Πρωτοχρονιά στο δρόμο με τον φιλόσοφο ρακοσυλλέκτη: Σώθηκα επειδή διάβαζα τα βιβλία που έβρισκα στα σκουπίδια

Με καταγωγή από το Πήλιο και μεγαλωμένος στα Καμίνια και στα Εξάρχεια ο Σπύρος Μαγαλιός εδώ και έξι δεκαετίες έχει φάει το πεζοδρόμιο με το κουτάλι. Δεν υπάρχει γωνιά της Αθήνας που να μην την έχει αναζητήσει κάτι χρήσιμο μέσα από τα άχρηστα αντικείμενα που πετιούνται. Δεν υπάρχει άνθρωπος στα παζάρια της Αθήνας που να μην τον γνωρίζει. Οι νεότεροι τον αποκαλούν "φιλόσοφο", παρότι ο ίδιος μέχρι σημείου παρεξηγήσεως, δεν αποδέχεται αυτόν τον χαρακτηρισμό.

«Ημουν αναλφάβητος. Στο πεζοδρόμιο και μέσα στα παζάρια έμαθα τα βασικά σε δεκαπέντε γλώσσες για να συνενοούμαι. Σε αυτούς που δεν ξέρουν πολλά φαίνεται πως κάτι ξέρω... Αυτό είναι όλο...», μας λέει ο 74χρονος γκουρού των ρακοσυλλεκτών που διέσωσε θησαυρούς και έδωσε νόημα στα σκουπίδια των αστών. Αλλωστε ακόμα και για να αξιολογήσεις ένα σκουπίδι χρειάζεται γνώση και εμπειρία...

Το αρχικό ραντεβού δόθηκε στην οδό Αγησιλάου στον Κεραμεικό όπου ο ίδιος έμεινε για 18 χρόνια. Αναπώλησε τις στιγμές που τα παλιά σπίτια της Αθήνας έσφυζαν από ζωή. Στη συνέχεια μας πήγε στην στην Ακαδημία Πλάτωνος όπου έχει την επαγγελματική του έδρα, ένα παλιό σπίτι του 1916 που έχει μέσα θησαυρούς που βρήκε στα σκουπίδια.

Στη μέση της οδού Πρόνοιας

Μας υποδέχτηκε στη μέση του δρόμου στο πανέμορφο στενό της οδού Προνοίας που δεν το έχει αγγίξει ο χρόνος. Λες και είναι σκηνικό από κινηματογραφική ταινία εποχής στην παλιά Αθήνα. Ο μικρός δρόμος μοιάζει με μία μεγάλη αυλή. Το τραπέζι και οι καρέκλες του... σαλονιού είναι στη μέση του δρόμου και για χαλί του είναι η άσφαλτος .

Ο κυρ Σπύρος μαζί με τη σκυλίτσα του, την Καντέλα (προς τιμήν ισπανίδας τραγουδίστριας που δεν δέχτηκε βραβείο από τη βασίλισσα Σοφία) μας προσφέρουν μία ωραία θέση στη μέση του δρόμου. Τα υπόλοιπα ήρθαν από μόνα τους, χωρίς διακοπές, χωρίς «πάσες» και ερωτήσεις. Μία ζωή σαν ένα καλογραμένο μυθιστόρημα...

Σώθηκα από τα βιβλία που διάβαζα

«Ηρθαμε στην Αθήνα το 1964 από τον Αλμυρό Βόλου. Τότε ήμουν 17 ετών. Μείναμε αρχικά στα Καμίνια στον Πειραιά και μετά στα Εξάρχεια. Δεν αποδέχομαι τον χαρακτηρισμό φιλόσοφος. Δεν έχω τίτλο σπουδών. Ημουν πέρα για πέρα αναλφάβητος. Την όποια γνώση την απέκτησα στο παζάρι και μέσα από τα βιβλία που μάζευα και άρχισα να τα διαβάζω. Απλά τα όσα ξέρω εντυπωσιάζουν αυτούς που δεν γνωρίζουν πολλά. Στο παζάρι υπάρχουν πολλοί αλλοδαποί, τουρίστες, επισκέπτες, ξένοι και η ανάγκη να διαπραγματευτώ μαζί τους με έκανε να μάθω τα βασικά σε δεκαπέντε γλώσσες. Η μεγάλη επιρροή ήταν η μελέτη αποσπασματικά βιογραφικά σημειώματα του Ρήγα Βελεστινλή. Ο Ρήγας ήξερε τούρκικα, ρουμάνικα, γαλλικά, γερμανικά, αραβικά. Είχα έπαρση και ήθελα να μοιάσω του Ρήγα... Η πρώτη γλώσσα που ήθελα να μάθω ήταν αραβικά. Που να μάθεις αραβικά εδώ; Στα Καμίνια είχε ναυτικούς που ήξεραν αραβικά. Αρχικά έμαθα να μετράω στα αραβικά και μετά έμαθα και τα βασικά. Μιλάω τα βασικά σε 15 γλώσσες... ».

Πρόλαβα τις παλιές γειτονιές της Αθήνας

«Εδώ στην οδό Αγησιλάου, στον Κεραμικό έζησα 18 χρόνια. Πρόλαβα την εποχή που αυτές οι γειτονιές ήταν γεμάτες και τα παλιά σπίτια έσφυζαν από ζωή. Τώρα είναι έρημα. Είχα βρει ένα σπίτι να το αγοράσω αλλά υπήρχαν δεκαπέντε κληρονόμοι που επικοινωνούσαν μεταξύ τους με εξώδικα και δε μπορούσα να βρω άκρη. Γι αυτό θα χαθούν όλα αυτά τα σπίτια και στο τέλος θα καταρρεύσουν. Τα σπίτια αυτά έχουν λεηλατηθεί όλα και μαζί τους λεηλατήθηκε μία ολόκληρη εποχή της παλιάς Αθήνας».

Γι αυτό δεν παρασύρθηκα ποτέ...

«Παρότι ήμουν μέσα στο πεζοδρόμιο δεν παρασύρθηκα ποτέ. Κοιτούσα μόνο αυτό που μου άρεσε να κάνω. Ποτέ δεν έμπλεξα. Πλέον έχω πάρει σύνταξη. Εχω το χώρο μου που έχω συσσωρεύσει διάφορα υλικά. Αρρώστησα τελευταία και τα παράτησα. Εχω βάλει πλάνο να τα καθαρίσω, αλλά να σου πω την αλήθεια δεν ξέρω τι θέλω... Δένομαι με τα πράγματα. Εκανα οικογένεια, απέκτησα μία κόρη που με προσέχει και είναι ζωγράφος... ».

Το κεφάλι του Χαλεπά

«Εξαναγκάστηκα να αγοράσω χώρο γιατί όπου πήγαινα να νοικιάσω με έδιωχναν. Από σύμπτωση βρήκα σπίτι στην οδό Προνοίας. Τα πράγματα που έχω εδώ δεν είναι κλεμένα. Είναι ότι αφήνει ο κόσμος στα σκουπίδια. Πλέον υπάρχει δυσπραγία. Οι άνθρωποι δεν έχουν πλέον χρήματα να ξοδέψουν και το παζάρι είναι ευκαιριακό σαν αγορά. Μπορεί να βρεις ένα αντικείμενο χρηστικό που δεν θέλεις να ξοδέψεις πολλά χρήματα ή, παλιά αντικείμενα, βιβλία, αντικείμενα λατρείας και ότι άλλο δε μπορείς να αγοράσεις από πρώτο χέρι».

Έρχεται το πρεζόνι και ο πρέσβης

Ποιος τελικά πηγαίνει στο παζάρι για να βρει κάτι που έχει μαζευτεί από τα σκουπίδια;

«Στο παζάρι έρχεται το πρεζόνι, ο πρέσβης, ο φτωχός, ο στρατηγός, ο νεόπλουτος. Ερχονται και οι συλλέκτες, αλλά όχι οι "ταληράδες". Αυτοί που έχουν πολλά λεφτά στέλνουν τα τσιράκια τους. Ο κάθε παλιατζής είναι αδαής. Δεν το ξέρει το αντικείμενο και πολλές φορές χλευάζει. Μία φορά πούλησα ένα κεφάλι του Χαλεπά. Ηρθε ένας αντικέρ και άρχισε να χλευάζει το αντικείμενο μου. Αυτό που έκανε ήταν με δόλο. Είναι εθιμικό λειτούργημα του παζαριού για να απαξιώσει την τιμή και να το πάρει φθηνότερα».

Κατέστρεψαν βιβλία Πουκεβίλ

«Ο κάθε παλιατζής ανάλογα με τη γνώση του λειτουργεί. Θυμάμαι πόσα βιβλία καταστράφηκαν του Φρανσουά Πουκεβίλ (σ.σ.Γάλλος ιατρός, περιηγητής, διπλωμάτης, ιστορικός συγγραφέας, ακαδημαϊκός καθώς και σημαντικός φιλέλληνας). Εγιναν κομάτια και πουλήθηκαν οι γκραβούρες ξεχωριστά γιατί δεν ήξεραν την αξία όλου του βιβλίου».

Ο θησαυρός στο γράμμα του 1994

Ο Σπύρος Μαγαλιός θυμήθηκε ορισμένες από τις μεγάλες του ανακαλύψεις: «Αθηνάς και Ευριπίδου υπάρχει ένα ξενοδοχείο που κάποτε του έκαναν ανακαίνιση. Είχαν πετάξει χαρτικά, παλιές εφημερίδες και άλλα διάφορα. Εκεί μέσα βρήκα ένα γράμμα. Το είχε γράψει ένας δάσκαλος στη γιαγιά του στα Γιάννενα. Ηταν ένα καταπληκτικό γράμμα, διανθισμένο με ωραία ελληνικά και γαλλικά και με πολλές πληροφορίες. Ηταν η περίοδος των Δεκεμβριανών το 1944 στη μεταπολεμική Αθήνα και ο δάσκαλος είχε αποκλειστεί στο ξενοδοχείο. Πήρα το γράμμα και το πήγα στον ιστοριοδίφη Φίλιππο Ηλιού και μου είπε πως έχει μεγάλη αξία και αυτό είναι ένα ντοκουμέντο που πρέπει να πάει προς αξιοποίηση στα αρχεία του κράτους».

Τα χειρόγραφα του Καβάφη

«Μετά βρήκα ένα βιβλίο του Καβάφη σε μάντρα ανακύκλωσης χαρτιών. Ο Καβάφης όταν ήταν στη ζωή δεν τύπωνε σε σώμα τα βιβλία του, αλλά σε δισέλιδες φυλλάδες και στο τέλος τα ένωνε. Βρήκα ένα τέτοιο βιβλίο του Καβάφη μέσα σε χιλιάδες βιβλία. Είδα την υπογραφή του Καβάφη και το πήρα το βιβλίο αλλά δεν ήμουν σίγουρος. Πήγα το βιβλίο στον ιστορικό Γιώργο Σαββίδη ο οποίος συγχωρέθηκε πια και μου επιβεβαίωσε τη γνησιότητα των χειρογράφων και την ιδιόχειρη υπογραφή του Καβάφη».

Η σκύλα μου η Καντέλα

Μόνιμη παρέα στα πόδια του είναι η πιστή σκυλίτσα του: «Η Kαντέλα στα Ισπανικά σημαίνει το άνθος της καστανιάς και στα Ρομά σημαίνει βρώμα. Εμένα όμως μου άρεσε η Ισπανίδα ηθοποιός Καντέλα. Πήγε κάποτε να την βραβεύσει η βασίλισσα Σοφία και η Καντέλα της πέταξε το βραβείο λέγοντας της στη βασίλισα Σοφία "αφήσατε τον πατέρα μου στο ράντζο του νοσοκομείου και ήρθατε να με βραβεύσετε εμένα που στο κάτω κάτω δεν έχω κάνει και κάτι σπουδαίο;". Θαύμασα την στάση της και έτσι έδωσα το όνομα της στη σκύλα μου».

Σκέφτομαι τους γονείς μου που έχω χάσει...

Στα 74 χρόνια του μετανιώνει γιατί δεν κατέγραψε τα βιώματα των γονιών του: «Οι γιορτινές ημέρες, είναι ημέρες περισυλλογής. Χριστούγεννα πέρασα με την κόρη μου... Σκέφτομαι τους δικούς μου που έχω χάσει, τους γονείς μου και τους φίλους μου. Μετάνιωσα που δε ρώτησα τους γονείς μου κάποια πράγματα για την οικογένεια. Αφού τους έχασα μπήκα στο λούκι να μάθω λεπτομέριες για την οικογένεια. Ηταν αργά... Η καταγωγή μου είναι από τον Αλμυρό Βόλου και από το Πήλιο. Είμαστε εννιά αδέλφια, αλλά εδώ στη δουλειά μου δεν έχουν έρθει τα αδέλφια μου».

Το παράπονο μου με τα βιβλία που μάζεψα

Το μεγάλο του παράπονο είναι που δεν θα μπορέσει να διαβάσει όλα τα βιβλία που μάζεψε από τα σκουπίδια: «Ενα παράπονο έχω. Εχω συσσωρεύσει πολλά βιβλία που δεν θα μπορέσω να διαβάσω όλα. Το παλιατζιλίκι μου έδωσε την ευκαιρία να μαζέψω πολλά βιβλία. Εμπαίνα σε σπίτια που είχαν πεθάνει οι ιδιοκτήτες και έβλεπα βιβλία καινούργια που τα είχαν για μόστρα. Ηλικιακά δεν προλαβαίνω να τα διαβάσω όλα. Άλλωστε μετά από δέκα χρόνια ακόμα και να ζω δεν θα μπορώ να διαβάσω και να τα αφομιώνω».

Οι περισσότεροι είμαστε τυχάρπαστοι

Ο νόμος του παζαριού είναι ο νόμος της ζωής: «Ο άνθρωπος πρέπει να έχει μία παιδεία, να είναι συγκεντρωμένος. Οι περισσότεροι από μας είμαστε τυχάρπαστοι. Μπήκαμε στο παζάρι να γίνουμε πλούσιοι. Δε μπορείς να γίνεις πλούσιος στο παζάρι. Απλώς μπορείς να τη βγάλεις. Κι αν έχεις μυαλό που "πελεκάει" τα πράγματα μπορεί να βγάλει ένα καλό μεροκάματο, αλλιώς σε έφαγε η διάρκεια... Πολλοί παλιοί παλιατζήδες που καταξιώθηκαν αγοράζουν για λογαριασμό άλλων. Ψάχνουν πράγματα για να τα αγοράσουν και να τα μεταπωλήσουν».

Στα παζάρια ξεπλένονται πυρομαχικά

Ο Σπύρος Μαγαλιός ήταν από τους ιδρυτές του σωματείου ρακοσυλλεκτών: «Πριν από πολλά χρόνια ξεκινήσαμε να κάνουμε ένα συνδικαλιστικό σωματείο. Τα αιτήματα μας είναι να έχουμε έναν χώρο για το παζάρι, να υπάρχει εποπτεία του χώρου, να μπουν κανόνες. Τώρα ξεπλένονται στα παζάρια πολλά πράγματα, κλεμένα, ναρκωτικά, πυρομαχικά που δε μπορείς να τα δεις και δε μπορείς να το καταλάβεις πως κυκλοφορούν τέτοια πράγματα. Ολα αυτά είναι παράγωγα της οικονομικής δυσπραγίας. Πολλοί νομίζουν πως θα βγάλουν μεροκάματο στο παζάρι και έρχονται και γίνεται αλαλούμ».

Είμαστε βλαχομπαρόκ και μιμούμαστε τους Ευρωπαίους

«Πλέον δε στεναχωριέμαι. Στη συναλλαγή μιλάω στον πληθυντικό. Ο πληθυντικός δεν είναι ελληνική επινόηση. Είναι από την κεντρική Ευρώπη. Αν και το ιερό Ευαγγέλιο αναφέρει "Συ είπας", δεν λέει "Εσείς". Εν πάσει περιπτώσει, είμαστε βλαχομπαρόκ και μιμούμαστε τους Ευρωπαίους. Εγώ λοιπόν μιλάω στον πληθυντικό πάντα για να μη δώσω το έναυσμα και αρπαχτώ. Για αυτό πουλάω τα πράγματα μου όσο νομίζω εγώ. Εδώ που είμαστε τώρα ποτέ δεν φέρνω πελάτη. Μόνο στο παζάρι».

Το σπίτι του 1916

«Εδώ είναι η Ακαδημία Πλάτωνος. Το σπίτι μου είναι του 1916. Είναι χωμάτινοι οι τοίχοι. Ηταν σε υποθηκευμένο για 800 δραχμές. Είχα δει την υποθήκη σε μία γλώσσα μεσαιωνική... Εχω το τεκμήριο».

Οι λεξικογράφοι του κώλου

Για τον ορισμό του ρακοσυλλέκτη χρειάστηκε να γράψει γράμμα στον λεξικογράφο της Ακαδημίας Αθηνών: «Ρακοσυλλέκτης σημαίνει πολλά. Είναι το ράκος που στα λατινικά σημαίνει μαύρο μάλινο που φορούσαν οι καλόγεροι και το συλλέκτης. Πρόσφατα διάβασα το χρηστικό λεξικό της Ακαδημίας Αθηνών και βρήκα το λήμμα ρακοσυλλέκτης. Αναφέρει πως ο ρακοσυλλέκτης είναι άστεγος, είναι κλοσάρ από τη γαλλική λέξη και βιοπορίζεται από τα σκουπίδια. Θίχτηκα. Ούτε είμαι επαίτης, ούτε εκλιπαρώ να μου δώσει κάποιος κάτι. Τιμίως αγωνιζόμενος βρίσκω το μεροκάματο μου από τα σκουπίδια. Του έγραψα του λεξικογράφου του κώλου για αυτά που μας προσάπτουν σε μας που είμαστε η μαγιά της περισυλλογής».

Μαύρη μαγεία η Νέα Υόρκη

«Εχω ταξιδέψει στο εξωτερικό. Μου άρεσε πολύ η Αμερική. Ειδικά η Νέα Υόρκη ήταν μαύρη μαγεία. Τι ήθελες και δεν είχε... Δεν έμεινα εκεί για προσωπικούς λόγους... ».

Ο Τσάνο Σόσα και ο Παγιουμτζής

«Ακούω μουσική. Ημουν οπαδός του ροκομπαρόκ αλλά πλέον ακούω μόνο ρεμπέτικα. Διαφωνώ με τους παραγωγούς που πλασάρουν λάθος τραγούδια. Εχουμε θησαυρούς από ρεμπέτικα και βάζουν συνέχεια αμερικάνικα. Μου αρέσει ο Βαμβακάρης, ο Παγιουμτζής και άλλοι...  Μου αρέσει η ποίηση. Ο αγαπημένος μου είναι ο Ισπανός ποιητής Τσάνο Σόσα».

Το 2022 και το μήνυμα στον Μπακογιάννη

«Το 2022 εύχομαι να φέρει δουλειά. Θέλουμε δουλειά. Με την πανδημία ο κόσμος φέρεται φοβισμένα. Δεν έχουμε την ευχέρια που είχαμε άλλα χρόνια. Κάτι πρέπει να γίνει και για μας. Προεκλογικά πήραμε πολλές υποσχέσεις και διαβεβαιώσεις αλλά τελικά άλλα ο... θεός κελεύει. Αν είχα μπροστά μου το δήμαρχο της Αθήνας θα του έλεγα να μην σπαταλάει χρήματα τόσο ασύδοτα αλλά να μας σκεφτεί και μας. Θα μπορούσε κάτι να κάνει και για μας. Προτάσεις έχουμε κάνει για τις συνθήκες στο παζάρι αλλά δεν έχουν κάνει τίποτα».

Το μυστικό των σκουλαρικιών

Όσο για το φινάλε ο Σπύρος Μαγαλιός μας αποκάλυψε την ιστορία των σκουλαρικιών με ρίζες στα βάθη των αιώνων. Απολαύστε την...