Ελλάδα|09.04.2022 12:17

Κορονοϊός - Έρευνα: Μεγάλη διασπορά κρουσμάτων μέσα στις φυλακές κατά το 4ο και 5ο κύμα της πανδημίας

Newsroom

Σύνοψη:

Υψηλότερη κατά 1,4 φορές σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό η διασπορά του κορονοϊού στα σωφρονιστικά καταστήματα κατά το διάστημα Ιουλίου-Φεβρουαρίου 2022.
Ανοχύρωτες εισέρχονται οι φυλακές της χώρας στο 5ο κύμα της πανδημίας και ενώ η μετάδοση της covid-19 δεν δείχνει σημάδια υποχώρησης
Ένας στους τρεις κρατούμενους εκτιμάται ότι έχει νοσήσει με κορονοϊό μέχρι σήμερα, ενώ έχουν διαπιστωθεί 3541 κρούσματα και 14 θάνατοι από την αρχή της πανδημίας μέχρι τον Φεβρουάριο του 2022.
Κατά τη διάρκεια της πανδημίας η πληρότητα των ελληνικών φυλακών όχι μόνο δεν μειώθηκε, αλλά αντιθέτως αυξήθηκε, όπως επιβεβαιώνει και η ετήσια έκθεση του Συμβουλίου της Ευρώπης.
Έντονη ανησυχία και στην Ευρώπη για το χρόνιο πρόβλημα του υπερπληθυσμού στα ελληνικά καταστήματα κράτησης.

Ερευνα του MIIR μαζί με το iMEdD για τις ελληνικές φυλακές στην περίοδο της πανδημίας στο πλαίσιο ανάλυσης δεδομένων από 32 χώρες που διενήργησαν ταυτόχρονα 12 ευρωπαϊκά μέσα με επικεφαλής τη Deutsche Welle στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Δικτύου Δημοσιογραφίας Δεδομένων (EDJNet).

Ερευνα-κείμενο: Ιωάννα Λουλούδη, Νίκος Μορφονιός (MIIR)

Ερευνα και ανάπτυξη γραφημάτων: Θανάσης Τρομπούκης (iMΕdDLab)*

«Τις τελευταίες 3 εβδομάδες η φυλακή βρίσκεται σε μια κατάσταση αναταραχής, θάλαμοι κλείνουν από τη μία στιγμή στην άλλη, κρατούμενες μπαίνουν σε καθεστώς καραντίνας από το πουθενά. Η διοίκηση της φυλακής ανίκανη να παρέχει τα βασικά μέτρα προστασίας κατά του covid-19 και ανίκανη να διαχειριστεί την ξαφνική αύξηση κρουσμάτων αποφασίζει να μας επιβάλει ένα καθεστώς μόνιμου εγκλεισμού πέραν αυτού που ήδη βιώνουμε».

Με αυτόν τον χαρακτηριστικό τρόπο ξεκινά η ανοικτή επιστολή που έστειλαν στις 27 Μαρτίου 2022 κρατούμενες των Γυναικείων Φυλακών Κορυδαλλού, θέλοντας να ενημερώσουν για τις συνθήκες κράτησης που επικρατούν στο σωφρονιστικό κατάστημα, την ώρα που στην Ελλάδα, όπως και στο μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη, επελαύνει το 5ο κύμα της πανδημίας. Η εικόνα που μεταφέρεται από το εσωτερικό του καταστήματος κράτησης δεν απέχει πολύ από την εικόνα που μετέφεραν κρατούμενοι των ελληνικών φυλακών στις αρχές του 4ου κύματος της πανδημίας, όταν για παράδειγμα υπήρξε υπερμετάδοση στις φυλακές Διαβατών στη Θεσσαλονίκη (Νοέμβριος 2021), με περισσότερα από 40 κρούσματα μεταξύ των κρατουμένων, αλλά και στο τέλος του 4ου κύματος, όπως συνέβη στις φυλακές της Νέας Αλικαρνασσού (Φεβρουάριος 2022), όπου 20 κρατούμενοι και 7 σωφρονιστικοί υπάλληλοι βρέθηκαν θετικοί, ενώ 50 τέθηκαν σε καραντίνα.

Η διαχείριση της πανδημίας στις φυλακές της Ευρώπης αποτέλεσε το αντικείμενο της μεγάλης έρευνας με ανάλυση δεδομένων από 32 χώρες που διενήργησαν ταυτόχρονα 12 ευρωπαϊκά μέσα με επικεφαλής την Deutsche Welle στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Δικτύου Δημοσιογραφίας Δεδομένων (EDJNet). Το MIIR (Mediterranean Institute for Investigative Reporting) και το iMΕdD (incubator for Media Education and Development) ανέλαβαν να συλλέξουν και να επεξεργαστούν τα ειδικότερα στοιχεία που αφορούν την Ελλάδα.

Στο πρώτο μέρος της έρευνας που δημοσιεύτηκε στις 12/3, εξετάσαμε τη διασπορά του ιού στις ελληνικές και ευρωπαϊκές φυλακές από την έναρξη της πανδημίας στις αρχές του 2020, καταλήγοντας σε μερικά αποκαλυπτικά για τις συνθήκες κράτησης συμπεράσματα σε σχέση με τον υπερπληθυσμό -η Ελλάδα εμφανίζεται στην 7η θέση της λίστας με τις πιο υπεράριθμες φυλακές της Ευρώπης- και τη βάναυση καταστρατήγηση σε 25 από τα 34 καταστήματα κράτησης (ΚΚ) του ελάχιστου ζωτικού χώρου των 4 τ.μ. που αντιστοιχεί σε κάθε κρατούμενο με βάση τις διεθνείς συμβάσεις, που καθιστά ακόμη πιο εκτεθειμένους τους φυλακισμένους στον ιό.

Η συγκριτική ανάλυση δεδομένων που πραγματοποιήσαμε αποκάλυψε ότι κατά τη διάρκεια της πανδημίας η πληρότητα των ελληνικών φυλακών όχι μόνο δεν μειώθηκε, αλλά αντιθέτως αυξήθηκε, με αποτέλεσμα η Ελλάδα να συγκαταλέγεται στα κράτη που είχαν μεγαλύτερη διασπορά του ιού εντός των φυλακών συγκριτικά με τη διασπορά στον γενικό πληθυσμό. Συγκεκριμένα, έως τις 2 Ιουλίου 2021, 16 μήνες μετά την έναρξη της πανδημίας, εκτιμάται ότι το 7,9% των κρατουμένων συνολικά είχε νοσήσει με covid-19, ενώ αντίστοιχα το 4,1% του γενικού πληθυσμού της Ελλάδας μολύνθηκε με τον ιό. Τα συμπεράσματά μας επιβεβαιώνει και η ετήσια Έκθεση του Συμβουλίου της Ευρώπης που δημοσιεύθηκε στις 5 Απριλίου, σύμφωνα με την οποία στις 31 Ιανουαρίου 2021 ο αριθμός των κρατουμένων Ελλάδα αντιστοιχούσε σε 106,1 άτομα ανά 100.000 κατοίκους, αριθμός υψηλότερος κατά 3,6% σε σχέση με το 2020. Την ίδια ώρα, ο μέσος όρος των κρατουμένων στις φυλακές των κρατών-μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης ήταν 101,9 άτομα ανά 100.000 κατοίκους, αριθμός μειωμένος κατά 2,3% σε σχέση με το 2020 (104,3). Σύμφωνα με την έκθεση, συνολικά στην Ευρώπη η πυκνότητα των φυλακών μειώθηκε κατά 5,3% σε σχέση με έναν χρόνο νωρίτερα (από 90,2 σε 85,4 κρατούμενους ανά 100 διαθέσιμες θέσεις). Ωστόσο, η Ελλάδα συγκαταλέγεται στις χώρες που ανέφεραν υπερπληθυσμό στις φυλακές (111,4 κρατούμενοι ανά 100 θέσεις), πίσω από τη Ρουμανία (119,3 κρατούμενοι ανά 100 θέσεις) και πριν από την Κύπρο (110,5), το Βέλγιο (108,4), την Τουρκία (108,3) και την Ιταλία (105,5). Επίσης, η Ελλάδα εμφανίζει πολύ υψηλή αναλογία κρατουμένων προς προσωπικό στις φυλακές (2,8 κρατούμενοι για κάθε ένα άτομο προσωπικό), όταν ο μέσος όρος στην Ευρώπη είναι 1,4 κρατούμενοι για κάθε ένα άτομο προσωπικό.

Τη δημοσίευση του πρώτου μέρους της έρευνας ακολούθησε στις 21 Μαρτίου ερώτηση προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή από τον Ευρωβουλευτή της Ομάδας της Αριστεράς Κωνσταντίνο Αρβανίτη, που ζητά από την Κομισιόν να απαντήσει εάν «είναι αποδεκτή η μετάπλαση των ελληνικών σωφρονιστικών ιδρυμάτων σε εστίες υπερμετάδοσης, με δεδομένο ότι η Ελλάδα είναι από τις λίγες ευρωπαϊκές χώρες που αρνήθηκε να προχωρήσει στο μέτρο της αποσυμφόρησης τους, ως αποδεδειγμένα αποτελεσματική στρατηγική αντιμετώπισης της πανδημίας, παρά τις δραματικές εκκλήσεις του ΟΗΕ», και εάν «θεωρεί ότι η επιδείνωση των συνθηκών υπερπληθυσμού, που προέκυψε μεταξύ άλλων από τη δραστική μείωση των μεταγωγών κρατουμένων, είναι συμβατή με τον οφειλόμενο σεβασμό στις αρχές της αναγκαιότητας και της αναλογικότητας καθώς και με τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα των κρατουμένων». Η απάντηση προς το παρόν εκκρεμεί.

Λίγες ημέρες νωρίτερα, η Επιτροπή των Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης κατά την πρόσφατη συνεδρίασή της για την εποπτεία της εκτέλεσης των αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου από τα κράτη-μέλη, είχε εκφράσει την ανησυχία της για τον υπερπληθυσμό στις ελληνικές φυλακές, τονίζοντας ότι πρόκειται για ένα πρόβλημα που δεν έχει τύχει αποτελεσματικής αντιμετώπισης και παραμένει σε εκκρεμότητα «για περισσότερα από δέκα χρόνια». Η Επιτροπή μάλιστα έκανε ιδιαίτερη μνεία για την ανάγκη αποσυμφόρησης των φυλακών Ιωαννίνων, Κορυδαλλού και Θεσσαλονίκης, ενώ κάλεσε τις Αρχές να παράσχουν συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα για την αντιμετώπιση του ζητήματος.

Με το 5ο κύμα της πανδημίας προ των πυλών, εξετάσαμε στο δεύτερο μέρος της έρευνας τι συνέβη στις ελληνικές φυλακές πριν και κατά το 4ο κύμα, την περίοδο δηλαδή από την 1η Ιουλίου 2021 έως και 18 Φεβρουαρίου 2022, δύο ημερομηνίες για τις οποίες έχουμε αναλυτικά στοιχεία κρουσμάτων ανά κατάστημα κράτησης. Όπως προκύπτει από τα στοιχεία που συλλέχθηκαν, στο διάστημα αυτό διαγνώσθηκαν 2671 κρατούμενοι με κορονοϊό, με τη διασπορά στα σωφρονιστικά καταστήματα να είναι 1.4 φορές υψηλότερη σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό. Συγκεκριμένα έως την 1η Ιουλίου είχαν καταγραφεί 870 κρούσματα, ενώ έως και τις 18 Φεβρουαρίου 2022, 3541. Με δεδομένο ότι ο μέσος συνολικός αριθμός κρατούμενων αυτό το οκτάμηνο ήταν 11037, εκτιμάται ότι 24% των κρατούμενων στις φυλακές εκείνο το διάστημα διαγνώσθηκαν με covid-19, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στον γενικό πληθυσμό είναι 17%. Η μεγαλύτερη διασπορά, με περισσότερα από 500 κρούσματα ανά χίλιους κρατούμενους, καταγράφηκε στα καταστήματα κράτησης Ναυπλίου, Κορίνθου, Κω και Άμφισσας. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι στη φυλακή του Ναυπλίου έμεναν περισσότεροι από 400 κρατούμενοι την περίοδο αυτή, ενώ η χωρητικότητα όριζε 273 κρατούμενους.

Σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό

Κατά την περίοδο αυτή καταγράφεται μεγαλύτερη διασπορά κρουσμάτων στις φυλακές συγκριτικά με τον γενικό πληθυσμό σε 15 από τις 22 περιοχές της χώρας που εξετάσαμε.

Ξεχωρίζουν η Φωκίδα και η Αργολίδα, όπου η διασπορά εντός των φυλακών ήταν 4.7 και 4.1 φορές υψηλότερη σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό, ενώ στην Κόρινθο ήταν 3.9 φορές υψηλότερη. Συνολικά στις 22 περιοχές κατά το υπό εξέταση οκτάμηνο σημειώθηκαν 205.5 κρούσματα ανά 1000 κατοίκους, ενώ στις φυλακές καταγράφηκαν 242 κρούσματα ανά 1000 κρατούμενους.

Επιπλέον, διαπιστώνεται ότι η διασπορά εντός των φυλακών κατά το 4ο κύμα ήταν ακόμα μεγαλύτερη συγκριτικά με την προηγούμενη περίοδο, αφού την περίοδο 1η Μαρτίου 2020 έως και 1η Ιουλίου 2021, σε 13 περιοχές της Ελλάδας η διασπορά μέσα στις φυλακές ήταν υψηλότερη σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό και σε 9 περιοχές μικρότερη. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, έως τον Νοέμβριο του 2020 0.4% του γενικού πληθυσμού είχε διαγνωσθεί θετικό στον κορονοϊό, ενώ αντίστοιχα 0.9% των κρατούμενων. Τον Φεβρουάριο του 2021 το 3.8% των κρατουμένων είχε διαγνωσθεί θετικό στον κορονοϊό, έναντι 1.6% του γενικού πληθυσμού. Τον Ιούλιο 2021 τα ποσοστά ήταν 7.9% και 4% αντίστοιχα. Τον Νοέμβριο 2021 πάλι η διασπορά στις φυλακές ήταν υπερδιπλάσια (16.8% έναντι 7.2%). Έως τον Φεβρουάριο 2022, περίοδο που καλύπτει το τέταρτο κύμα της πανδημίας, 32.6% των φυλακισμένων είχε διαγνωσθεί με κορονοϊό έναντι 21.2% του γενικού πληθυσμού.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η σύγκριση του ρυθμού αύξησης των κρουσμάτων εντός και εκτός των φυλακών κατά την περίοδο Νοεμβρίου 2021-Φεβρουαρίου 2022, που δείχνει πως τα κρούσματα εκτός φυλακών αυξήθηκαν κατά 193.7%, ενώ μέσα στις φυλακές κατά 88.8%. Για τις φυλακές όμως, αυτό δεν σήμανε μείωση του προβλήματος. Αντίθετα, το μεγαλύτερο ποσοστό κρατούμενων έως τον Φεβρουάριο 2022 είχε νοσήσει από κορονοϊό συγκριτικά με τον γενικό πληθυσμό, γεγονός που μπορεί να αποδίδεται σε ελλιπή μέτρα περιορισμού της πανδημίας.

Με βάση την έρευνά μας αλλά και την απάντηση που λάβαμε σε ερώτημα προς τη Γενική Γραμματεία Αντεγκληματικής Πολιτικής, μεταξύ των μέτρων που ελήφθησαν από τις απαρχές της πανδημίας ήταν η διακοπή επισκεπτηρίων σε περιόδους έξαρσης και ο περιορισμός τους κατά το ήμισυ το υπόλοιπο διάστημα, η περιστολή των αδειών (εκπαιδευτικών, τακτικών, κλπ.) των κρατουμένων, η περικοπή εργασιών και των «μεροκάματων», ο περιορισμός κίνησης εντός καταστημάτων, καθώς και η δημιουργία ηλεκτρονικού επισκεπτηρίου. Όπως επισημάνθηκε, όμως, στο πρώτο μέρος της έρευνας, δεν εφαρμόστηκε κάποιο συνολικό αποτελεσματικό σχέδιο αποσυμφόρησης των φυλακών με εναλλακτικά μέτρα (μείωση αριθμού υποδίκων, μειώσεις ποινών, στοχευμένες μεταγωγές), ενώ συνέχισαν να υπάρχουν σοβαρές ελλείψεις υγειονομικού προσωπικού και προστατευτικών μέσων, καθώς και μία έκδηλη προχειρότητα στη διαχείριση των κρουσμάτων και της περίθαλψης των νοσούντων. Ενδεικτική είναι η μαρτυρία του κρατούμενου των φυλακών Λάρισας, Βαγγέλη Σταθόπουλου, που κόλλησε και ο ίδιος κορονοϊό τον Δεκέμβριο του 2020. «Έφτιαξαν πρόχειρα κάποιους ειδικούς χώρους, οι οποίοι πριν ήταν θάλαμοι κρατουμένων, και απλά στρίμωξαν τους κρατούμενους αυτούς σε άλλους θαλάμους. Όποιος νοσεί λοιπόν, κλείνεται 14 μέρες σε έναν θάλαμο μαζί με όλους τους άλλους ασθενείς με Covid, πράγμα που σημαίνει ότι αν κάποιος έχει βαρύ ιικό φορτίο αυτομάτως μπορεί να μεταφερθεί σε όλους τους υπόλοιπους και να νοσήσουν όλοι πολύ βαριά. Οπότε η αντιμετώπιση είναι ότι βάζουμε όλους τους νοσούντες μαζί και ό,τι γίνει».

Η εικόνα αυτή δεν απέχει από αυτή που μετέφεραν το τελευταίο δεκαπενθήμερο οι κρατούμενες των Γυναικείων Φυλακών Κορυδαλλού, ενώ ανάλογες καταγγελίες υπάρχουν και από κρατούμενους του Καταστήματος Κράτησης Δομοκού. Εκεί μάλιστα, είχαν ανιχνευθεί μόλις 4 κρούσματα ως τις 2 Ιουλίου 2021, ενώ στο οκτάμηνο που ακολούθησε ως τις 18 Φεβρουαρίου, τα κρούσματα έφτασαν τα 152, αριθμός που εκτιμάται ότι έχει αυξηθεί, αφού μόνο μέσα στον Μάρτιο φέρεται να βρέθηκαν τουλάχιστον 18 ακόμη κρατούμενοι θετικοί στον κορονοϊό.

Καθυστέρηση στους εμβολιασμούς

Κρίσιμο ρόλο στην αυξημένη διασπορά της covid-19 κατά το 4ο κύμα της πανδημίας φέρεται να έχει παίξει και η καθυστέρηση στην έναρξη του εμβολιαστικού προγράμματος στις ελληνικές φυλακές, το οποίο ξεκίνησε μόλις την 1η Ιουλίου 2021, δηλαδή αρκετούς μήνες μετά την έναρξη στον γενικό πληθυσμό κι αυτό παρότι πρόκειται για ευάλωτο πληθυσμό που διαβιοί σε κλειστές, άρα διπλά επικίνδυνες, δομές.

Με βάση τα πρακτικά της Ειδικής Μόνιμης Επιτροπής Σωφρονιστικού Συστήματος και λοιπών Δομών Εγκλεισμού Κρατούμενων της 10ης Ιουνίου 2021, είχαν ολοκληρώσει τον εμβολιασμό μόλις 388 κρατούμενοι (επί συνόλου 11.031, ποσοστό 3,5%) και 504 υπάλληλοι. Το ίδιο διάστημα την α’ δόση είχαν κάνει μόλις 22 κρατούμενοι. Σύνολο δηλαδή 410 εμβολιασμοί κρατουμένων, στη συντριπτική πλειονότητά τους με το μονοδοσικό της Johnson. Έως τις 18 Νοεμβρίου 2021 -δηλαδή στις αρχές του 4ου κύματος- μόλις το 59% των κρατουμένων ήταν εμβολιασμένοι (6600 κρατούμενοι).

«Ο εμβολιασμός των κρατουμένων πρέπει να αποτελεί μία από τις πρώτες προτεραιότητες κάθε κράτους, γιατί οι συνθήκες διαβίωσης ενισχύουν τη μετάδοση της ασθένειας. Οι κρατούμενοι βρίσκονται υπό την ευθύνη της πολιτείας, δεν έχουν τη δυνατότητα να προστατεύσουν τον εαυτό τους, την υγεία τους, να λάβουν τα μέτρα που οι ίδιοι κρίνουν απαραίτητα για την πρόληψη των κινδύνων που θέτει η πανδημία», τονίζει η Ιφιγένεια Καμτσίδου, Αναπληρώτρια καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου Α.Π.Θ. και μέλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων του Συμβουλίου της Ευρώπης (CPT). «Θα πρέπει για αυτόν τον λόγο ένα δημοκρατικό κράτος να φροντίζει πρώτα από όλα την υγεία και τη ζωή των ανθρώπων που έχει υπό την ευθύνη της».

Μπορεί να αλλάξει κατεύθυνση η Ελλάδα;

Στις 9 Μαρτίου 2022 ο Έλληνας δικαστής του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, Ιωάννης Κτιστάκις, παρουσίασε στην Ειδική Μόνιμη Επιτροπή Παρακολούθησης των Αποφάσεων του ΕΔΔΑ στη Βουλή στοιχεία για τις ελληνικές καταδίκες στο Στρασβούργο, αλλά και τις εκκρεμείς ατομικές προσφυγές από την Ελλάδα, που όλα ζωγραφίζουν με τα πιο μελανά χρώματα τις συνθήκες διαβίωσης στις ελληνικές φυλακές. Σύμφωνα με τον Ι. Κτιστάκι, από τις συνολικά 2.214 ατομικές προσφυγές που εκκρεμούν κατά της Ελλάδας (αντιπροσωπεύουν πάνω από το 3% του συνόλου των 70.150 εκκρεμών προσφυγών από 47 κράτη), οι 1.782, δηλαδή ποσοστό 81%, αφορούν αποκλειστικά τις συνθήκες κράτησης στα σωφρονιστικά καταστήματα της χώρας. «Εκείνο που προβληματίζει ιδιαίτερα στην περίπτωση της Ελλάδας είναι η αδυναμία της να διορθώνει τα πράγματα, να συμμορφώνεται έγκαιρα και ουσιαστικά στις καταδικαστικές αποφάσεις του Στρασβούργου», τόνισε ο δικαστής του ΕΔΔΑ στο κοινοβούλιο.

Τον Μάρτιο συμπληρώθηκαν δύο χρόνια από την εμφάνιση του κορονοϊού στη χώρα μας και κανείς δεν γνωρίζει μέχρι πότε η πανδημία θα παραμείνει στη ζωή μας.«Η covid-19 θα έπρεπε να είναι μια αφύπνιση για να επενδύσουμε σε καλύτερες συνθήκες στις φυλακές και να μειώσουμε τη χρήση της επιβολής της φυλάκισης», επισημαίνει η Catherine Heard, διευθύντρια του Παγκόσμιου Ερευνητικού Προγράμματος Φυλακών. Στην περίπτωση της διαχείρισης της πανδημίας στις ελληνικές φυλακές και κατά το 4ο κύμα της πανδημίας, όμως, το πάθημα δεν φαίνεται να έγινε ακόμα μάθημα.

*Συμπληρωματικό ρεπορτάζ: Κέλλυ Κική (iMEdDLab)

Το έργο είναι μια συνεργασία στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Δικτύου Δημοσιογραφίας Δεδομένων

Υπεύθυνος έργου: Deutsche Welle

Συνεργάτες: Alternatives Economiques, Civio, El Confidencial, EURologus, Il Sole24Ore, iMEdD, MIIR, OBC Transeuropa, Openpolis, Pod crto, VoxEurop

Διαβάστε ακόμη