Καιρός: Οι 4 παράγοντες που προκάλεσαν χιονοκαταιγίδες στην Αττική

Καταιγίδες χιονιού «χτύπησαν» στη δεύτερη φάση της κακοκαιρίας «Μήδεια» την Εύβοια, την Αττική, το Μυρτώο και το Κρητικό Πέλαγος αλλά και την Κρήτη σύμφωνα με τον Σταύρο Ντάφη, Φυσικό, διδάκτορα Μετεωρολογίας του Πολυτεχνείου των Παρισίων και επιστηµονικό συνεργάτη του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών. 

Αν και ο συγκεκριμένος μηχανισμός «Lake Effect» δεν εμφανίζεται για πρώτη φορά στην Αθήνα, εντούτοις, σε αυτή την περίπτωση προκάλεσε πυκνές χιονοπτώσεις στο Λεκανοπέδιο της Αθήνας, ενώ συχνότερα αυτές περιορίζονται στις γύρω ορεινές περιοχές. Αυτό οφείλεται στις πολύ χαμηλές θερμοκρασίες και ψυχρές αέριες μάζες που επικρατούσαν τις τελευταίες ώρες στο Λεκανοπέδιο προκαλώντας χιονοπτώσεις αντί για βροχοπτώσεις.  Οι αέριες μάζες που έφτασαν στην Αττική εμπλουτίστηκαν με υδρατμούς από το Αιγαίο Πέλαγος.

Οι δύο φάσεις της Μήδειας 

Κατά την πρώτη φάση της κακοκαιρίας «Μήδεια» μεταξύ του Σαββάτου 13 και της Κυριακής 14 Φεβρουαρίου το μεγαλύτερο μέρος της Βόρειας και Κεντρικής Ελλάδας καλύφθηκε από ένα παχύ στρώμα χιονιού κατά τη συνάντηση μιας πολύ ψυχρής αέριας μάζας προερχόμενη από τη Βόρεια Ευρώπη και των θερμότερων υγρών αερίων μαζών πάνω από τη Μεσόγειο.  Κατά τη δεύτερη φάση της «Μήδειας», σύμφωνα με τον Σταύρο Ντάφη, τη Δευτέρα 15 και την Τρίτη 16 Φεβρουαρίου, μεγάλες ποσότητες χιονιού καταγράφηκαν στην Ανατολική Στερεά και ειδικά στην Αττική όπου σημειώθηκε πλήρης χιονοκάλυψη. Το ύψος του χιονιού σε αρκετές περιοχές της Αθήνας ήταν το μεγαλύτερο που έχει καταγραφεί από τον Φεβρουάριο του 2008, ενώ σημειώθηκαν και καταιγίδες χιονιού. 

Σύμφωνα με τον μετεωρολόγο Σταύρο Ντάφη τα έντονα καιρικά φαινόμενα στην Αττική οφείλονται σε τέσσερις βασικούς παράγοντες:

1) Διάταξη βαρομετρικών συστημάτων στην Ανατολική Μεσόγειο

• Ο κύριος μηχανισμός που οδήγησε στην εκδήλωση των πυκνών χιονοπτώσεων στην Αττική την Τρίτη 16 Φεβρουαρίου ήταν ο συνδυασμός των χαμηλών πιέσεων στην Ανατολική Μεσόγειο με τις υψηλές πιέσεις στην ηπειρωτική Ελλάδα κατά τη διάρκεια μεταφοράς ψυχρών αερίων μαζών. Επίσης, η διάταξη των βαρομετρικών συστημάτων και η αργή κίνηση του βαρομετρικού χαμηλού με κέντρο νοτίως του Καστελόριζου (Χάρτης) δημιούργησαν μια ισχυρή και σταθερή ροή ψυχρών αερίων μαζών πάνω από το Αιγαίο Πέλαγος για περισσότερες από 48 ώρες.

2) Εμπλουτισμός ψυχρών αερίων μαζών με υδρατμούς πάνω από το Αιγαίο Πέλαγος και εκδήλωση αστάθειας

Οι ψυχρές και σχετικά ξηρές αέριες μάζες εμπλουτίζονταν συνεχώς με υγρασία από την αρκετά πιο θερμή επιφάνεια της θάλασσας. Ο εμπλουτισμός των αερίων μαζών με υγρασία ξεκινούσε από τα παράλια της Τουρκίας και το Βόρειο Αιγαίο και συνεπώς κοντά στις ακτές της Ανατολικής Στερεάς παρατηρήθηκε η μέγιστη τροφοδότησή τους με υδρατμούς. Οι αέριες μάζες πρέπει να καλύψουν μια μεγάλη διαδρομή για να έχουν επάρκεια υδρατμών ώστε να παράγουν υετό.

3) Σύγκλιση των αερίων μαζών πάνω από την ιδιαίτερη τοπογραφία της Ανατολικής Στερεάς και το Νότιο Αιγαίο

Παράλληλα με την ανύψωση των αερίων μαζών πάνω από την Εύβοια, η οποία βρισκόταν κάθετα στη ροή τους, παρατηρήθηκε η σύγκλιση αερίων μαζών κοντά στην επιφάνεια της θάλασσας και του εδάφους. Επιπρόσθετα, εκδηλώθηκε αστάθεια στην ατμόσφαιρα, δηλαδή μεγάλη διαφορά θερμοκρασίας καθ’ύψος κάτι που οδήγησε στην επιταχυνόμενη ανύψωση των αερίων μαζών. Οι υγρές αέριες μάζες καθώς ανυψώνονται, ψύχονται, οι υδρατμοί τους συμπυκνώνονται και δημιουργούνται νέφη τα οποία με τη σειρά τους παράγουν τη βροχή και το χιόνι. Στην εκδήλωση αστάθειας οφείλεται η δημιουργία καταιγίδων χιονιού, δηλαδή την παραγωγή κεραυνών και αστραπών κατά τη διάρκεια των χιονοπτώσεων που παρατήρησαν πολλοί κάτοικοι της Αττικής και της Εύβοιας.

4) Η μικρή αλλαγή διεύθυνσης και ταχύτητας των ανέμων καθ’ ύψος

Τέλος, σημαντικό ρόλο στην ένταση των χιονοπτώσεων είχε η  μικρή αλλαγή διεύθυνσης και έντασης του ανέμου καθ’ ύψος. Μια ισχυρή ροή από μία μόνο διεύθυνση ξεκινώντας από το έδαφος μέχρι το ύψος της κορυφής των νεφών (σε υψόμετρο 3-4 km), προκαλεί τη μέγιστη παραγωγή υετού μέσω της πτώσης των υδρομετεώρων κατάντη της ροής, κάτι που επίσης παρατηρήθηκε την Τρίτη 16 Φεβρουαρίου αλλά και παλαιότερα σε εξίσου ακραία επεισόδια χιονοπτώσεων στην Αττική (πχ. 2008 και 2002). 

Η πρωτοποριακή εφαρµογή που ανέπτυξε ο ίδιος για την έγκαιρη και ακριβή πρόγνωση ακραίων καταιγίδων έχει κερδίσει το πρώτο βραβείο μεταξύ 20 ερευνητών από όλο τον κόσµο σε διεθνή διαγωνισµό της Ευρωπαϊκής Διαστηµικής Εταιρείας (ESA) και χρησιµοποιείται ήδη επιχειρησιακά από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαχείρισης Εκτακτων Αναγκών Copernicus EMS.

Στον παρακάτω Χάρτη παρουσιάζεται με βέλη η περιοχή σύγκλισης των αερίων μαζών κοντά στο έδαφος και η εκδήλωση των φαινομένων που περιορίστηκε σε μια στενή ζώνη μεταξύ της Εύβοιας, της Αττικής, του Μυρτώου και του Κρητικού Πελάγους, και την Κρήτη. Η παραπάνω ανάλυση της κακοκαιρίας αποτελεί μια σχετική απλοποίηση διάφορων πολύπλοκων μηχανισμών που έλαβαν μέρος στην ατμόσφαιρα, μερικοί από τους οποίους παραλείφθηκαν για χάρη κατανόησης των σημαντικότερων μηχανισμών.