Παγκόσμια Ημέρα Ωκεανών: 1.000 είδη εισβολείς απειλούν τη Μεσόγειο

Στα νερά της βόρειας Ιταλίας οι ψαράδες βρίσκουν όλο και συχνότερα στα δίχτυα τους μπαρακούντα, ένα είδος σπανιότατο στην περιοχή έως και πριν δύο δεκαετίες, στην Τουρκία τα ξενικά είδη έχουν κατακλύσει τις θάλασσες αποτελώντας περίπου το 80% των αλιευμάτων, ενώ τα τελευταία χρόνια οι μεσογειακές χώρες αναζητούν τρόπους να απαλλαγούν από τις ολοένα και συχνότερα εμφανιζόμενες σε μεγάλους πληθυσμούς μέδουσες.

Η Μεσόγειος μετατρέπεται στην ταχύτερα θερμαινόμενη και πιο αλμυρή θάλασσα του πλανήτη εμφανίζοντας έντονα σημάδια «τροπικοποίησης» με θερμοκρασίες που αυξάνονται κατά 20% πιο γρήγορα σε σχέση με τον παγκόσμιο μέσο όρο, και με τη στάθμη της θάλασσας να αναμένεται να ανέβει πάνω από ένα μέτρο έως το 2100.

Μία από τις πλέον κρίσιμες συνέπειες είναι ότι σχεδόν 1.000 ξενικά είδη έχουν ήδη μεταναστεύσει στα ολοένα και πιο θερμά νερά της Μεσογείου και έχουν αντικαταστήσει ενδημικά είδη, ενώ τα αυξανόμενα ακραία καιρικά φαινόμενα προκαλούν καταστροφές σε θαλάσσια λιβάδια αγγειόσπερμων, όπως τα λιβάδια ποσειδωνίας και κοραλλιογενείς υφάλους της περιοχής.

Στα συμπεράσματα αυτά καταλήγει η νέα έκθεση του WWF, που δόθηκε σήμερα στη δημοσιότητα στο πλαίσιο της φετινής Παγκόσμιας Ημέρας Ωκεανών (8 Ιουνίου).

Οι αλλαγές στους οικοτόπους και τους πληθυσμούς των ψαριών είναι εμφανείς. Στα ισραηλινά ύδατα, τα εγχώρια μαλάκια έχουν μειωθεί κατά σχεδόν 90%, ενώ ξενικά είδη, όπως η αγριόσαλπα, αποτελούν το 80% των αλιευμάτων στην Τουρκία. Παράλληλα, είδη από νοτιότερες περιοχές, όπως τα μπαρακούντα (λούτσοι) και οι ροφοί, συναντώνται πλέον συχνά στα νερά της Λιγυρίας στη βόρεια Ιταλία. Οι παράκτιες κοινότητες έχουν αρχίσει να προσαρμόζονται στη νέα πραγματικότητα, μαθαίνοντας να μαγειρεύουν αγριόσαλπες, μέδουσες και άλλα ξενικά είδη ως λιχουδιές, ή εγκαθιστώντας δίχτυα γύρω από παραλίες για να κρατήσουν μακριά τις μέδουσες. Οι πιο υψηλές θερμοκρασίες και οι καταιγίδες μεταμορφώνουν επίσης τον βυθό της θάλασσας, οδηγώντας σε μείωση των λιβαδιών ποσειδωνίας, των γοργόνιων κοραλλιών και της πίνας.

Η έκθεση του WWF με τίτλο «Η επίδραση της κλιματικής αλλαγής στη Μεσόγειο: Ιστορίες από μια θάλασσα που υπερθερμαίνεται» αναδεικνύει τις έξι κύριες επιπτώσεις που έχει η κλιματική αλλαγή στη θαλάσσια βιοποικιλότητα και τις επακόλουθες αλλαγές σε βασικά είδη ψαριών και οικοτόπους, καθώς και τον συνεπαγόμενο αντίκτυπο στις τοπικές κοινωνίες. Το WWF επισημαίνει την επικίνδυνη σχέση μεταξύ των επιπτώσεων που οφείλονται στο κλίμα και των πιέσεων που ασκεί ο άνθρωπος στη θαλάσσια ζωή, όπως η υπεραλίευση, η ρύπανση, η παράκτια ανάπτυξη και η ναυτιλία, οι οποίες έχουν ήδη πλήξει σοβαρά την ανθεκτικότητα των θάλασσών μας.

Σύμφωνα με την περιβαλλοντική οργάνωση, «η ορθή και αποτελεσματική διαχείριση των θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών (ΘΠΠ) κρίνεται αναγκαία. Σήμερα, οι προστατευόμενες περιοχές καλύπτουν μόνο το 9,68% της Μεσογείου και μόνο το 1,27% διαθέτει μέτρα για την αποτελεσματική διαχείριση και προστασία των ευαίσθητων οικοσυστημάτων». Πρόσφατη έρευνα της Μεσογειακής πρωτοβουλίας του WWF, καταδεικνύει ότι η προστασία του 30% της Μεσογείου, μέσω της δημιουργίας ΘΠΠ και της θέσπισης προστατευτικών μέτρων, θα οδηγήσει στην αποκατάσταση των οικοσυστημάτων, στην ανάκαμψη των ιχθυοαποθεμάτων, και στη μείωση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα τη βιώσιμη αλιεία και τουρισμό καθώς και τροφή και ευημερία στις τοπικές κοινωνίες.

«Η κλιματική κρίση εντείνει τις απειλές που ήδη υφίστανται τα θαλάσσια οικοσυστήματα, ιδιαίτερα στην κλειστή και πολυσύχναστη θάλασσα της Μεσογείου. Οι επιπτώσεις είναι ήδη εδώ, σαφείς για τις κοινωνίες μας και για βασικούς τομείς δραστηριότητας, για τη διατροφή και την υγεία μας. Στοχεύουμε στην προστασία του 30% της Μεσογείου με αποτελεσματικά μέτρα διαχείρισης, ώστε να μειώσουμε την πίεση στα φυσικά οικοσυστήματα και να τα βοηθήσουμε να γίνουν πιο ανθεκτικά απέναντι στην κλιματική κρίση, επανεξετάζοντας και τον τρόπο που χρησιμοποιούμε τους φυσικούς πόρους», δηλώνει η Παναγιώτα Μαραγκού, επικεφαλής προγραμμάτων προστασίας περιβάλλοντος στο WWF Ελλάς.

Οι βασικές συνέπειες της κλιματικής κρίσης στη Μεσόγειο

Τροπικοποίηση 

Εντονα σημάδια «τροπικοποίησης» εμφανίζει η Μεσόγειος με τα είδη που ζούσαν στην περιοχή να εκτοπίζονται ή να πεθαίνουν λόγω της αυξανόμενης θερμοκρασίας. «Η απόλυτη έλλειψη κοινών μεσογειακών ειδών και η ευρεία εμφάνιση μη-ενδημικών ειδών, καθιστά το θαλασσινό τοπίο μη αναγνωρίσιμο σε σύγκριση με άλλες μεσογειακές περιοχές», δηλώνει ο Paolo Albano, ο επικεφαλής ερευνητής στη συγκεκριμένη μελέτη.

Στη Μεσόγειο, μία ήδη υπεραλιευμένη θάλασσα, τα ενδημικά είδη που προτιμούν πιο κρύα νερά οδηγούνται προς τα βόρεια τμήματα χωρίς να είναι ακόμα γνωστό αν καταλήγουν εκεί από στρες εξαιτίας των αυξημένων θερμοκρασιών, τη μείωση των επιπέδων οξυγόνου ή τον «διωγμό» τους από τα ξενικά είδη. Ανεξαρτήτως της αιτίας, πάντως, το αποτέλεσμα είναι ότι η βιοποικιλότητα στη νότια και ανατολική Μεσόγειο έχουν διαφοροποιηθεί εντελώς.

Την ίδια στιγμή στην ανατολική Μεσόγειο, η οποία θερμαίνεται με ταχύτητες πολύ μεγαλύτερες του παγκόσμιου μέσου όρου, τα τροπικά είδη που εισβάλλουν τα περισσότερα εκ των οποίων φτάνουν μέσω της διώρυγας του Σουέζ, δημιουργούν ένα εντελώς καινούριο οικοσύστημα.

Μεταναστεύσεις ψαριών

Το φαινόμενο συναντάται σε ολόκληρη την περιοχή. Σχεδόν 1.000 νέα ξενικά είδη (126 από αυτά είδη ψαριών) έχουν εισέλθει στη Μεσόγειο, προκαλώντας μειώσεις σε ενδημικά είδη –σε ποσοστό έως και 40% σε ορισμένες περιοχές. Την ίδια στιγμή, είδη ψαριών μετακινούνται από τις νότιες ακτές της Αφρικής προς τα πιο θερμά βόρεια ύδατα.

Η Μεσόγειος κρατά το ρεκόρ της θάλασσας που έχει «αλωθεί» περισσότερο από κάθε άλλη από εξω-μεσογειακά είδη, τα οποία εγκαταστάθηκαν στη λεκάνη προκαλώντας καταστροφικές συνέπειες στην ενδημική βιοποικιλότητα.

Οι περισσοτεροι από τους «εισβολείς» προέρχονται από την Ερυθρά Θάλασσα και τον Ινδικό Ωκεανό και φτάνουν στη Μεσόογειο μέσω του Σουέζ. Συνολικά έχουν καταμετρηθεί 986 είδη που μετατράπηκαν στους λεγόμενους «λεσσεψιανούς μετανάστες».

Η κλιματική αλλαγή προκαλεί αλλά και εντείνει το πρόβλημα δεδομένου πως εκτιμάται ότι η άνοδος της θερμοκρασίας της θάλασσας σημαίνει ότι τα είδη αυτά μπορούν να επιβιώσουν σε ολοένα αυξανόμενες περιοχές της Μεσογείου, τα νερά των οποίων ήταν πολύ αφιλόξενα γι΄αυτά μέχρι και πριν λίγες δεκαετίες εξαιτίας των χαμηλότερων θερμοκρασιών.

Το λαγόψαρο και το λεοντόψαρο αποτελούν τα πλέον γνωστά είδη εισβολέων, τα οποία κολυμπούν ήδη τοσο στα νερά του Αιγαίου όσο και του Ιονίου. Το δεύτερο, ένα ψάρι με δηλητηριώδη αγκάθια, τρέφεται με μεγάλες ποσότητες μικρών ενδημικών ψαριών και σύμφωνα με τους επιστήμονες, το στομάχι του μπορεί να διασταλεί έως και 30 φορές από το αρχικό του μέγεθος ώστε να χωρέσει την τροφή του!

Δεδομένου ότι αποτελεί ένα νέο είδος στο οικοσύστημα, τα ενδημικά είδη που αποτελούν και τη λεία του δεν ξέρουν πως να το αποφύγουν με αποτέλεσμα η ζημιά που προκαλεί να είναι τεράστια. Ειναι χαρακτηριστικό ότι σχετικές έρευνες σε ένα άλλο σημείο του πλανήτη, στις Μπαχάμες, έδειξε ότι η αύξηση των λεοντόψαρων κατά 40% μεταξύ 2004 – 2010 συνδέεται με τη μείωση κατά 65% σε είδη που κυνηγούν.

Οι μέδουσες

Στις νότιες περιοχές της Μεσογείου σημειώνονται κάθε χρόνο όλο και περισσότερες πληθυσμιακές εκρήξεις μεδουσών, οι οποίες διαρκούν ολοένα και περισσότερο. Τα πολλά χρόνια υπεραλίευσης έχουν οδηγήσει στα πρόθυρα κατάρρευσης αρκετά από τα ιχθυαποθέματα ειδών που ανταγωνίζονταν για τροφή τις μέδουσες, με αποτέλεσμα τώρα ορισμένοι ψαράδες να πιάνουν περισσότερες μέδουσες από ψάρια.

Αν και πρόκειται για είδος που ζει ανάμεσά μας σε όλους τους ωκεανούς πριν την εποχή των δεινοσαύρων και η ύπαρξή τους είναι κρίσιμη για ένα ισορροπημένο θαλάσσιο οικοσύστημα, οι μέδουσες από το 2003 και μετά λόγω της κλιματικής κρίσης έχουν μετατραπεί σε πρόβλημα ειδικά στη θερμότερη πλέον Μεσόγειο απειλώντας πλέον ανοιχτά την τουριστική βιομηχανία.

Οι υψηλότερες θερμοκρασίες επιμηκύνουν τη διάρκεια της ζωής τους και αυξάνουν τις περιόδους αναπαραγωγής το χειμώνα σε ορισμένα είδη.

Τα λιβάδια ποσειδωνίας

Απειλούνται από τα όλο και πιο ζεστά ύδατα και από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, με τρομερές συνέπειες για τη βιοποικιλότητα και τον «μπλε άνθρακα». Είναι ενδεικτικό πως τα λιβάδια ποσειδωνίας αποθηκεύουν το 11- 42% των εκπομπών CO₂ από τις μεσογειακές χώρες.

Τα λιβάδια ποσειδωνίας αποτελούν την «κατοικία» περίπου για το 20% των θαλάσσιων ειδών στη Μεσόγειο και ένας από τους βασικούς «εχθρούς» τους είναι η αγκυροβόληση σκαφών, η οποία σκίζει τα φύλλα τους και τις ξεριζώνει.

Γοργόνιες (είδος κοραλλιών)

Υπολογίζεται ότι το 30% όλων των Γοργονιών καταστράφηκε από μία και μόνο καταιγίδα. Εμβληματικά είδη κοραλλιών που μέχρι τώρα έχουν διαδραματίσει σημαντικό ρόλο σε πολλά σύνθετα μεσογειακά οικοσυστήματα καταστρέφονται από ακραία καιρικά φαινόμενα.

Η πίνα

Το 80% - 100% του πληθυσμού πίνας (Pinna nobilis) χάθηκε πρόσφατα σε περιστατικά μαζικής θνησιμότητας στην Ισπανία, την Ιταλία και σε άλλες περιοχές της Μεσογείου. Αυτό το δίθυρο μαλάκιο, το μεγαλύτερο ενδημικό στη Μεσόγειο, και ένα από τα μεγαλύτερα στον κόσμο, μπορεί να δημιουργήσει ενδιαιτήματα για έως και 146 διαφορετικά είδη.

Όλες οι ειδήσεις

Μητσοτάκης: Θα γίνει και η συζήτηση για τον υποχρεωτικό εμβολιασμό

Γλυκά Νερά – Εξελίξεις: Στη ΓΑΔΑ για κατάθεση η «ψυχολόγος» της Καρολάιν

Συναγερμός από ΕΦΕΤ: Αποσύρει καλαμάκι κοτόπουλο λόγω σαλμονέλας

Wall Street Journal – Κορονοϊός: Τα δύο σενάρια για την προέλευσή του