρούσματα του ιού στη χώρα μας. Η διευθύντρια της Νοσηλευτικής Υπηρεσίας του νοσοκομείου «Σωτηρία», Βάγια Ζαγανά εξηγεί στο «Έθνος της Κυριακής» ότι «ήταν κάτι πρωτόγνωρο. Δεν γνωρίζαμε τότε πολλά πράγματα, οι οδηγίες έρχονταν συνεχώς από τον ΕΟΔΥ, η ενημέρωση εναλλασσόταν, υπήρχε φόβος για το άγνωστο και άγχος. Η προσέλευση του κόσμου ήταν μεγάλη και η διαδικασία της διαλογής πολύ δύσκολη. Έπρεπε όλοι να περάσουν από τον οικίσκο διαλογής. Εκεί υπήρξε στρες και ένταση και από τους εισερχόμενους και από το προσωπικό. Μετά πήραν όλα μία σειρά. Η φύση της δουλειάς μας εκ των πραγμάτων προκαλεί πίεση. Οι νοσηλευτές το γνωρίζουν από την πρώτη στιγμή που επιλέγουν αυτό το επάγγελμα. Στο ‘Σωτηρία’ εργάζονται άνθρωποι με δύναμη ψυχής».

Αναρωτιέμαι: «Κάνω καλά τη δουλειά μου;»

«Έχω πιάσει τον εαυτό μου, έξω από το θάλαμο Covid-19, να σκέφτομαι: Αφιέρωσα όσο χρόνο θα έπρεπε στον ασθενή; Έκανα καλά τη δουλειά μου;». Η φράση ανήκει στον γιατρό του νοσοκομείου «Σωτηρία», Αργύρη Τζουβελέκη, ο οποίος έβαλε από τους πρώτους την άσπρη προστατευτική στολή στις 11 Φεβρουαρίου για να εξετάσει μαζί με τον καθηγητή, Σωτήρη Τσιόδρα, και τον λοιμωξιολόγο, Άγγελο Πεφάνη, ταξιδιώτες από τη Γουχάν που είχαν ταξιδέψει στην Αθήνα.

Ο κορονοϊός έχει διαφοροποιήσει τη σχέση γιατρού-ασθενή και αυτό γεννά στρες. Τα συμπτώματα άγχους και μετατραυματικού στρες για τους μαχητές της πρώτης γραμμής στον «πόλεμο» κατά του κορονοϊού απασχολούν παγκοσμίως κυβερνήσεις και επιστημονικές ομάδες, που εκπονούν μελέτες για τον κίνδυνο μίας μελλοντικής κρίσης ψυχικής υγείας. Στην Αμερική η ιατρική κοινότητα «πάγωσε» μετά την αυτοκτονία της 49χρονης, Λόρνα Μπριν, η οποία ως διευθύντρια στο Τμήμα Επειγόντων Περιστατικών σε νοσοκομείο του Μανχάταν έδινε μάχη κατά της επέλασης του Covid-19. Η επικεφαλής της Αστυνομίας, Ράσαλ Μπράκνεϊ, αναφέρθηκε στο θανάσιμο αυτοτραυματισμό της διακεκριμένης γιατρού δηλώνοντας ότι «οι επαγγελματίες πρώτης γραμμής δεν έχουν ανοσία στις ψυχικές και σωματικές επιπτώσεις από την πανδημία».

Γιατρός στο νοσοκομείο «Σωτηρία»

Στην Ελλάδα η κατάσταση είναι διαχειρίσιμη, καθώς η πανδημία δεν πήρε τις φονικές διαστάσεις που έλαβε σε άλλες χώρες. Ωστόσο, το «φορτίο» που καλείται να διαχειριστεί το προσωπικό των νοσοκομείων αναφοράς παραμένει βαρύ. «Οι γιατροί βιώνουν φόβο και ψυχολογικό στρες για τη σωστή εφαρμογή των μέτρων. Αναγκάζονται να γίνουν πιο αποστασιοποιημένοι από τον ασθενή, δεν μπορούν να τον ηρεμήσουν όπως θα ήθελαν, δεν μπορούν να τον ακουμπήσουν, μένουν λιγότερο χρόνο στο θάλαμο για να μειωθεί ο κίνδυνος μόλυνσης. Όλα αυτά δημιουργούν παλίνδρομα συναισθήματα για το κατά πόσο εκτελείς σωστά τα ιατρικά σου καθήκοντα. Έναν ασθενή που θα τον εξέταζα για τρία τέταρτα, τώρα θα τον δω για 20 λεπτά», λέει στο «Έθνος της Κυριακής» ο έμπειρος γιατρός, ο οποίος σημειώνει ότι το μετατραυματικό στρες δεν είναι κάτι καινούργιο για το προσωπικό που απασχολείται στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας.

Στα νοσοκομεία αναφοράς υπήρξαν και επαγγελματίες που «λύγισαν». Ποτέ, όμως, δεν το έβαλαν κάτω. «Είδα συναδέλφους μου να κλαίνε.  Δεν είναι εύκολες καταστάσεις. Είναι άνθρωποι που λύγισαν μέσα σε μία μάχη. Εφαρμόστηκαν τα πρωτόκολλα αποσυμπίεσης, βγήκαν εκτός για μία εβδομάδα και στη συνέχεια επανήλθαν. Υπήρξαν στιγμές που έκανα και εγώ διάφορες σκέψεις για τον κίνδυνο να μολύνω το παιδί μου ή για το γεγονός ότι δεν μπορούσαμε να δώσουμε στους ασθενείς αποτελεσματική θεραπεία. Προσπάθησα να κάνω εσωτερική ενδοσκόπηση, να απομυθοποιήσω την κατάσταση και να φιλτράρω όσα σκέφτομαι».  Ένα άλλο άγχος των γιατρών είναι ότι σε περίπτωση που νοσήσουν οι ίδιοι από τον ιό, τότε θα στιγματιστούν και αυτό θα έχει αποτέλεσμα να μειωθούν σημαντικά οι επισκέψεις στα ιατρεία τους.

Ο γιατρός Αργύρης Τζουβελέκης

«Tα πάντα στην ψυχολογία δεν έχουν να κάνουν μόνο με τα γεγονότα αυτά κάθε αυτά αλλά με την ερμηνεία που τους παρέχουμε. Αρκεί να σκεφτούμε ότι ο φόβος, η ανησυχία και το άγχος είναι και αυτά βιολογικά φαινόμενα όπως ο πυρετός, η δύσπνοια και ο βήχας. Kαι ο κορονοϊός μπορεί να επάγει και τα μεν και τα δε. Ωστόσο μέσα από τις δυσκολίες χτίσαμε τον χαρακτήρα μας και επιβιώσαμε. Μάθαμε πως ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης του άγχους και του φόβου είναι η γνώση και η κατάλληλη προετοιμασία. Πλέον γνωρίζουμε περισσότερα, φοβόμαστε λιγότερο. Και προσωπικά είμαι ευγνώμων που έμαθα τόσα πολλά δίπλα στους αληθινούς ήρωες αυτής της ιστορίας, όχι εμάς τους ιατρούς, αλλά τους ίδιους τους ασθενείς. Δεν θα ξεχάσω ποτέ έναν 88 χρονο τις πρώτες ημέρες της πανδημίας που με κοίταξε μέσα στα μάτια και μου είπε « Παιδί μου, εγώ έζησα, μην αγχώνεσαι και μην φοβάσαι για εμένα, κοίτα εσύ να είσαι καλά.» 10 ημέρες μετά περιχαρής του έδωσα το εξιτήριο στα χέρια. Η αληθινή και η πλέον ανεκτίμητη ανταμοιβή μου, αντηρίδα ζωής», περιγράφει.

«Ταμπού» η επίσκεψη σε ψυχίατρο

Ο Αργύρης Τζουβελέκης, ο οποίος πρόσφατα ορκίστηκε αναπληρωτής καθηγητής Πνευμονολογίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών, σημειώνει η επίσκεψη στον ψυχίατρο παραμένει ταμπού στη χώρα μας ακόμα και για τους γιατρούς, οι οποίοι συνήθως αποφεύγουν να ζητήσουν ψυχολογική υποστήριξη και εάν το κάνουν θα προτιμήσουν να επισκεφτούν κάποιο ιδιώτη συνάδελφό τους και όχι κάποιον ψυχίατρο του νοσοκομείου όπου εργάζονται. Τα κρίσιμα σημεία στη δουλειά του υγειονομικού προσωπικού είναι πολλά. Ένα από αυτά είναι η ενημέρωση των οικογενειών για την κατάσταση της υγείας των ασθενών που είναι διασωληνωμένοι στις ΜΕΘ.

«Εκείνη την ώρα βιώνεις και εσύ το πρόβλημα, φορτίζεσαι με τον πόνο του άλλου, επωμίζεσαι μέρος του φορτίου. Οι συγγενείς απαγορεύεται να έρθουν στο νοσοκομείο. Το προσωπικό καλείται να παίξει αυτό το δύσκολο ρόλο.  Αυτή, όμως, είναι η δουλειά μας. Πρέπει να προσέξεις τη ψυχολογία του ασθενή αλλά να προσέξεις πως θα μεταφέρεις τις πληροφορίες στον συγγενή. Βλέπω συναδέλφους μου να συγκινούνται ακούγοντας στην άλλη άκρη της γραμμής την αγωνία των ανθρώπων. Προσπαθούμε να τους δώσουμε κουράγιο», εξηγεί στο «Έθνος της Κυριακής» ο Δημήτρης Πιστόλας, διευθυντής της Νοσηλευτικής Υπηρεσίας στο νοσοκομείο «Ευαγγελισμός».

Ο διευθυντής της Νοσηλευτικής Υπηρεσίας του «Ευαγγελισμού», Δημήτρης Πιστόλας

Το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό του νοσοκομείου έχει διαχειριστεί και πριν το ξέσπασμα του Covid-19 χιλιάδες περιστατικά ανείπωτου ανθρώπινου πόνου. Η διαφορά με τις συνθήκες του σήμερα, όπως προσθέτει ο κ. Πιστόλας, είναι οι συνθήκες «καραντίνας» και εκτός του εργασιακού τους περιβάλλοντος: «Πάντα βιώναμε τον ανθρώπινο πόνο σε καθημερινή βάση. Έχουμε δει και χειρότερα πράγματα. Τι κάναμε; Πηγαίναμε μία βόλτα με φίλους, πίναμε έναν καφέ, λέγαμε δυο κουβέντες και έτσι γινόταν η αποφόρτισή μας. Τώρα αυτό δεν γίνεται, με αποτέλεσμα να φεύγεις από τη δουλειά, να κλείνεσαι στο σπίτι και να αρχίζουν οι εικόνες του νοσοκομείου να σε συνοδεύουν και στον προσωπικό σου χώρο. Αυτό μπορεί να γίνει πιο έντονο για τους συναδέλφους που δεν έχουν στο σπίτι τους οικογένεια».

Στρες με μακροχρόνια διάσταση

Στα νοσοκομεία αναφοράς έχουν δημιουργηθεί ομάδες ψυχολόγων και ψυχιάτρων, οι οποίες προσφέρουν βοήθεια στο προσωπικό. Οι επισκέψεις πολιτών στις ψυχιατρικές κλινικές έχουν μειωθεί σημαντικά το τελευταίο διάστημα λόγω της πανδημίας, με συνέπεια να δοθεί η ευκαιρία στους ειδικούς ψυχικής υγείας να αφιερώσουν περισσότερο χρόνο στους συναδέλφους τους που βρίσκονται στις «κόκκινες ζώνες». Ο κ. Πιστόλας εξηγεί ότι στο νοσοκομείο Ευαγγελισμός η ομάδα ψυχολόγων  δεν περιμένει να δεχτεί στο γραφείο της τους γιατρούς και τους νοσηλευτές αλλά τα μέλη της περνούν από το χώρο εργασίας τους και προσπαθούν να υποστηρίξουν όποιον το χρειάζεται.

Η Αδαμαντία Γιαμαρέλου, ειδικευόμενη ψυχίατρος στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Πατρών στο Ρίο, εκτιμά μιλώντας στο «Έθνος της Κυριακής» ότι το στρες που βιώνουν οι επαγγελματίες υγείας θα έχει μακροχρόνια διάσταση: «Πέρα από την προσοχή που δίνουμε ούτως ώστε να μη μολύνουμε και να μη μολυνθούμε από τον ιό, χρειάζεται να δίνουμε προσοχή και στη ψυχική μας υγεία. Οι άνθρωποι της πρώτης γραμμής πρέπει να παρατηρούν οποιαδήποτε αλλαγή στη ψυχολογία τους και να απευθύνονται στους ψυχολόγους. Το προσωπικό των ΜΕΘ που είναι επιφορτισμένο με τη συναισθηματική και ψυχολογική στήριξη των ασθενών αλλά και των συγγενών τους καλείται να φέρει σε πέρας μία ψυχοφθόρα αποστολή. Ειδικά το πρώτο διάστημα δεν υπήρχε καλή ενημέρωση προς το προσωπικό για το πώς θα γίνει η προσέγγιση και η παρακολούθηση των ασθενών. Το στρες ήταν αυξημένο στο κομμάτι της προστασίας».

Ο γιατρός του Νοσοκομείου Πατρών και πρόεδρος της Ένωσης Νοσοκομειακών Γιατρών Αχαΐας, Δημήτρης Ζαζιάς, και οι συνάδελφοί του μιλάνε καθημερινά με συγγενείς ασθενών: «Κάποιες φορές ο γιατρός και ο νοσηλευτής μπαίνει στο ρόλο του ασθενή. Υπάρχει συναισθηματικό φορτίο αλλά προσπαθούμε να είμαστε ψύχραιμοι. Πάντα παίζει ρόλο και το πόσο ευαίσθητος είναι κάποιος ή εάν έχει και άλλα προβλήματα που μπορεί να λειτουργήσουν σωρευτικά. Χρησιμοποιούμε τα ρεπό για να βοηθήσουμε όποιον πιστεύει ότι έχει ανάγκη για αποσυμπίεση. Ένα άλλο δύσκολο κομμάτι αφορά στο γεγονός ότι δεν μπορούμε να έρθουμε σε επαφή με τους συναδέλφους μας από τα άλλα τμήματα του νοσοκομείου κατά τη διάρκεια της βάρδιάς μας».

Ο Δημήτρης Ζαζιάς, γιατρός στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Πατρών στο Ρίο

Ο κ. Ζαζιάς προσθέτει στο «Έθνος της Κυριακής» ότι ελάχιστοι είναι αυτοί που καταφεύγουν στη βοήθεια ψυχολόγου ή ψυχιάτρου: «Συνήθως προσπαθούν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα είτε σε ατομικό επίπεδο είτε σε επίπεδο οικογένειας».