Είναι το παιδί σας εξαρτημένο από μια οθόνη; Κάντε τώρα το τεστ

«Από το 2007 ξεκίνησε η μονάδα. Πάνω από 500 έφηβοι έχουν προσέλθει στην μονάδα. Γίνεται εξατομικευμένη προσέγγιση σχετικά με την προβληματική χρήση του διαδικτύου. Μας έρχονται παιδιά από 3-4 ετών μέχρι την ηλικία των 16 ετών», αποκάλυψε ο Μανώλης Παπασάββας, διοικητής του Παίδων Αγία Σοφία - Αγλαϊα Κυριακού στο OPEN TV, αναφορικά με τα περιστατικά εξάρτησης παιδιών από το διαδίκτυο που αντιμετωπίζονται σε ειδική μονάδα των νοσοκομείων.  

Τα δεδομένα αυτά, μοιραία ανοίγουν μία μεγάλη συζήτηση, αφενός για το ποια είναι η σωστή αντιμετώπιση από την πλευρά των γονέων σχετικά με τη χρήση του διαδικτύου και των social media από τα παιδιά τους και αφετέρου για το πώς οι γονείς θα αντιληφθούν ότι τα παιδιά τους είναι εξαρτημένα από μια οθόνη ή ρέπουν προς αυτή την κατάσταση. 

Ας ξεκινήσουμε με μια διευκρίνιση: η εξάρτηση από το διαδίκτυο, τα social media, τις «έξυπνες» συσκευές, δεν είναι ένα ελληνικό φαινόμενο. Αντιθέτως, για το ζήτημα αυτό έχουν διεξαχθεί έρευνες σε διεθνές επίπεδο. Ενδεικτικά, έρευνα του 2016 σημειώνει ότι οι μισοί έφηβοι από τους συμμετέχοντες νιώθουν εξαρτημένοι από τις συσκευές τους, ενώ το 78% τις ελέγχει το πολύ κάθε ώρα.

Παράλληλα, το 72% των εφήβων νιώθει πίεση να απαντήσει άμεσα σε sms, ειδοποιήσεις και μηνύματα στο messenger. Επιπλέον, έρευνα του 2015 αναφέρει πως το 73% των εφήβων ηλικίας 13-17 ετών είχαν τα δικά τους smartphones ή έστω πρόσβαση σε τέτοια, ενώ το 24% αυτών δηλώνει πως είναι online «σχεδόν συνέχεια». 

Ο αντίκτυπος στην καθημερινότητα του παιδιού

Σε παλαιότερη συνέντευξή του σχετικά με το θέμα, ο Δημήτρης Χρηστάκης, καθηγητής παιδιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Ουάσιγκτον, είχε δηλώσει τα εξής: «Σύμφωνα με έρευνες που έχουμε κάνει, όσο περισσότερη τηλεόραση βλέπουν τα παιδιά κάτω από την ηλικία των τριών, τόσο πιθανότερο είναι να εμφανίσουν προβλήματα συγκέντρωσης στο σχολείο. Ειδικότερα, για κάθε ώρα που βλέπουν τηλεόραση ημερησίως, οι πιθανότητες εμφάνισης προβλήματος συγκέντρωσης αυξάνονται κατά 10%. Επίσης, ανακαλύψαμε ότι αν υπάρχει μεγαλύτερη διέγερση της διανοητικής διαδικασίας στα παιδιά, όπως η ανάγνωση από τους γονείς, οι επισκέψεις σε μουσεία, κτλ., μειώνονται οι πιθανότητες εμφάνισης διάσπασης της προσοχής. Συγκεκριμένα, κάθε ώρα διέγερσης της διανοητικής διαδικασίας μειώνει την πιθανότητα κατά 30%». 

Στο ερευνητικό πεδίο του δρος Χρηστάκη είναι και η χρήση tablets από παιδιά κάτω των δύο ετών. Και αν σε κάποιους μπορεί να φαντάζει υπερβολή, για τους πιο «φρέσκους γονείς» μάλλον αποτελεί μία διασκεδαστική πραγματικότητα, καθώς δεν αργούν τα παιδιά να πάρουν στα χέρια τους τα κινητά και τις ταμπλέτες πριν ακόμη βγάλουν τις πάνες ή παρατήσουν την πιπίλα.

Σύμφωνα με τον δρα Χρηστάκη, «ακόμη γνωρίζουμε πολύ λίγα σε σχέση με το πώς οι ταμπλέτες και οι υπόλοιπες διαδραστικές τεχνολογίες επηρεάζουν τις διανοητικές ικανότητες των παιδιών. Η έρευνα είναι αδύνατον να ανταγωνιστεί τους ρυθμούς με τους οποίους προχωρά η τεχνολογία και αυτές οι συσκευές είναι ιδιαίτερα δημοφιλείς. Κατά την άποψή μου, υπάρχει ένας έμμεσος και ένας άμεσος τρόπος με τον οποίο τα μέσα επηρεάζουν τη συμπεριφορά και την ανάπτυξη του παιδιού. Ο άμεσος βασίζεται στο περιεχόμενο που βλέπουν τα παιδιά και στις μορφές, τις πλατφόρμες με τις οποίες έρχεται σε επαφή με αυτό. Αυτό που βλέπουμε επηρεάζει τον τρόπο που ενεργούμε, τουλάχιστον στην περίπτωση των παιδιών. Ο έμμεσος τρόπος ορίζεται από τις δραστηριότητες που εκτοπίζονται. Για να το πω απλά, όσες ώρες ασχολούνται με τις οθόνες αφαιρούνται από άλλες δραστηριότητες, που δυνητικά θα μπορούσαν να είχαν αναπτυξιακά οφέλη». 

Πώς θα καταλάβουν οι γονείς ότι το παιδί αντιμετωπίζει πρόβλημα 

Όπως αναφέρει στους New York Times η Ana Homayoun, συγγραφέας του βιβλίου «Social Media Wellness: Helping Teens and Tweens Thrive in an Unbalanced Digital World», υπάρχουν μερικές ερωτήσεις στις οποίες θα πρέπει να απαντήσουν νοητά οι γονείς προκειμένου να διαπιστώσουν αν το παιδί τους διατρέχει τον κίνδυνο της εξάρτησης από το διαδίκτυο και τις «έξυπνες» συσκευές. 

1. Η διάθεση του παιδιού αλλάζει ξαφνικά και γίνεται αγχώδης, θυμωμένος ή ακόμη και βίαιος όταν του παίρνετε το κινητό; 
2. Το παιδί μένει αμέτοχο σε κοινωνικές εκδηλώσεις εξαιτίας του χρόνου που περνά με το τηλέφωνό του; 
3. Παραμελεί την υγιεινή του ή καθημερινές αναγκαίες δραστηριότητες όπως ο ύπνος; 
4. Λέει ψέματα, κρύβεται ή παραβαίνει κανόνες της οικογένειας προκειμένου να περάσει περισσότερο χρόνο με μια έξυπνη συσκευή; 

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς για να προλάβουν μια τέτοια κατάσταση 

Η Ana Homayoun αναφέρει επιπλέον κάποιες μεθόδους με τις οποίες οι γονείς μπορούν να προλάβουν την εξάρτηση των παιδιών τους από το διαδίκτυο και τις έξυπνες συσκευές. 

Έχετε σχέδιο 

Επειδή η θέτηση κανόνων αφού το παιδί αποκτήσει κινητό είναι δύσκολη, οι γονείς θα πρέπει να μπουν σε αυτή τη διαδικασία πριν γίνει η αγορά της συσκευής. Συζήτηση για την ενδεδειγμένη χρήση, δημιουργία κανόνων, μια «ενδοοικογενειακή» συμφωνία για το πώς το παιδί θα χειρίζεται τη συσκευή του είναι μερικά απ' όσα πρέπει να προηγηθούν της αγοράς του smartphone. Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, οι εν λόγω συμφωνίες και κανόνες, θα πρέπει να ανανεώνονται και να προσαρμόζονται στις ανάγκες και την ηλικία του ατόμου. 

Να έχετε αντίληψη των περιστάσεων 

Το να αφήσουν οι γονείς το παιδί να δει μια ταινία ή σειρά στο κινητό του όταν είναι άρρωστο ή έχει ολοκληρώσει τη μελέτη του δεν είναι το ίδιο με το να κρυφτεί το παιδί ή να πει ψέματα για να το καταφέρει αυτό. Επίσης, κάτι που για έναν έφηβο είναι «σημαντικό» και αφορά στον τρόπο που αυτός χρησιμοποιεί το κινητό του, δεν μπορεί απαραίτητα να γίνει κατανοητό από τους γονείς οπότε οποιαδήποτε προσπάθεια απόδειξης του αντιθέτου απλώς θα κάνει τους γονείς να φανούν επικριτικοί στα μάτια του παιδιού τους. Υπάρχουν εφαρμογές που δίνουν τη δυνατότητα ελέγχου του τρόπου και της συχνότητας κατά την οποία χειριζόμαστε μια «έξυπνη» συσκευής, όπως η «Moment». Η εν λόγω εφαρμογή έχει βοηθήσει περίπου 7 εκατ. χρήστες να διαχειριστούν καλύτερα τον χρόνο που περνούν με τη συσκευή τους. 

Επιπλέον, υπάρχουν και κάποιες εφαρμογές όπως η OurPact, που δίνουν τη δυνατότητα με την εγκατάστασή τους στο κινητό οι γονείς να ελέγχουν τις σελίδες που επισκέπτονται τα παιδιά από το κινητό τους, να απενεργοποιήσουν την πρόσβαση σε κάποιες εφαρμογές και να «χτίσουν» εν γένει ένα πιο προστατευμένο διαδικτυακό περιβάλλον για τα παιδιά τους. 

Να τηρείτε πρώτα οι ίδιοι τους κανόνες

Δεν μπορεί από τη μία οι γονείς να προσπαθούν να θεσπίσουν κανόνες στα παιδιά τους για τη χρήση των smartphones και από την άλλη να αντιμετωπίζουν και οι ίδιοι τέτοια θέματα. Τα αποτελέσματα σχετικής έρευνας του 2015 προβληματίζουν, καθώς το 46% των ενηλίκων Αμερικανών πιστεύουν ότι δεν μπορούν να ζήσουν χωρίς τα smartphones.

Αντίστοιχα, σε έρευνα που δημοσιεύτηκε στο BMC Obesity, τα αποτελέσματα έδειξαν ότι κατά μέσο όρο τα παιδιά περνούν περίπου μιάμιση ώρα μπροστά από την οθόνη κατά τη διάρκεια της εβδομάδας και κάτι παραπάνω από δύο ώρες μέσα στο Σαββατοκύριακο. Αντίστοιχα, οι γονείς περνούν κατά μέσο όρο δύο ώρες την ημέρα μέσα στην εβδομάδα ασχολούμενοι με τις ηλεκτρονικές συσκευές και περισσότερες από δυόμιση ώρες τα Σαββατοκύριακα. Προφανώς, οι έφηβοι δεν είναι οι μόνοι που πρέπει να ανησυχούν για την εξάρτησή τους από τα gadgets, σωστά; 

Κάτι ακόμη που επισημαίνει η τελευταία έρευνα και πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι το γεγονός ότι δεν πρέπει τα παιδιά να αντιλαμβάνονται τη χρήση των έξυπνων συσκευών ως ανταμοιβή ή τιμωρία για κάποια πράξη τους. «Όπως δεν πρέπει να χρησιμοποιούμε τις λιχουδιές και τα γλυκά ως ανταμοιβή για τα παιδιά, έτσι και τις ηλεκτρονικές συσκευές. Όσο το κάνουμε τόσο πιο ελκυστικά φαίνονται στα παιδιά», διευκρινίζει σχετικά η καθηγήτρια οικογενειακών σχέσεων και εφαρμοσμένης διατροφής, Jess Haines.

Σε κάθε περίπτωση, ποτέ δεν είναι αργά για την αντιμετώπιση μιας τέτοιας εξάρτησης ενός εφήβου. Ωστόσο, η αρχή πρέπει να γίνει από τους ίδιους τους γονείς με την παραδοχή του προβλήματος. «Με το που διαπιστώσουν οι γονείς ότι τα παιδιά χρησιμοποιούν πολλές ώρες το ίντερνετ, να καλέσουν αμέσως βοήθεια. Να μας καλέσουν, παρέχουμε συμβουλευτικές προτάσεις», σημειώνει ο κ. Παπασάββας, στην έκκλησή του προς τους γονείς.