Μάσκες και γάντια «πνίγουν» με πλαστικό τον πλανήτη - SOS από τις οργανώσεις

Τον εφιάλτη μιας νέας γενιάς πλαστικών απορριμμάτων φέρνει μαζί της η πανδημία του κορονοιού, με τις πεταμένες μάσκες και γάντια μιας χρήσης στους δρόμους ολόκληρου του πλανήτη να αποτελούν μάλλον την κορυφή του παγόβουνου. Η αναγκαιότητα αλλά και υποχρέωση των πολιτών παγκοσμίως να χρησιμοποιούν προστατευτικές μάσκες, οι οποίες σε συνδυασμό με τις αποστάσεις ασφαλείας εμφανίζονται ως οι βασικές μέθοδοι αποφυγής της διασποράς του κορονοϊού, θεωρείται πλέον βέβαιο ότι θα αφήσουν τα ...ίχνη τους στο περιβάλλον για αρκετές δεκαετίες μετά την πανδημία.

Κι αυτό γιατί εκτιμάται ότι κάθε μήνα χρησιμοποιούνται περίπου 200 δισεκατομμύρια μάσκες και γάντια μιας χρήσης σε παγκόσμιο επίπεδο με αποτέλεσμα την πρόκληση ενός διαφορετικού κύματος πλαστικών, τα απορρίμματα που οι ειδικοί έχουν ήδη ονομάσει «covid-19 waste». Μόνο η Γαλλία είχε ανακοινώσει τον περασμένο Απρίλιο ότι είχε παραγγείλει 2 δισεκατομμύρια μάσκες από την Κίνα, ενώ σύμφωνα με στοιχεία από ιταλικά πανεπιστήμια η Ιταλία εκτιμάται ότι χρειάζεται περίπου 1 δισεκατομμύριο μάσκες και μισό δισεκατομμύρια γάντια κάθε μήνα. Την ίδια στιγμή ερευνητές στην Αγγλία προειδοποιούν ότι εάν κάθε άνθρωπος στο Ηνωμένο Βασίλειο χρησιμοποιεί μία μάσκα την ημέρα, θα δημιουργηθούν 66.000 επιπρόσθετοι τόνοι πλαστικών απορριμμάτων.

Να σημειωθεί επίσης ότι οι μάσκες δεν ανακυκλώνονται τόσο για λόγους ασφαλείας όσο και εξαιτίας της πρόσμιξης του πλαστικού με άλλα υλικά, ενώ και στη χώρα μας η οδηγία είναι να απορρίπτονται στους απλούς κάδους για τα σύμμικτα απορρίμματα και όχι στους κάδους της ανακύκλωσης, για την οποία η διαλογή γίνεται με τα χέρια από τους υπαλλήλους. Το γεγονός ότι μάσκες και γάντια απορρίπτονται στον απλό πράσινο κάδο και στη συνέχεια οδηγούνται για ταφή, όπως περίπου το 80% των απορριμμάτων στη χώρα μας, δυσκολεύει πολύ τον υπολογισμό των αντικειμένων αυτού του είδους που έχουν πεταχτεί μέχρι τώρα.

Σε αυτό θα πρέπει να προστεθεί και η έλλειψη κουλτούρας που παρατηρείται τόσο στην Ελλάδα όσο και σε άλλες χώρες με αποτέλεσμα πολλές από τις χρησιμοποιημένες μάσκες να πετάγονται από τους χρήστες τους οπουδήποτε στο δρόμο δημιουργώντας πιθανούς κινδύνους για τους εργαζομένους στην καθαριότητα. Παράλληλα μεγάλος αριθμός αυτών των αντικειμένων έχει ήδη εντοπιστεί να πλέει στα νερά της Μεσογείου μαζί με τα γνωστά πλαστικά ποτήρια και μπουκάλια αλλά και κουτιά αναψυκτικών.

Ωστόσο η ίδια η αυξανόμενη ποσότητα πλαστικών απορριμμάτων μέσω της χρήσης μασκών και γαντιών δεν αποτελεί τον μοναδικό προβληματισμό των ειδικών παγκοσμίως.

Η πανδημία του κορονοιού άλλαξε άρδην τις συνήθειες των πολιτών όλου του κόσμου. Ηλεκτρονικό εμπόριο και υπηρεσίες delivery αυξήθηκαν κατακόρυφα και μαζί τους σε ανοδική πορεία βρίσκεται και η χρήση υλικών συσκευασίας πολλά εκ των οποίων δεν ανακυκλώνονται, όπως για παράδειγμα το πλαστικό φιλμ, το οποίο περικλείει από τρόφιμα έως και άλλα αντικείμενα που παραγγέλνονται ηλεκτρονικά και αποστέλλονται ταχυδρομικά. Είναι χαρακτηριστικό ότι τον περασμένο Μάιο σύμφωνα με τον Σύνδεσμο Ελληνικού Ηλεκτρονικού Εμπορίου (GRECA) ο ρυθμός ανάπτυξης του ηλεκτρονικού εμπορίου στην Ελλάδα έφτασε το 107% έχοντας τετραπλασιαστεί συγκρινόμενος με τις αρχές του 2020.

Την ίδια στιγμή ήδη από την περίοδο της καραντίνας, αλλά και στο διάστημα που την ακολούθησε έχει διαπιστωθεί μία τάση επιστροφής στα συσκευασμένα τρόφιμα, η οποία αποδίδεται κυρίως σε λόγους ασφαλείας, αλλά και αυτή με τη σειρά της οδηγεί σε περισσότερα υλικά συσκευασίας και άρα σε περισσότερα απορρίμματα. Είναι χαρακτηριστικό ότι, σύμφωνα με στοιχεία που προέρχονται από μεγάλες αλυσίδες σούπερ μάρκετ, οι καταναλωτές έχουν στραφεί σε προϊόντα τυποποιημένα και συσκευασμένα, τα οποία θεωρούν ασφαλέστερα και ευκολότερα αποθηκεύσιμα στο σπίτι.

Οπως έχει καταδείξει το παράδειγμα του συσκευασμένου τυριού, του οποίου οι πωλήσεις αυξήθηκαν σε όγκο κατά σχεδόν 20% στο πρώτο τετράμηνο της χρονιάς σε σχέση με αυτό του πάγκου, τα χύμα προϊόντα δεν περνούν και τις καλύτερες ημέρες τους. Οπως άλλωστε προκύπτει και από την τελευταία έρευνα του Ινστιτούτου Ερευνας Λιανεμπορίου Καταναλωτικών Αγαθών (ΙΕΛΚΑ), η οποία διενεργήθηκε το διάστημα 29 – 31 Αυγούστου: «ένα σημαντικό ποσοστό του καταναλωτικού κοινού ακολουθεί συμπεριφορές που υιοθέτησε κατά την περίοδο του lockdown, είτε λόγω της συνεχιζόμενης ύπαρξης της πανδημίας είτε λόγω ικανοποίησης απ΄αυτές τις συνήθειες».

Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται η αυξημένη τάση παρασκευής και μαγειρικής στο σπίτι, κυρίως στο φαγητό με αύξηση 31% και στον καφέ με 25%, αλλά και σε γλυκά, σπιτικά σνακ και ψωμί, ενώ την ίδια στιγμή έχει διαμορφωθεί ένας πυρήνας καταναλωτών αυξημένος κατά 2%, οι οποίοι επιλέγουν πλέον τη συστηματική προμήθεια αγαθών εξ αποστάσεως.

Αυτό, όμως, το οποίο φαίνεται να ανησυχεί ιδιαίτερα ειδικούς και περιβαλλοντικές οργανώσεις ανά τον κόσμο είναι το γεγονός ότι ο φόβος της μόλυνσης με κορονοϊό έχει στρέψει αρκετούς προς τα πλαστικά μιας χρήσης έχοντας εξοβελίσει από τις πρώτες θέσεις στην ατζέντα των πολιτών τη συζήτηση για την κατάργησή τους.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, πάντως, παραμένει αμετακίνητη στις θέσεις της για πλήρη κατάργηση μιας σειράς πλαστικών μιας χρήσης μέσα στο 2021 παρά τις προσπάθειες του λόμπι των επιχειρήσεων πλαστικών να μετατεθεί η προθεσμία για ένα χρόνο. Να σημειωθεί άλλωστε ότι κάθε χρόνο οι χώρες της Ε.Ε. Παράγουν περίπου 25 εκατομμύρια τόνους πλαστικών απορριμμάτων εκ των οποίων μόνο το 30% οδηγείται για ανακύκλωση.

Και στην Ελλάδα βρίσκεται ήδη σε διαβούλευση το νομοσχέδιο του υπουργείου Περιβάλλοντος για την κατάργησή τους, το οποίο περιλαμβάνει και ρυθμίσεις για την εφαρμογή συστήματος εγγυοδοσίας, που θα επιτρέπει μια μικρή ανταμοιβή για την επιστροφή πλαστικών μπουκαλιών, όπως συνέβαινε σε προηγούμενες δεκαετίες με τις γυάλινες φιάλες.

Ωστόσο τα πράγματα είναι κάπως διαφορετικά εκτός Ε.Ε. Ακόμα και στις ΗΠΑ όπου το κίνημα ενάντια στα πλαστικά είχε εισχωρήσει σε μεγάλο βαθμό στην κοινωνία, υπάρχουν ήδη αρκετές Πολιτείες, στις οποίες οι περιορισμοί για τα πλαστικά «πάγωσαν» ή μετατέθηκαν χρονικά.

Σε συνδυασμό με αυτό, αρκετές εταιρίες και καταστήματα εστίασης απαγόρευσαν στους πελάτες τους να φέρνουν τα δικά τους επαναχρησιμοποιούμενα ποτήρια για να αγοράσουν καφέ, μία συνήθεια που έως την έλευση της πανδημίας κέρδιζε διαρκώς έδαφος.

Την ίδια στιγμή αύξηση παρατηρήθηκε και στη χρήση της πλαστικής σακούλας, η οποία σε μεγάλο βαθμό είχε αντικατασταθεί από επαναχρησιμοποιούμενες. Μόνο στην Καλιφόρνια, η οποία οδηγούσε την κούρσα στην εκστρατεία κατά των πλαστικών, εκτιμάται ότι ο αριθμός των πρόσθετων σακουλών που χρησιμοποιούνται φτάνουν περίπου τα 500 εκατομμύρια το μήνα.

Στην Ελλάδα, πάντως, σύμφωνα με τον πρόεδρο του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ), Νίκο Χωτάκη δε φαίνεται να καταγράφεται διαφορά στην τάση χρήσης της πλαστικής σακούλας, η οποία να αποδίδεται στην πανδημία αν και τα στοιχεία από το περιβαλλοντικό τέλος για τη συγκεκριμένη περίοδο, δεν έχουν φτάσει ακόμα στον Οργανισμό. «Είναι σωστή η διαπίστωση ότι έχει αυξηθεί σημαντικά η χρήση των υλικών συσκευασίας. Το θετικό είναι ότι παρατηρείται και μία μικρή αύξηση στην τάση επαναχρησιμοποίησης. Οι πολίτες τείνουν να φυλάνε και να επαναχρησιμοποιούν διάφορα υλικά μεταξύ των οποίων και τα σκεύη στα οποία παραλαμβάνουν το φαγητό τους από τους διανομείς της εστίασης» επισημαίνει στο «ethnos.gr».

Τα έσοδα, πάντως, από το τέλος για τη λεπτή πλαστική σακούλα βαίνουν μειούμενα και ενώ το 2018 ήταν 15 εκατομμύρια ευρώ, το 2019 έπεσαν στα 11 εκατομμύρια με την τάση αυτή να συνεχίζεται και το 2020. Ωστόσο η πτώση αυτή είναι αναμενόμενη δεδομένου ότι ήδη από την πρώτη χρονιά εφαρμογής του μέτρου της χρέωσης της σακούλας, αρκετοί καταναλωτές είχαν προμηθευτεί επαναχρησιμοποιούμενες τσάντες. Επιπλέον τα έσοδα από το τέλος δε δίνουν σήμερα την πραγματική εικόνα καθως πολλές αλυσίδες καταστημάτων πωλούν σακούλες μεγαλύτερου πάχους που εξαιρούνται από την επιβολή τελους με αποτέλεσμα η αγορά τους να μην προσμετράται στα επίσημα στοιχεία. Να σημειωθεί, πάντως, ότι στο υπό διαβούλευση νομοσχέδιο υπάρχει διάταξη, η οποία καταργεί τις συγκεκριμένες εξαιρέσεις.

Τι λένε οι περιβαλλοντικές οργανώσεις

Ανησυχία και στις περιβαλλοντικές οργανώσεις έχει προκαλέσει η αύξηση των πλαστικών, η οποία εντείνεται και από την ευρεία χρήση μασκών και γαντιών μιας χρήσης. «Δημιουργείται ένα ζήτημα όχι μόνο με τη μεγάλη χρήση πλαστικών μασκών αλλά και την υπερκατανάλωση φυσικών πόρων προκειμένου να κατασκευαστούν αυτές οι μάσκες και τα γάντια» επισημαίνει ο Αχιλλέας Πληθάρας, υπεύθυνος προγραμμάτων πρόληψης αποβλήτων του WWF Ελλάς.

Προσθέτει μάλιστα ότι εφόσον έχει αποδειχθεί πλέον ότι οι επαναχρησιμοποιούμενες μάσκες έχουν τα απαραίτητα επίπεδα προστασίας, το κοινό θα πρέπει να στραφεί σε αυτές κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Απαντώντας στη στροφή ορισμένων προς τα πλαστικά μιας χρήσης, ο κ. Πληθάρας επισημαίνει πως «Το κλειδί της προστασίας δεν είναι, σύμφωνα με τους ειδικούς, τα προιόντα μίας χρήσης αλλά η σωστή απολύμανση και διαχείριση των σκευών». Προσθέτει μάλιστα ότι «ο κορονοϊός ευτυχώς δε θα είναι για πάντα μαζί μας. Η Κομισιόν κατέστησε σαφές ότι δε θα κάνει εκπτώσεις στην πολιτική της. Αλλά τα μέτρα που θα λάβουμε τώρα θα καθορίσουν το μέλλον μας τουλάχιστον για τα επόμενα 20 – 30 χρόνια».

Αναφερόμενος στην άνοδο του ηλεκτρονικού εμπορίου και συνακόλουθα της αύξησης των υλικών συσκευασίας, ο ίδιος υπογραμμίζει ότι «θα πρέπει να μπει μπροστά ένας οικολογικός σχεδιασμός ως προς το τι πληρώνουν οι παραγωγοί και κυρίως όσοι ρίχνουν στην αγορά συσκευασίες που δεν ανακυκλώνονται και να επιτευχθεί μία σαφής στροφή σε προϊόντα και συσκευασίες που μπορούν να ανακυκλωθούν».

Πώς πρέπει να πετάμε μάσκες και γάντια μιας χρήσης

Γάντια, μάσκες και μαντηλάκια μιας χρήσης δεν ανακυκλώνονται γι' αυτό δεν απορρίπτονται στον μπλε κάδο.

• Γάντια, μάσκες, μαντηλάκια μιας χρήσης και άλλα μολυσμένα απόβλητα τα συλλέγουμε σε σακούλες απορριμμάτων, τις οποίες κλείνουμε όσο το δυνατόν καλύτερα.

• Πετάμε αυτές τις σακούλες μόνον στον πράσινο ή γκρι κάδο (ανάλογα με τον δήμο) και μετά κλείνουμε καλά το καπάκι του κάδου.

• Δεν πετάμε ποτέ στις αποχετεύσεις γάντια, μάσκες και μαντηλάκια. 

• Δεν αφήνουμε τις σακούλες έξω από τους κάδους. Αν ο κάδος έχει γεμίσει βρίσκουμε κάποιον παρακείμενο.

• Δεν βγάζουμε ογκώδη αντικείμενα (π.χ. έπιπλα, στρώματα), κλαδέματα, απόβλητα κατασκευών, εκσκαφών και κατεδαφίσεων στους δρόμους ή έξω από τους κάδους. Πρέπει να προηγηθεί συνεννόηση με τον Δήμο για την παραλαβή τους.

• Συνεχίζουμε κανονικά να συλλέγουμε τα ανακυκλώσιμα υλικά.