Παρενόχληση στην εργασία: Υπάρχει Διεθνής Σύμβαση που η Ελλάδα «αγνοεί»

Στις 21 Ιουνίου 2019 ψηφίστηκε η πρώτη Διεθνής Σύμβαση Κατά της Βίας και Παρενόχλησης στην Εργασία, ενός φαινομένου που πλήττει - κατά κύριο λόγο - γυναίκες και νεαρά κορίτσια. Και, παρά το γεγονός ότι οι εκπρόσωποι της Ελλάδας ήταν από εκείνους που την υπερψήφισαν, κατά τη συνάντηση της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ), πολλά λίγα έως ελάχιστα είναι γνωστά γι' αυτήν και τη σημασία της στη χώρα μας. Η ελληνική κυβέρνηση, δε, ακόμη δεν την έχει επικυρώσει, παρόλο που, σύμφωνα με μια πρόσφατη έρευνα της «Διανέοσις», το 40% των Ελληνίδων έχουν πέσει θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης, ενώ στο 63% των περιπτώσεων η παρενόχληση έχει λάβει χώρα αποκλειστικά ή/και στον χώρο εργασίας τους. 

Για τον λόγο αυτό και με αφορμή την επέτειο συμπλήρωσης ενός έτους από την υπογραφή της Σύμβασης, το ethnos.gr επικοινώνησε με την ActionAid, η οποία σε παγκόσμιο επίπεδο κινητοποίησε 30.000 πολίτες που υπέγραψαν την έκκλησή της ενώ στη χώρα μας άσκησε πίεση στους εκπροσώπους της Ελλάδας στη ΔΟΕ για να υπερψηφίσουν τη Σύμβαση. Η κυρία Μάττα Σαμίου, υπεύθυνη εκστρατειών στην ActionAid εξηγεί αφενός τι ακριβώς είναι και σε τι αφορά η Διεθνής Σύμβαση Κατά της Βίας και Παρενόχλησης στην Εργασία αλλά και τη σημασία της για τα άτομα που υφίστανται το εν λόγω κοινωνικό φαινόμενο. 

Τι είναι η Διεθνής Σύμβαση Κατά της Βίας και Παρενόχλησης στην Εργασία, πότε υπεγράφη και ποια υπήρξε η συμβολή της ActionAid στην υπογραφή της;

Είναι η πρώτη παγκόσμια σύμβαση που φιλοδοξεί να εξαλείψει το φαινόμενο της βίας και της παρενόχλησης στην εργασία, προσδιορίζοντας τα μέτρα που πρέπει να λάβουν οι κυβερνήσεις αλλά και οι εργοδότες για την προστασία των εργαζομένων και ιδιαίτερα των γυναικών. Ψηφίστηκε σε πανηγυρικό κλίμα πριν από ένα χρόνο στις 21 Ιουνίου 2019 από την Διεθνή Οργάνωση Εργασίας, στη Γενεύη. Συνάδελφοι μου από την ActionAid από όλο τον κόσμο ήταν μέσα στην αίθουσα που ανακοινώθηκε η υιοθέτηση της Σύμβασης και ξέσπασαν σε κλάματα από τη χαρά τους.

Δεν ξέρω πόσοι γνωρίζουν τι είναι η ΔΟΕ, οπότε ίσως αξίζει να αναφέρω ότι η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας είναι ο οργανισμός του ΟΗΕ που καθορίζει τα διεθνή πρότυπα εργασίας με τη μορφή συμβάσεων και συστάσεων προς τις κυβερνήσεις ώστε να συμπληρωθούν διάφορα εργατικά νομοθετικά κενά. Στη ΔΟΕ συμμετέχουν αντιπρόσωποι εργοδοτών, εργαζομένων και κυβερνήσεων από όλες τις χώρες.

Εμείς στην ActionAid κινητοποιήσαμε χιλιάδες Έλληνες πολίτες να υπογράψουν τη σχετική έκκληση που δημοσιεύσαμε και ασκήσαμε πίεση στους αντιπροσώπους της χώρας μας στη ΔΟΕ για να υπερψηφίσουν τη σύμβαση, κάτι που καταφέραμε και για αυτό ήμασταν πολύ χαρούμενοι.

Γιατί, κατά τη γνώμη σας, κατέστη τώρα δυνατή η υπογραφή της Σύμβασης και όχι, για παράδειγμα, πριν από 10 χρόνια (οπότε και πάλι υπήρχαν περιστατικά βίας και παρενόχλησης στους χώρους εργασίας); Ποιοι είναι οι λόγοι που, παρά τα χρόνια κινητοποιήσεων, μόλις το 2019 η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας κατάφερε να φέρει προς ψήφιση και τελικά να υπερψηφίσει μια τέτοια Σύμβαση;

Αυτή είναι μια πολύ καλή ερώτηση και μια πολύ συνηθισμένη απορία που έχουν ακόμα και οι φίλοι μου όταν μιλάω με ενθουσιασμό για αυτή τη Σύμβαση. Νομίζω ότι είναι δύο οι βασικοί παράγοντες.

Ο πρώτος έχει να κάνει με το πόσο μακροχρόνιες και δύσκολες είναι οι διαδικασίες ψήφισης μιας παγκόσμιας σύμβασης. Για τη συγκεκριμένη που ψηφίστηκε το 2019, οι διαδικασίες εντός της ΔΟΕ ξεκίνησαν όντως πριν από 10 χρόνια το 2009. Χρειάστηκε να βγουν οι σχετικές εκθέσεις με στοιχεία που αποδεικνύουν το πρόβλημα, να γίνει ανάλυση των νόμων της κάθε χώρας, να γίνουν διαβουλεύσεις με τις κυβερνήσεις και με τις ενώσεις εργοδοτών και εργαζομένων κτλ. Ο δεύτερος και πιο σημαντικός παράγοντας πιστεύω ότι σχετίζεται με το ταμπού και τη σιωπή που συνοδεύουν τα περιστατικά παρενόχλησης, κάτι που κάνει ένα τόσο σοβαρό και διαδεδομένο πρόβλημα να είναι οριακά «αόρατο».

Σίγουρα, το κίνημα #MeToo ήταν καταλύτης καθώς ώθησε τις γυναίκες να μιλήσουν με συγκλονιστικό τρόπο για όσα έχουν υποστεί στην εργασία τους και τα φεμινιστικά και εργατικά κινήματα σε όλο τον κόσμο έκαναν πλέον το ζήτημα πολύ δύσκολο να αγνοηθεί.

Η Σύμβαση περιλαμβάνει και τη διαδρομή από και προς τον χώρο εργασίας. Τι σημαίνει αυτή η παράμετρος για τα άτομα που υφίστανται κακοποίηση μεν, αλλά εκτός του φυσικού χώρου εργασίας, δε;

Η Σύμβαση κάνει λόγο για «κόσμο της εργασίας» που περιλαμβάνει όλους τους χώρους που σχετίζονται με την εργασία πέραν του συμβατικού χώρου εργασίας, όπως είναι για παράδειγμα ένα γραφείο. Αυτό μπορεί να σημαίνει επαγγελματικά ταξίδια, κοινωνικές εκδηλώσεις, εκπαιδεύσεις, συναντήσεις με συνεργάτες, ή ακόμα κι ένα χωράφι για όσες/ους εργάζονται στη γεωργία.

Φυσικά, περιλαμβάνει και ψηφιακούς χώρους επικοινωνίας και την εργασία από το σπίτι, κάτι που καθιστά τη Σύμβαση ακόμα πιο αναγκαία σήμερα. Για αυτό που ρωτήσατε συγκεκριμένα, η μετακίνηση από και προς τον χώρο της εργασίας είναι ένας χώρος που σχετίζεται με την εργασία, οπότε και περιλαμβάνεται – άλλωστε και σήμερα αν πάθεις ένα ατύχημα εν ώρα μετακίνησης προς και από την εργασία σου, αυτό θεωρείται εργατικό ατύχημα.

Όλα τα παραπάνω σημαίνουν ότι η παρενόχληση και η βία δεν επιτρέπονται πουθενά και ότι όλοι οι άνθρωποι και ειδικότερα οι γυναίκες θα πρέπει να νιώθουν ασφαλείς να εργάζονται όπου θέλουν και οι θύτες θα πρέπει να τιμωρούνται οπουδήποτε κι αν διαπράττουν το έγκλημα.

Διαβάζουμε στο site της ActionAid πως η Σύμβαση αναγνωρίζει ακόμη ότι η βία κι η παρενόχληση «πλήττουν δυσανάλογα τις γυναίκες και τα κορίτσια». Πείτε μας δυο λόγια γι' αυτό. Υπάρχουν κάποια σχετικά στατιστικά που μπορείτε να μας αναφέρετε;

Η υπεράσπιση των δικαιωμάτων των γυναικών και των κοριτσιών βρίσκεται στην «καρδιά» κάθε δράσης της ActionAid σε όλο τον κόσμο. Οι γυναίκες πλήττονται δυσανάλογα από τη φτώχεια, τους πολέμους, την αδικία και ανήκουν στις πιο ευάλωτες ομάδες παντού στον κόσμο. Το ίδιο ισχύει για την σεξουαλική παρενόχληση και τη βία στην εργασία.

Σύμφωνα με την έρευνα του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων (FRA) της Ε.Ε. που διεξήχθη το 2014, η σεξουαλική παρενόχληση είναι η πλέον διαδεδομένη μορφή βίας κατά των κοριτσιών και των γυναικών στην ΕΕ. Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για τον Σεξισμό και τη Σεξουαλική Παρενόχληση στην Εργασία, η πλειονότητα των γυναικών στην Ευρώπη (60%) αναφέρουν ότι έχουν πέσει θύματα τουλάχιστον μίας μορφής σεξιστικής ή σεξουαλικής βίας κατά τη διάρκεια της σταδιοδρομίας τους.

Σας αναφέρω έρευνες που είναι ήδη 6 χρόνων παλιές και αυτό συμβαίνει γιατί υπάρχει ένα κενό δεδομένων, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και παγκοσμίως και τα σχετικά στοιχεία είναι λίγα και αποσπασματικά είτε γιατί δεν έχουν γίνει αρκετές μελέτες, είτε γιατί οι επίσημες καταγγελίες είναι ελάχιστες. Η χώρα μας δεν παρέχει καν στοιχεία για τις περιοδικές Ευρωπαϊκές Έρευνες για τις Συνθήκες Εργασίας, οι οποίες θα μπορούσαν να προσφέρουν μια στοιχειώδη περιοδική αποτύπωση της έκτασης της παρενόχλησης στους χώρους εργασίας στην Ελλάδα. Μια πρόσφατη έρευνα της Διανέοσις αναφέρει ότι το 40% των Ελληνίδων έχουν πέσει θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης, ενώ στο 63% των περιπτώσεων η παρενόχληση έχει λάβει χώρα αποκλειστικά ή/και στον χώρο εργασίας τους.

Η ActionAid θα δημοσιεύσει μετά το καλοκαίρι μια μεγάλη έρευνα που είναι σε εξέλιξη τώρα - νομίζω η μοναδική αντίστοιχη στην Ελλάδα - που θα εξετάζει την παρενόχληση των εργαζομένων στις επιχειρήσεις τουρισμού και επισιτισμού.

Τελικά, η ελληνική κυβέρνηση επικύρωσε τη Σύμβαση και, αν ναι, έχει υπάρξει έκτοτε αλλαγή στους χώρους εργασίας, ως προς το ζήτημα της βίας και παρενόχλησης;

Όχι και δεν έχει καν ανακοινωθεί επίσημα η πρόθεση της κυβέρνησης να την επικυρώσει αλλά ούτε έχουμε λάβει επίσημη απάντηση στην εκστρατεία θεσμικής πίεσης που κάνουμε με διάφορους τρόπους. Φυσικά, η δική μας δουλειά είναι να πιέζουμε μέχρι να τα καταφέρουμε οπότε νιώθω ότι βρισκόμαστε απλώς στην αρχή του αγώνα και ελπίζω να μην είναι μακροχρόνιος γιατί πραγματικά μόνο οφέλη μπορούμε να έχουμε από μια τέτοια σύμβαση.

Σε ό,τι αφορά στη χώρα μας και πάλι, πιστεύετε πως είναι καταρχάς πολιτειακό το πρόβλημα; Δηλαδή, οι ελληνικές κυβερνήσεις έχουν επιδείξει διαχρονικά έλλειψη θέλησης και πρωτοβουλίας για τον περιορισμό του φαινομένου (νομοθεσία, καταδίκη κακοποιητών και όχι θυμάτων κλπ.);

Στην Ελλάδα το σχετικό θεσμικό πλαίσιο διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό από πρωτοβουλίες σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο, οι οποίες ενσωματώνονται και στη χώρα μας μετά από κάποια χρόνια. Η αντιμετώπιση της σεξουαλικής παρενόχλησης ξεκίνησε νομοθετικά με την ευρωπαϊκή οδηγία για την εφαρμογή της αρχής των ίσων ευκαιριών σε θέματα εργασίας και απασχόλησης που υιοθετήσαμε μόλις το 2010. Δεν είναι όμως μόνο νομοθετικό το ζήτημα καθώς είναι σκανδαλώδης η κουλτούρα σεξισμού που επικρατεί σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής και πολιτικής ζωής και φυσικά αυτό δεν αφορά μόνο στην Ελλάδα. Θα μπορούσαμε να πούμε πάρα πολλά για τη ρίζα του προβλήματος αλλά προφανώς δεν είναι τίποτα παραπάνω από μια ακόμα έκφανση της έμφυλης ανισότητας και των διακρίσεων κατά των γυναικών που θέτουν τους «κανόνες» για το τι είναι επιτρεπτό και τι όχι.

Ποιες άλλες δράσεις έχει σε εξέλιξη αυτή την περίοδο η ActionAid ή ετοιμάζει για το μέλλον;

Ο ρόλος της ActionAid και όλων των συνεργαζόμενων φορέων (γιατί τίποτα δεν καταφέρνουμε μόνοι μας) είναι να πετάξει με δύναμη ένα λιθαράκι στο οικοδόμημα των αντιλήψεων και της κοινωνικής ανοχής που επιτρέπουν τις παρενοχλητικές συμπεριφορές εναντίον των γυναικών. Η προστασία των δικαιωμάτων των γυναικών και των κοριτσιών είναι στο DNA της ActionAid σε όλες τις χώρες που δραστηριοποιείται.

Η εκστρατεία κατά της βίας και της παρενόχλησης στην εργασία είναι διεθνής, για την οποία δουλεύουμε πάνω από σαράντα χώρες στον κόσμο και εργαζόμαστε σε τρεις κατευθύνσεις. Σε αλλαγή νομοθεσίας, δηλαδή επικύρωση της Σύμβασης της ΔΟΕ, σε ευαισθητοποίηση του κοινού όπως για παράδειγμα με το βίντεο με αληθινές ιστορίες που δημοσιεύσαμε πριν από λίγο καιρό και σε προγράμματα εταιρικής ευθύνης για την προστασία των εργαζομένων.

Παράλληλα, το Επίκεντρο, ο χώρος που λειτουργεί η ActionAid στον Κολωνό για την υποστήριξη του τοπικού ευάλωτου πληθυσμού, προσφέρει υπηρεσίες ψυχοκοινωνικής και εργασιακής υποστήριξης σε γυναίκες.

Αφού ευχαριστήσουμε θερμά την κυρία Σαμίου γι' αυτή την πολύ χρήσιμη συζήτηση, να πούμε ότι οι υπογραφές διεθνών συμβάσεων και κανονισμών, με στόχο την προστασία ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως αυτό της ελεύθερης και ασφαλούς πρόσβασης στην εργασία για όλους, είναι πάντα προς τη σωστή κατεύθυνση. Ωστόσο, φαινόμενα που σχετίζονται με την έμφυλη βία και τον σεξισμό είναι - πρωτίστως - θέμα Παιδείας και κουλτούρας που οφείλουν να καλλιεργούν οι θεσμικοί πυλώνες του κράτους (οικογένεια, σχολείο κλπ.). Γι΄αυτό και - δυστυχώς - λέει πολλά ότι η ίδια η Πολιτεία δεν έχει ακόμη επικυρώσει τη Σύμβαση. Πολλά, για τον δρόμο που μένει να περπατηθεί και τους αγώνες που αναπόφευκτα θα δοθούν ώστε κάθε άνθρωπος, κάθε γυναίκα να νιώθει ασφαλής στο σπίτι, στην εργασία, στον δρόμο, παντού.