28η Οκτωβρίου: «Έτσι γλιτώσαμε από τις βόμβες των ναζί» - 90χρονη φίλη της κυράς της Ρω στο ethnos.gr

Η κυρά Μαρία από το Καστελόριζο είναι σήμερα 90 χρονών. Είναι η ζωντανή ιστορία του νησιού και όλοι προστρέχουν στη μνήμη της για να βεβαιώσει γεγονότα, πρόσωπα και καταστάσεις. Ήταν φίλη με την κυρά της Ρω, κατά κόσμον Δέσποινα Αχλαδιώτη. Οι γονείς της ήταν πρόσφυγες από την Παλαιστίνη. Από 9 χρονών πουλούσε ψάρια στην αγορά και 13 ετών έζησε τη «λύσσα» των Ναζί να σβήσουν το νησί από τον χάρτη, για πολλούς και διαφόρους λόγους. Κυνηγούσαν τους Άγγλους και τους Έλληνες και από ένα σημείο και μετά κυνηγούσαν και τους Ιταλούς που την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου είχαν υπό την κατοχή τους όλα τα Δωδεκάνησα. Το πολύπαθο νησί πυρπολήθηκε στις 6 Ιουλίου του 1944 πιθανότατα από Άγγλους και Αφρικανούς στρατιώτες που έβαλαν την φωτιά για να καλύψουν τις κλοπές που είχαν γίνει στα σπίτια των κατοίκων που εγκατέλειψαν τις εστίες τους μετά το βομβαρδισμό της 18ης Οκτωβρίου 1943.

Όταν κατοικούσαν 15.000 ψυχές...

Σε αυτά τα γεγονότα αναφέρεται η κυρία Μαρία... την οποία συναντήσαμε και γνωρίσαμε στα σοκάκια μπροστά από τα αρχοντόσπιτα αλλά και σε ένα σπίτι που κάηκε από τη μεγάλη πυρκαγιά της 6ης Ιουλίου. Σύμφωνα με την κυρία Μαρία, προπολεμικά στο νησί κατοικούσαν 15.000 ψυχές, ερήμωσε μετά τους βομβαρδισμούς ενώ σήμερα μαζί με τους ένστολους αγγίζουν τις 600.

«To 1937 έπρεπε να έφτανες εδώ μωρό μου»

«To 1937 έπρεπε να έφτανες εδώ μωρό μου», μας λέει με τοπική προφορά. Τα μάτια της πετούν φλόγες σαν θυμάται τα γεγονότα: «Ζούσαν 15.000 κόσμος και είχαμε 3.000 σπίτια. Ξέρεις τι γινόταν εδώ μέσα στα σοκάκια; Υπήρχε ζωή. Εγώ τότε ήμουν 9 χρονών και γυρνούσα τα σπίτια και πουλούσα ψάρια. Οι γονείς μου ήταν πρόσφυγες από την Παλαιστίνη. Ο μπαμπάς μου ήταν ψαράς».

Η αποφράδα ημέρα

Η κυρία Μαρία θυμάται την ταραγμένη περίοδο μεταξύ 1940 και 1944 όπου το νησί δέχτηκε επιθέσεις, βομβαρδισμούς και άτυπα άλλαξε χέρια μεταξύ Ιταλών και Άγγλων και παράλληλα πλήρωσε βαρύ τίμημα από την ανελέητη επίθεση των Γερμανών».

Ο Χίτλερ το έβαλε στο στόχαστρο

«Στις 13 Σεπτεμβρίου 1943 απελευθερώθηκε το νησί από τους Άγγλους. Ήρθε ένα βαπόρι και κάναμε γιορτή. Ηταν 13 Σεπτέμβρη. Εδώ ήρθε ένα μεγάλο καράβι και έβγαλε Άγγλους, Αφρικανούς και Ινδιάνους. Άραξε στο Διαχούρι το καράβι. Βγήκαν 2-3 βάρκες και βρήκαν το στρατό. Είχαμε γιορτή», θυμάται η κυρία Μαρία αλλά η οργή του Χίτλερ κατά των Ιταλών και Αγγλων έβαλε το νησί στο στόχαστρο και ανέλπιστα βρέθηκε στο στόχαστρο παρότι ήταν το πλέον απομονωμένο:

Το θαύμα με τις βόμβες

«Ο βομβαρδισμός μωρό μου από τους Γερμανούς εγίνηκε στις 18 Οκτώβρη 1943. Εγώ ήμουν μαθήτρια και είχαμε πάει στην εκκλησία στον Άγιο Κωνσταντίνο πλάι στο σχολείο μας. Ηταν Κυριακή 9 το πρωί (σ.σ. Κυριακή ήταν 17 Οκτωβρίου που όπως αναφέρουν και οι πηγές έγινε ο βομβαρδισμός και όχι 18/10 όπως εκ παραδρομής αναφέρει η κυρία Μαρία). Ήμασταν μέσα στην εκκλησία 80 παιδιά κορίτσια και αγοράκια και ο αρχιμανδρίτης λειτουργούσε. Ξαφνικά ακούμε ένα βουητό μεγάλο. Ρίξανε την πρώτη βόμβα και πήγε στο περιβόλι. Δεν πήρε φωτιά μωρό μου. Ρίξανε και δεύτερη βόμβα. Δεν πήρε φωτιά. Ρίξανε και τρίτη βόμβα και δεν πήρε φωτιά. Αν είχαν πάρει φωτιά (σ.σ. εάν είχαν εκραγεί) θα είχαμε σκοτωθεί μέσα στην εκκλησία».

«Έσκασαν δύο βόμβες και "χάθηκαν" 40»

Μακαρίζοντας την τύχη της η 13χρονη τότε Μαρία τρομαγμένη από το φόβο της έτρεξε στο λιμάνι. Εκεί 40 Καστελοριζιοί δεν ήταν το ίδιο τυχεροί με τα παιδιά νωρίτερα...

«Οι δασκάλοι μας έδιωξαν να πάμε στα σπίτια μας. Εφυγα και πήγα εκεί που είναι σήμερα το ιατρείο. Εκεί είχε σπίτια παλάτια. Εκεί ήταν τα κέντρα μας. Τότε τα αεροπλάνα έριξαν άλλες δύο βόμβες και δυστυχώς αυτές πήραν φωτιά. Σκοτώθηκαν 40 άνθρωποι. Η ξαδέλφη του άντρα μου ήξερε αγγλικά. Μάζεψαν τους Ιταλούς και τους έβαλαν σε ενα καράβι που ήρθε από την Παλαιστίνη και τους έδιωξαν για την Ιταλία. Εγώ ήξερα κάτι λίγα ιταλικά. Δεν έμαθα γιατί πήγα στις Καλόγριες στη Ρόδο. Τώρα μείναμε 2-3 μεγάλες γυναίκες που τα θυμόμαστε αυτά».

«Εμείς τους διώξαμε και θα τους φοβηθούμε;»

Σε ερώτηση εάν αισθάνεται ανασφάλεια λόγω της κρίσης με τους Τούρκους απάντησε: «Καλά είμαστε. Τι να φοβηθούμε; Στο Καστελόριζο είχαν έρθει Τούρκοι και τους διώξαμε και τώρα θα τους φοβηθούμε;».

«Θα τον σκοτώσουν οι Τούρκοι τον Ερντογάν»

Πάντως η κυρία Μαρία τόνισε πως έχει πολλούς φίλους απέναντι στην πόλη Κας που τους στέλνουν χαιρετίσματα και περιμένουν τον άνθρωπο «που θα πάρει το κεφάλι του Ερντογάν»: «Ο φίλος μας ο Χασάν μας τηλεφωνεί συχνά. Μας λέει τα νέα και μας λέει να μην φοβόμαστε γιατί ο Ερντογάν είναι τρελός. Θα βρεθεί κανείς να τον σκοτώσεις. Οι ίδιοι τα λένε. Δεν τον θέλουν».

Οι σημαντικότερες στιγμές του Καστελορίζου*

Σύμφωνα με σχετικά στοιχεία της Οθωμανικής διοίκησης το 1905 το Καστελόριζο είχε 12.000 κατοίκους, διέθετε 3 σχολεία με 6 δασκάλους και αξιοσημείωτη παρουσία στο εμπόριο της περιοχής..

• Το Μάιο του 1911 οι Ιταλοί κατέλαβαν τα Δωδεκάνησα.
• Την 1η Μαρτίου 1913 καταλαμβάνουν το νησί 30 Κρητικοί υπό τον οπλαρχηγό Δασκαλάκη. Η μικρή τουρκική φρουρά που βρισκόταν στο νησί παραδόθηκε χωρίς αντίσταση και υψώθηκε η ελληνική σημαία.
• Στις 14 Δεκεμβρίου 1915 το νησί το καταλαμβάνουν οι Γάλλοι.
• Την 1η Μαρτίου 1921 οι Γάλλοι πώλησαν το Καστελόριζο στους Ιταλούς που κατείχαν και τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα.
• Μετά την Μικρασιατική καταστροφή, στις διαπραγματεύσεις της Λοζάννης ο Ισμέτ Ινονού ζήτησε επίμονα το Καστελόριζο να επιστρέψει στην Οθωμανική κυριαρχία, αλλά τελικώς το νησί ακολούθησε την τύχη των Δωδεκανήσων και κατακυρώθηκε στην Ιταλία του Μουσολίνι.
• Το 1926 μεγάλος σεισμός στην περιοχή προκάλεσε ζημιές σε πολλές κατοικίες και δημόσια κτήρια.
• Κατά τον Β΄παγκόσμιο πόλεμο το Καστελόριζο απελευθερώθηκε από τους Άγγλους αρχικά για λίγα 24ωρα στις 24 Φεβρουαρίου 1941 και αμέσως μετά στις 13 Σεπτέμβριο 1943.
• Μετά από εκτεταμένους Γερμανικούς βομβαρδισμούς την Κυριακή 17 Οκτωβρίου 1943, το νησί εκκενώθηκε εντελώς από τους κατοίκους του, οι οποίοι μεταφέρθηκαν αρχικά στις απέναντι τουρκικές ακτές και αμέσως μετά σε στρατόπεδα προσφύγων στην Νουζεϊράτ της Γάζας, όπου υπήρχαν πρόσφυγες και από τα Δωδεκάνησα.
• Το Καστελόριζο μεταβλήθηκε σε σταθμό ανεφοδιασμού καυσίμων για τον Βρετανικό στόλο, ενώ δέχθηκε δεκάδες βομβαρδισμούς που μετέτρεψε την πόλη σε ερείπια.
• Η καταστροφή ολοκληρώθηκε με μια μεγάλη φωτιά στις 6 Ιουλίου 1944. Κατέκαψε σχεδόν τα πάντα. Υπάρχει η υποψία πως Άγγλοι στρατιώτες έβαλαν την φωτιά για να καλύψουν τις κλοπές που είχαν γίνει στα σπίτια των απόντων κατοίκων. Περιουσιακά στοιχεία των νησιωτών βρέθηκαν να πωλούνται στα παζάρια της Ανατολής.
• Τον Οκτώβριο του 1945 επέστρεψαν στο νησί μόνο 900 κάτοικοι για να αντικρίσουν μόνο ερείπια και λεηλατημένα σπίτια. Η Αγγλική κυβέρνηση πρόσφερε αποζημιώσεις ώστε η ζωή στο νησί να ξεκινήσει και πάλι κυριολεκτικά εκ του μηδενός.
• Το πολύπαθο νησί ενώθηκε με την Ελλάδα στις 7 Μαρτίου 1948, ακολουθώντας την τύχη των Δωδεκανήσων.