Λύκοι στην Πάρνηθα: Εδώ και ένα μήνα είχε ενημερωθεί η Πολιτεία για την ανάγκη λήψης μέτρων

Εδώ και ένα μήνα είχε ενημερώσει η περιβαλλοντική οργάνωση «Καλλιστώ» για τις άμεσες ενέργειες που πρέπει να γίνουν στον εθνικό δρυμό της Πάρνηθας προκειμένου να συνυπάρξουν ομαλά οι άνθρωποι με τους λύκους και να αποφευχθούν ατυχήματα ύστερα από την επανεμφάνιση των τελευταίων μετά από περίπου 50 – 60 χρόνια απουσίας.

Το σημείο, στο οποίο εφιστούσε ιδιαίτερη προσοχή η οργάνωση είναι το γεγονός της υπαρξης λύκων ισχυρά εξοικειωμένων με την ανθρώπινη παρουσία στην κεντρική Πάρνηθα και συγκεκριμένα στις περιοχές κοντά στο ορειβατικό καταφύγιο «Μπάφι», όπου αναφέρθηκε το περιστατικό επίθεσης σε σκύλο.

Το υπόμνημα που έστειλε η Καλλιστώ στον Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας περιγράφοντας την ανάγκη ανάληψης σχετικής πρωτοβουλίας, το κοινοποίησε και στην ηγεσία του υπουργείου Περιβάλλοντος αλλά και στον Οργανισμό Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (ΟΦΥΠΕΚΑ), ο οποίος θα υποκαταστήσει τους Φορείς Διαχείρισης που έχουν ήδη αρχίσει σταδιακά να καταργούνται. Ο φορέας της Πάρνηθας, ο οποίος βρισκόταν ήδη υπό κατάργηση, προφανέστατα δεν είχε περιθώριο αντίδρασης, ενώ λίγες ημέρες μετά την αποστολή του υπομνήματος έγινε γνωστό πως ήταν στην πρώτη ομάδα εκείνων που έπαψαν να λειτουργούν οριστικά.

Την ίδια στιγμή κανένας από τους λοιπούς παραλήπτες του υπομνήματος δεν απάντησε μέχρι το Σαββατοκύριακο που εξαιτίας του περιστατικού με τον λύκο, ο οποίος άρπαξε οικόσιτο σκύλο οικογένειας που επισκεπτόταν τον δρυμό, το ζήτημα απέκτησε επικαιρότητα.

Είναι χαρακτηριστικό ότι μόλις σήμερα ο ΟΦΥΠΕΚΑ προγραμμάτισε εκτάκτως τηλεδιάσκεψη με όλους τους συναρμόδιους φορείς προκειμένου να καταρτιστεί ένα σχέδιο δράσης. Κι αυτό παρά το γεγονός ότι το υπόμνημα που είχε αποστείλει η Καλλιστώ ήταν κατά παραπάνω από σαφές: «Ο εξειδικευμένος επιστήμονας – μέλος της ΚΑΛΛΙΣΤΩΣ Δρ. Γ. Ηλιόπουλος εκτίμησε ότι βρισκόμαστε πιθανώς μπροστά σε φαινόμενο προσαρμογής του είδους σε ανθρωπογενές περιβάλλον και εξοικείωσής του στην ανθρώπινη παρουσία, που μπορεί να προκλήθηκε από παροχή τροφής στην άγρια πανίδα της περιοχής, ακούσια ή εκούσα (με στόχο την φωτογράφησή τους), κάτι που αποδεδειγμένα και σταδιακά μπορεί να οδηγήσει σε υψηλή εξοικείωση και μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα επιθέσεις των λύκων σε σκυλιά ή ακόμα και τραυματισμό ανθρώπων. Προφανώς, το φαινόμενο αυτό χρήζει αντιμετώπισης, τόσο άμεσα όσο και μεσοπρόθεσμα-μακροπρόθεσμα», αναφερόταν χαρακτηριστικά.

Να σημειωθεί επίσης ότι στη χώρα μας δεν έχει εκπονηθεί σχέδιο δράσης για τον λύκο και την παρουσία του στην Ελλάδα, ενώ παραμένει απαραίτητο και χρήσιμο εργαλείο για τον σχεδιασμό δράσεων και διαχειριστικών πρακτικών με στόχο την άμβλυνση της σύγκρουσης ανθρώπου-λύκου στη χώρα, όπως σημειώνει η Καλλιστώ.

Κατά τη διάρκεια της χθεσινής τηλεδιάσκεψης, πάντως, η οποία ολοκληρώθηκε αργά το απόγευμα, αποφασίστηκε η αύξηση των περιπολιών και η έναρξη ενημερωτικής καμπάνιας που θα συμπεριλαμβάνει και την προβολή ενός τηλεοπτικού σποτ για την καλύτερη ενημέρωση των πολιτών για το θέμα.

Επιπλέον, όπως επισημαίνεται σε ενημερωτικό σημείωμα του υπουργείου Περιβάλλοντος, στο τριετές Σχέδιο Δράσης του ΟΦΥΠΕΚΑ που έχει καταρτιστεί, περιλαμβάνεται η εκπόνηση και υλοποίηση Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τον Λύκο, συνολικού προϋπολογισμού 200.000 ευρώ.

Φαινόμενα αφύσικης εξοικείωσης των λύκων

Οπως εξηγεί στο «ethnos.gr» ο Γιώργος Θεοδωρίδης, εκπρόσωπος τύπου της οργάνωσης «Καλλιστώ», η οποία ασχολείται έντονα με τον πληθυσμό των λύκων στην Ελλάδα, οι λύκοι επανεμφανίστηκαν στην Πάρνηθα περίπου το 2015: «Τότε επαληθεύτηκε η επανεμφάνισή τους με επιστημονικές αποδείξεις από τον ειδικό επιστήμονα βιολόγο, Γιώργο Ηλιόπουλο».

Ο πληθυσμός τους στην Πάρνηθα είχε εκτιμηθεί το 2015 σε 8 - 10 άτομα, ενώ τώρα υπολογίζεται ότι έχουν φτάσει περίπου τα 20 – 25.

Ομως το πρόβλημα δεν είναι πληθυσμιακό, όπως υπογραμμίζει ο κ. Θεοδωρίδης: «Το θέμα είναι ότι κάποια άτομα λύκου εμφανίζουν έντονη συμπεριφορά εξοικείωσης με τον άνθρωπο. Δεν τον φοβούνται και δεν τον αποφεύγουν. Εικάζουμε ότι τέτοια συμπεριφορά επιδεικνύουν κυρίως 3 λύκοι που είναι νεαροί σε ηλικία επειδή η συγκεκριμένη περιοχή έχει πολλούς επισκέπτες, ενώ έχει φανεί ότι τρέφονται και από ανθρωπογενείς πηγές, δηλαδή κάδους απορριμμάτων ή ακόμα και από τους ίδιους τους ανθρώπους που πετούν επίτηδες φαγητά πιθανότατα για να καταφέρουν να βγάλουν μια κοντινή φωτογραφία».

Η συγκεκριμένη εξοικείωση όμως φαίνεται ότι γεννά κινδύνους, ενώ ο συνδυασμός αυτής της συμπεριφοράς με τα κενά ενημέρωσης του κοινού δε βοηθούν στην καταπολέμηση της άγνοιας από τους επισκέπτες.

«Θα έπρεπε να τοποθετηθούν αρκετές πινακίδες προκειμένου να μην ταίζουν οι επισκέπτες τα ζώα. Δεν είναι μόνο οι λύκοι. Είναι λάθος να ταίζουν οι επισκέπτες ακόμα και τα ελάφια. Πρόκειται για άγρια ζώα, με τα οποία ο κανόνας είναι να είμαστε μακριά κι αγαπημένοι» λέει ο κ. Θεοδωρίδης, ο οποίος προσθέτει πως θα πρέπει να υπάρχει διαθέσιμο και σχετικό ενημερωτικό υλικό, αλλά και προφορική ενημέρωση από τους ανθρώπους του Δασαρχείου και του Φορέα Διαχείρισης κατά την εισόδό τους στον δρυμό.

Παράλληλα θα έπρεπε να γνωστοποιηθεί ότι απαγορεύεται η παρουσία οικόσιτων ζώων στους εθνικούς δρυμούς ακόμα και αν αυτά φορούν λουράκι ή φίμωτρο. Η συγκεκριμένη απαγόρευση ισχύει από το 1985, χωρίς όμως όπως φάνηκε από το πρόσφατο περιστατικό να είναι γνωστή στους επισκέπτες.

Προβληματική χαρακτηρίζει ο κ. Θεοδωρίδης και την κατάργηση των Φορέων Διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών της εταιρίας, η οποία εκπορεύεται από τον χαρακτηρισμένο από τις περιβαλλοντικές οργανώσεις ως «περιβαλλοντοκτόνο» νόμο του 2020.

«Θεωρούμε ότι η καταργηση των φορέων σε όλη την Ελλάδα θα αποβεί εις βάρος του περιβάλλοντος. Ηδη ο Φορέας της Πάρνηθας που είχαμε ενημερώσει ήταν δύσκολο να πράξει το καθήκον του βρισκόμενος υπό καθεστώς κατάργησης. Αναμένουμε να δούμε πως θα κινηθεί ο ΟΦΥΠΕΚΑ, ο οποίος πάντως ενώ έχει συσταθεί εδώ και αρκετό καιρό, δεν είχε ανταποκριθεί».

Ποιες είναι οι πρώτες δράσεις μετά το περιστατικό

Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τον Λύκο θα αποκτήσει έστω και με καθυστέρηση η Ελλάδα, καθώς όπως γνωστοποιήθηκε χθες, αυτό περιλαμβάνεται στο τριετές Σχέδιο Δράσης του ΟΦΥΠΕΚΑ. Επιπλέον έχει ζητηθεί χρηματοδότηση και αναμένεται έγκριση για δράσεις που προάγουν την συνύπαρξη λύκου-ανθρώπου (κάμερες παρακολούθησης, αποτρεπτικοί φράχτες) από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέσω του χρηματοδοτικού εργαλείου Life.

Αυτά επισημάνθηκαν κατά τη συνάντηση εργασίας που είχαν οι εκπρόσωποι του ΟΦΥΠΕΚΑ, της Γενικής Διεύθυνσης Δασών του ΥΠΕΝ, της Μονάδας Διαχείρισης Εθνικών Πάρκων Πάρνηθας, Σχοινιά και προστατευόμενων περιοχών Σαρωνικού Κόλπου καθώς και της Περιβαλλοντικής Οργάνωσης «Καλλιστώ». Παράλληλα αποφασίστηκαν μέτρα άμεσης υλοποίησης και συγκεκριμένα:

- Εντείνονται οι περιπολίες που διενεργούνται από τους φύλακες της Μονάδας Διαχείρισης στις περιοχές εμφάνισης του είδους στον Εθνικό Δρυμό.

- Σε συνδυασμό με τις περιπολίες θα διαμοιράζονται στους επισκέπτες φυλλάδια με χρήσιμες οδηγίες, αναφορικά με την απαγόρευση εισόδου σε κατοικίδια καθώς και την απαγόρευση εναπόθεσης τροφίμων με σκοπό την προσέλκυση του είδους.

- Δημιουργία και προβολή στα μέσα πανελλαδικής εμβέλειας τηλεοπτικού σποτ για την ενημέρωση των πολιτών.

- Εκπαίδευση των εργαζομένων της Μονάδας Διαχείρισης και της Δασικής Υπηρεσίας από το επιστημονικό προσωπικό της Οργάνωσης «Καλλιστώ» για θέματα διαχείρισης περιστατικών συνύπαρξης επισκεπτών με είδη της άγριας πανίδας.

- Μεσοπρόθεσμα θα συγκροτηθούν ειδικές ομάδες κρούσης από υπαλλήλους της δασικής υπηρεσίας κα του ΟΦΥΠΕΚΑ.

Ποιες δράσεις είχε προτείνει η ΚΑΛΛΙΣΤΩ

Δράσεις παθητικής αλλά και ενεργητικής αντιμετώπισης, ορισμένες από τις οποίες υιοθετήθηκαν τελικώς χθες, είχε προτείνει με το υπόμνημά της εδώ και ένα μήνα η περιβαλλοντική οργάνωση και συγκεκριμένα:

ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ:

1. Τοποθέτηση αυτόματων φωτογραφικών καταγραφικών διατάξεων στα σημεία εμφάνισης λύκων ώστε να εκτιμηθεί η συχνότητα εμφάνισής και προσέγγισης τους.

2. Ενημέρωση των επισκεπτών που κατευθύνονται προς τον κεντρικό τομέα του Εθνικού δρυμού με χρήση εντύπου και σύντομου κειμένου που θα διανέμεται επιτόπου, για την αποφυγή εκούσιας ή ακούσιας παροχής τροφής προς την άγρια πανίδα, συμμόρφωση με τους κανονισμούς του Εθνικού Δρυμού που αφορούν την παρουσία σκύλων στις περιοχές εντός Ε.Δ, καθώς η παρουσία σκύλων κινητοποιεί έντονα εξοικειωμένους (και όχι μόνο) λύκους στο να προσεγγίσουν ανθρώπους και να επιτεθούν στα σκυλιά τους (συχνές περιπτώσεις). Επιπλέον, μικρής ηλικίας παιδιά δεν θα πρέπει να κινούνται ασυνόδευτα για προληπτικούς λόγους.

3. Σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να επιτρέπεται η χρήση τροφής για προσέλκυση των λύκων για φωτογράφηση τους και να γίνεται ανεκτή ως δραστηριότητα, καθώς αποτελεί μια ακόμα «επιβράβευση» της προσέγγισης των ζώων.

4. Οι συστάσεις για περιορισμό των κατοικίδιων (κτηνοτροφικά ζώα και σκύλοι σε ασφαλείς χώρους - εντός αποτελεσματικής περίφραξης) κατά τη διάρκεια της νύκτας θα πρέπει να αφορούν και τους γειτονικούς οικισμούς περιμετρικά του δρυμού.

5. Τοποθέτηση φωτιστικών συσκευών (π.χ. φανάρια οδοσήμανσης) στα σημεία προσέγγισης που θα πρέπει να μετακινούνται τακτικά. Οι λύκοι φοβούνται ή είναι επιφυλακτικοί σε οτιδήποτε νέο σε μια περιοχή (νεοφοβία) τουλάχιστον για ένα χρονικό διάστημα.

6. Διερεύνηση στην ευρύτερη περιοχή (όχι μόνο στα σημεία των περιστατικών) προς εντοπισμό εστιών παροχής εν δυνάμει ανθρωπογενούς προσέλευσης τροφής όπως σημεία όπου πετιόνται πτώματα κτηνοτροφικών ζώων ή άλλα ζωικά υπολείμματα, αποφάγια, ανοικτοί κάδοι απορριμμάτων.

7. Προσεκτική αποκομιδή αστικών απορριμμάτων στον τομέα προσέγγισης αλλά και στους οικισμούς περιμετρικά του Ε.Δ ώστε να μην υπάρχουν σκουπίδια εκτός κάδων ιδιαίτερα κατά της νυκτερινές ώρες.

8. Προγραμματισμένες επισκέψεις και περιπολίες δασικών υπαλλήλων και προσωπικού του φορέα διαχείρισης, σε περιοχές προσέγγισης καθώς και απόκριση σε κλήσεις πολιτών σε περιπτώσεις προσεγγίσεων.

ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ:

Σύσταση και λειτουργία ομάδας άμεσης επέμβασης και απώθησης.

Η ενεργητική αντιμετώπιση συνίσταται στην εφαρμογή δευτερογενούς απώθησης, επώδυνου δηλαδή ερεθίσματος σε συνδυασμό με την μη επιθυμητή συμπεριφορά των λύκων. Θα πρέπει να παραχθεί έντονο και επώδυνο ερέθισμα προς τους λύκους κατά τη προσέγγιση τους - και μόνον στις περιοχές και τις περιπτώσεις που θέλουμε να απωθήσουμε τα ζώα- εντός δηλ. κατοικημένων περιοχών (π.χ κατά τη διάρκεια προσέγγισης λύκων στο καταφύγιο «Μπάφι») με την χρήση εκτοξευτήρων φωτοβολίδων, κροτίδων με τροχιοδεικτικό, πλαστικών σφαιριδίων με καραμπίνα 12mm, κροτίδων με κέλυφος, εκτοξευτήρων τύπου paint ball, χρήση συσκευών παραγωγής δυνατού θορύβου κ.λπ.

Η εφαρμογή των αποτρεπτικών αυτών μέτρων θα πρέπει να γίνεται με ιδιαίτερη προσοχή στα ζητήματα ασφάλειας από κατάλληλα εκπαιδευμένο προσωπικό στη χρήση του εξοπλισμού και πρέπει να είναι επαναλαμβανόμενες, για ικανό χρονικό διάστημα. Θα πρέπει να υπάρχει πάντα δυνατότητα διαφυγής για τα ζώα. Δεν κάνουμε απώθηση σε φυσικές περιοχές όπου δεν ενοχλούν με την παρουσία τους οι λύκοι, αλλιώς η σύνδεση θα γίνει με το άτομο/α που κάνει την απώθηση και όχι με τον χώρο (αυτό που ενδιαφέρει).

Επιθέσεις σε ανθρώπους

Οπως επισημαίνεται στη μελέτη του Γιώργου Ηλιόπουλου, σχετικά με την «κατάσταση διατήρησης του λύκου στην Ελλάδα, ζητήματα σύγκρουσης και τρόποι αντιμετώπισης», η οποία δημοσιεύτηκε το 2018, οι απρόκλητες επιθέσεις υγειών (μη λυσσασμένων) λύκων σε ανθρώπους, αποτελούν ένα υπαρκτό, επιβεβαιωμένο, αλλά πολύ σπάνιο στις ανεπτυγμένες χώρες φαινόμενο κατά τον 20ο και 21ο αιώνα.

Στην Ευρώπη υπάρχουν περισσότεροι από 12.000 λύκοι και στην Βόρεια Αμερική περισσότεροι από 50.000 οι οποίοι ζουν σε περιοχές όπου κατοικούν εκατομμύρια άνθρωποι συνολικά, παρόλα αυτά ελάχιστες περιπτώσεις επιβεβαιωμένων περιπτώσεων επιθέσεων σε ανθρώπους που αφορούν τραυματισμό και θάνατο έχουν καταγραφεί σε διάστημα αρκετών δεκαετιών.

Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τον κ. Ηλιόπουλο, δεν έχουν καταγραφεί αμιγώς απρόκλητες επιβεβαιωμένες επιθέσεις σε ανθρώπους. Μια περίπτωση επίθεσης ενός λύκου σε ηλικιωμένη γυναίκα έχει καταγραφεί στην περιοχή της Καστοριάς κοντά ή εντός εγκατάστασης με κτηνοτροφικά ζώα, η οποία συνδέεται με αναζήτηση τροφής ενώ έχουν αναφερθεί και λίγες άλλες περιπτώσεις που δεν έχουν όμως επιβεβαιωθεί. Σε κάποια απ΄αυτές μάλιστα στη Μαρώνεια της Ροδόπης το προκαταρκτικό ιατροδικαστικό πόρισμα επιβεβαίωσε την κατασπάραξη ανθρώπου από κυνοειδή, αλλά μετά το θάνατο και χωρίς να εντοπίζονται ενδείξεις θήρευσης.

Οι επιστήμονες εκτιμούν άλλωστε ότι οι επιθέσεις από αγριογούρουνα είναι σχετικά πιο συχνές από τις επιθέσεις λύκων.