Χαμηλότερες τιμές και οικονομικά κίνητρα για επισκευασμένα και ανακυκλωμένα προϊόντα μπορούν να προωθήσουν την κυκλική οικονομία

Τα οικονομικά κίνητρα και η τιμή των νέων προϊόντων έναντι της τιμής των επισκευασμένων/ανακυκλωμένων προϊόντων σε συνδυασμό με τη στοχευμένη ενημέρωση των καταναλωτών και την ενσωμάτωση της κυκλικής οικονομίας στην εκπαιδευτική διαδικασία αποτελούν τα κύρια μέσα αλλαγής συμπεριφοράς των καταναλωτών προς την μετάβαση από το γραμμικό στο κυκλικό μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης. Σημαντικός επίσης θεωρείται και ο ρόλος της διάρκειας ζωής των προϊόντων.

Αυτό είναι ένα από τα βασικά συμπεράσματα της Πανελλαδικής έρευνας για την Κυκλική Οικονομία στο πλαίσιο του έργου LIFE-IP CEI-Greece που συντονίζει το υπουργείο Περιβάλλοντος. Βάσει των ευρημάτων της έρευνας, η αλλαγή της καταναλωτικής συμπεριφοράς είναι από τα σημαντικότερα κομμάτια του παζλ της στροφής προς την κυκλική οικονομία. Άλλωστε η Ελλάδα είναι μία χώρα που εξακολουθεί να στέλνει σε ταφή περίπου το 80% των αστικών αποβλήτων της.

Επιπροσθέτως αυτο που αναφέρθηκε από τους συμμετέχοντες φορείς ήταν η ανάγκη για χρηματοδοτικά εργαλεία προώθησης επενδύσεων σχετικών με την κυκλική οικονομία και η ενίσχυση της κατάρτισης των εμπλεκόμενων φορέων και του ευρύτερου κοινού ως βασικά μέσα προώθησης της κυκλικής οικονομίας. Ακολουθούν η ανάπτυξη οικονομικών εργαλείων για την προώθηση βιώσιμων προϊόντων/ υπηρεσιών, οι εκστρατείες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, τα οικονομικά εργαλεία για την παραγωγή ενέργειας από απόβλητα, η ανάπτυξη αγοράς για την ανάκτηση υλικών και οι πράσινες δημόσιες συμβάσεις.

Στην έρευνα συμμετείχαν φορείς του Δημοσίου, δήμοι, φορείς καταναλωτών, Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, ερευνητικοί, εκπαιδευτικοί και χρηματοπιστωτικοί φορείς καθώς επίσης και φορείς διαχείρισης αποβλήτων.

Από τους τελευταίους μάλιστα προέκυψαν και ορισμένα ενδιαφέροντα στοιχεία αναφορικά με την επανάχρηση πρώτων υλών. Οπως προέκυψε, η διάθεση προϊόντων διαλογής και επεξεργασίας των αποβλήτων συσκευασίας στην ελληνική αγορά κυμαίνεται σε ποσοστό 50% - 55%. Πρόκειται για τις δευτερογενείς πρώτες ύλες που προκύπτουν από την εναλλακτική διαχείριση των αποβλήτων και μπορούν να επανεισαχθούν στην οικονομία για την παραγωγη προιόντων έναντι της χρήσης πρωτογενών πρώτων υλών εφόσον πληρούν τις ποιοτικές προδιαγραφές της βιομηχανίας.

Βάσει των στοιχείων που έδωσαν τα εγκεκριμένα  συστήματα  εναλλακτικής  διαχείρισης (ΣΕΔ), τα δευτερογενή υλικά που διατίθενται στην ελληνική  αγορά  είναι  κατά  100%  σίδηρος/αλουμίνιο,  γυαλί  και  ξύλο,  ενώ  σε  τρίτες  χώρες  εξάγεται  μέρος  της  δευτερογενών υλικών χαρτιού και πλαστικού. Αναλυτικά ανά τομέα προκύπτει ότι:

• Απόβλητα Ηλεκτρικού και Ηλεκτρονικού Εξοπλισμού (ΑΗΗΕ): Η διάθεση στην ελληνική αγορά δευτερογενών υλικών από ΑΗΗΕ κυμαίνεται στο εύρος 70-85%.
• Απόβλητα ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών (ΑΗΣΣ): Η διάθεση στην ελληνική αγορά δευτερογενών υλικών από ΑΗΣΣ κυμαίνεται στο εύρος 2-100%. Η υψηλή διακύμανση αντανακλά το γεγονός ότι δεν υφίστανται υποδομές στην Ελλάδα για την επεξεργασία τόσο των συλλεγόμενων αποβλήτων φορητών ηλεκτρικών στηλών όσο και των συλλεγόμενων συσσωρευτών Ni-Cd, με αποτέλεσμα το σύνολο των συλλεγόμενων ποσοτήτων να αποστέλλεται σε μονάδες επεξεργασίας στο εξωτερικό. Αντίθετα, υφίστανται υποδομές για την επεξεργασία συσσωρευτών Pb-οξέως και τα δευτερογενή υλικά διοχετεύονται ως επί το πλείστον στην ελληνική αγορά.
• Οχήματα στο τέλος του κύκλου ζωής (ΟΤΚΖ): Το ποσοστό διάθεσης δευτερογενών υλικών από ΟΤΚΖ στην ελληνική αγορά ανέρχεται στο 80%.
• Απόβλητα ελαστικά: Τα παραγόμενα δευτερογενή υλικά από τα απόβλητα ελαστικά διοχετεύονται εξ ολοκλήρου στην ελληνική αγορά.
• Απόβλητα Εκσκαφών, Κατασκευών και Κατεδαφίσεων (ΑΕΚΚ): Από τα ΣΕΔ των ΑΕΚΚ που συμμετείχαν στην έρευνα προκύπτει ότι το σύνολο των παραγόμενων δευτερογενών υλικών διοχετεύεται εξ ολοκλήρου στην ελληνική αγορά, ενώ το ποσοστό παραγωγής αδρανών δευτερογενών υλικών (πχ χαλίκια σε διάφορες διαστάσεις, σκύρα, άμμος, ψηφίδες) κυμαίνεται στο εύρος 30-88%.

Θετικό είναι το γεγονός ότι η έρευνα κατέδειξε υψηλά ποσοστά ενημέρωσης για την κυκλική οικονομία. Σύμφωνα με την Κατερίνα Κορυζή, Χημικό Μηχανικό, Εμπειρογνώμωνα του υπουργείου Περιβάλλοντος για το έργο LIFE-IP CEI-Greece, οι μισοί από τους φορείς που συμμετείχαν στην έρευνα αισθάνονται πολύ καλά ή άριστα ενημερωμένοι για την κυκλική οικονομία, ενώ τρεις στους δέκα θεωρούν ότι ο βαθμός ενημέρωσής τους είναι μέτριος, και δύο στους δέκα χαμηλός, αποτυπώνοντας περιθώρια βελτίωσης με πιο στοχευμένες δράσεις ενημέρωσής τους για τους τομείς και το ρόλο τους στην έμπρακτη εφαρμογή της κυκλικής οικονομίας στη χώρα.

Καλύτερα ενημερωμένοι δηλώνουν ότι είναι οι φορείς διαχείρισης αποβλήτων, οι επιστημονικοί, ερευνητικοί και εκπαιδευτικοί φορείς, οι μη κυβερνητικές οργανώσεις και οι φορείς κεντρικής διοίκησης, ενώ μεγαλύτερα περιθώρια βελτίωσης του βαθμού ενημέρωσης καταγράφονται για τους δήμους της χώρας, τους φορείς αποχέτευσης, τους φορείς κατανάλωσης και τους χρηματοπιστωτικούς/ ασφαλιστικούς φορείς.

Από τους παραγωγικούς και επιχειρηματικούς φορείς, οι πλέον ενημερωμένοι είναι οι συμμετέχοντες φορείς του κλάδου ανακύκλωσης/ανάκτησης και του βιομηχανικού κλάδου. Μεγαλύτερες ανάγκες ενίσχυσης της ενημέρωσης και επιμόρφωσης εμφανίζονται για τους συμμετέχοντες φορείς του αγροτικού κλάδου, του τουριστικού κλάδου και των φορέων εμπορίου, μεταφορών και εστίασης.

Σύμφωνα με τις απαντήσεις, τα πλαστικά (15,6%) καθώς και ο ηλεκτρικός και ηλεκτρονικός εξοπλισμός (13,2%) είναι οι κυρίαρχες ομάδες προϊόντων που πρέπει να αντιμετωπιστούν κατά προτεραιότητα για την εφαρμογή της κυκλικής οικονομίας στη χώρα. Ακολουθούν η ενέργεια από απόβλητα  (11.8%), τα δομικά υλικά (10,5%) και τα υλικά συσκευασίας (10,1%).

Πρόβλημα τα διοικητικά εμπόδια 

Τα διοικητικά εμπόδια θεωρούνται από τους φορείς ως μία από τις πλέον σημαντικές αδυναμίες που επιζητούν επίλυση για τη μετάβαση προς μια κυκλική οικονομία στη χώρα. Άλλα σημαντικά ζητήματα που αναφέρονται είναι τα οικονομικά και νομοθετικά εμπόδια, αλλά και οι δυσκολίες στη χωροθέτηση των απαραίτητων υποδομών.

Στις κύριες προτεραιότητες για την προώθηση της κυκλικής οικονομίας αναφέρονται η διαμόρφωση αναπτυξιακής στρατηγικής που προωθεί επενδύσεις κυκλικής οικονομίας, η αύξηση των διαθέσιμων οικονομικών πόρων για επενδύσεις κυκλικής οικονομίας και η παροχή κινήτρων για τον επανασχεδιασμό προϊόντων στο πνεύμα της κυκλικής οικονομίας. Άλλες βασικές προτεραιότητες για τους φορείς είναι η διαμόρφωση επιχειρησιακού σχεδίου κυκλικής οικονομίας για τομείς προτεραιότητας, η εφαρμογή κριτηρίων κυκλικής οικονομίας στη χρηματοδότηση έργων, οι στοχευμένες εκστρατείες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, αλλά και η ενίσχυση της αγοράς επανάχρησης, ανακύκλωσης και ανάκτησης.

Ένα σημαντικό μέρος των συμμετεχόντων των παραγωγικών και οικονομικών φορέων, αλλά και των φορέων διαχείρισης αποβλήτων, θεωρεί ότι απαιτούνται επενδύσεις ώστε να επιτευχθεί η εφαρμογή της κυκλικής οικονομίας στις δραστηριότητές τους, αναδεικνύοντας παράλληλα την ανάγκη αναλυτικού προσδιορισμού των δυνατοτήτων και των ευκαιριών παρέμβασης από πλευράς των κλαδικών φορέων για την έμπρακτη συμμετοχή τους στη μετάβαση προς μια κυκλική οικονομία.