Μόνο στο ethnos.gr: Οι κυνηγοί ναυαγίων που βουτούν στους «μύθους»

Εδώ και περισσότερο από έναν αιώνα κολυμβητές, παραθεριστές και δύτες βουτούν σε ένα άγνωστο λεηλατημένο ναυάγιο πλοίου στο Καλαμίτσι της Χαλκιδικής-μαζί με τα μυστήρια και τους θρύλους που το συνοδεύει-κάνουν μακροβούτια δίπλα στο ναυάγιο «Καλή Τύχη» στο Παγασητικό κόλπο αγνοώντας την ιστορία του, ενώ εδώ και λίγους μήνες τουρίστες έχουν την δυνατότητα να περιηγούνται σε ένα από τα πιο σπάνια και καλοδιατηρημένα ναυάγια των ελληνικών θαλασσών, το «Χριστόφορος».  

Τον τελευταίο χρόνο ερευνητές του ΑΠΘ προσπαθούν να φέρουν στο φως τα κρυμμένα μυστικά του 70μετρου ατμόπλοιου που βυθίστηκε πριν την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης στο Καλαμίτσι, τις άγνωστες ναυτικές ιστορίες του «Καλή Τύχη» στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά και να προχωρήσουν για πρώτη φορά στην τοπογραφική αποτύπωση ναυαγίων σύγχρονων πλοίων στις ελληνικές θάλασσες όπως το «Χριστόφορος», βοηθώντας να γίνει επισκέψιμο μετά την αποτύπωσή του. 

Πρόκειται για διδακτικό και ερευνητικό προσωπικό του Εργαστηρίου Τοπογραφίας του ΑΠΘ, τον καθηγητή Κωνσταντίνο Τοκμακίδη, τον Δρ Κίμωνα Παπαδημητρίου, τον υπ. Δρ Παναγιώτη Τοκμακίδη, τον Σταύρο Τσιούμα, τον Νίκο Σιδηρόπουλο και τον Αναστάσιο Κτίστη.  

Βάζοντας πάνω απ’ όλα το μεράκι τους για την θάλασσα αφήνουν τακτικά τα πανεπιστημιακά έδρανα, φορούν καταδυτικό εξοπλισμό, και βουτούν αποτυπώνοντας με τοπογραφικές μεθόδους για πρώτη φορά ναυάγια που βρίσκονται στον βυθό των ελληνικών θαλασσών. Παράλληλα, ξεδιπλώνουν τις ιστορίες βυθισμένων πλοίων που για τους περισσότερους έχουν παραμείνει άγνωστες. 

Στον χάρτη προγραμματισμού της ομάδας περιλαμβάνονται και τα πάνω από 1000 ναυάγια που προκλήθηκαν στη διάρκεια του Β’ παγκοσμίου πολέμου. Η Ομάδα Ενάλιων Αποτυπώσεων του Εργαστηρίου Τοπογραφίας του ΑΠΘ έχει ολοκληρώσει τον τελευταίο χρόνο την αποτύπωση επτά ναυαγίων. Πρόκειται για το φορτηγό ΒΕΡΑ στον δίαυλο Σκιάθου, το φορτηγό ΚΑΛΗ ΤΥΧΗ στο Νότιο Πήλιο, το φορτηγό ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ στη Σκόπελο, δύο άγνωστα ναυάγια στην Χαλκιδική και στις Βόρειες Σποράδες, το φορτηγό ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ στο Ποσείδι, και τη βυθοκόρο ΛΙΑΝΑ στην Επανομή.

«Μέχρι σήμερα είχαμε κάποια αποσπασματικά αρχιτεκτονικά σχέδια ναυαγίων. Για πρώτη φορά δημιουργούμε αρχείο αποτυπωμένων ναυαγίων.
Η συστηματική τοπογραφική αποτύπωση και ο ακριβής καθορισμός της γεωγραφικής θέσης τους (GPS) η οποία συνδέει  στην ουσία το ναυάγιο με τον ευρύτερο γεωγραφικό χώρο είναι μια καινούργια δουλειά η οποία μας δίνει την δυνατότητα να ξετυλίξουμε το κουβάρι της ιστορίας του πλοίου από την αρχή-από την ώρα που κατασκευάστηκε μέχρι την ώρα που βυθίστηκε» είπε στο ethnos.gr ο Κίμων Παπαδημητρίου και πρόσθεσε: «Το ναυάγιο είναι μια χρονοκάψουλα. Την ώρα που βυθίζεται συγκεντρώνει και παγιδεύει όλη την ιστορία της ζωής του. Υπάρχει το ημερολόγιο του πλοίου. Υπάρχει όμως και ένα άυλο κομμάτι που το συνοδεύει. Από τα λιμάνια που έχει πιάσει, τα εμπορεύματα που έχει μεταφέρει, τους ανθρώπους και το πλήρωμα που έχει κουβαλήσει. Και με αυτήν την ιστορία έρχεσαι αντιμέτωπος όταν βουτάς»

Η Ομάδα Ενάλιων Αποτυπώσεων στελεχώνεται και από επαγγελματίες δύτες αλλά και ιστορικούς οι οποίοι συνεργάζονται για να ολοκληρωθεί η τοπογραφική και μετέπειτα η ιστορική τεκμηρίωση νεότερων ναυαγίων τα οποία καταγράφονται στις ελληνικές θάλασσες από το 1830 και έπειτα. Όπως εξηγεί ο συντονιστής της ομάδας, τα ναυάγια υφίστανται αλλοιώσεις και αυτός είναι ένας λόγος που ξεκίνησε η αποτύπωσή τους.  Μέσα από την τρισδιάστατη φωτογραμμετρική τεκμηρίωση υψηλής ακρίβειας οι επιστήμονες μπορούν να δουν τις παραμορφώσεις και αλλοιώσεις έχουν γίνει στα χαρακτηριστικά ενώ με αυτόν τρόπο μπορείς να διαπιστωθεί αν έχει γίνει κάποια παρέμβαση από τον άνθρωπο. «Γινόμαστε πιο υπεύθυνοι για το πως θα διαχειριστούμε την ενάλια πολιτιστική μας κληρονομιά και εξασφαλίζουμε ότι διαφυλάσσεται» 

Η τοπογραφία προσφέρει τις διαδικασίες και τις μεθόδους για να τεκμηριωθεί κάτι επί χάρτου και να αποκτήσει υπόσταση γεωμετρική και γεωγραφική το βυθισμένο πλοίο. Όλα αυτά εντάσσονται σε ένα ιστορικό πλαίσιο με έρευνα-ιστορική και αρχειακή-που προηγείται ή συνεχίζει αμέσως μετά. Αυτά τα δύο παντρεύονται και στοιχειοθετούν ένα ναυάγιο. 

«Μπορείς να έχεις ένα τοπογραφικό διάγραμμα με πληροφορίες για την ιστορία του πλοίου, όπως έχουμε ένα ακίνητο σε έναν κτηματολογικό χάρτη» σημείωσε ο κ. Παπαδημητρίου.

Πώς γίνεται η διαδικασία αποτύπωσης και τεκμηρίωσης 

Η ερευνητική ομάδα του ΑΠΘ δεν βουτά στην τύχη αλλά επιχειρεί εκεί όπου υπάρχουν ενδείξεις. Συμβουλεύεται τους χάρτες και μελετά αναφορές, ημερολόγια, παλιές εφημερίδες, ασφαλιστήρια πλοίων, προφορικές μαρτυρίες και άλλες πηγές.

Πολλές φορές η έρευνα επεκτείνεται και έξω από την Ελλάδα γιατί τα περισσότερα πλοία είχαν αγκυροβολήσει σε αρκετά λιμάνια σε όλο τον κόσμο, αναζητώντας αρχεία σε ασφαλιστικές εταιρίες όπως η Lloyds στην Αγγλία και η Hapag στην Γερμανία.  Μία έρευνα μπορεί να διαρκέσει μερικούς μήνες έως και χρόνια και εξαρτάται μεταξύ άλλων από το βάθος που βρίσκεται το ναυάγιο αλλά και το βαθμό αλλοίωσης που έχει υποστεί στο πέρασμα των χρόνων. 

Η προσπάθεια των δυτών δυσκολεύει ακόμη περισσότερο όταν τα τεκμήριά τους, τους οδηγούν ότι πρόκειται για πολεμικό ή εμπορικό πλοίο που χαρακτηρίζεται ως μνημείο. Εκεί η προσέγγιση είναι εντελώς διαφορετική καθώς θεωρείται τόπος μνήμης όπου μπορεί να έχουν χαθεί άνθρωποι, και για να μελετηθούν απαιτούνται ειδικές εγκρίσεις από τις αρμόδιες υπηρεσίες. 

Μόλις προσδιοριστεί ο στόχος η ομάδα μπαίνει στο σκάφος και προσεγγίζει την περιοχή του ναυαγίου. Χρησιμοποιώντας το βυθόμετρο και με τη βοήθεια ακουστικών κυμάτων παρατηρεί τη διαμόρφωση του βυθού. Η αποτύπωση του βυθόμετρου προσδιορίζει τις πρώτες ενδείξεις και αν αυτό μοιάζει με ναυάγιο ή με υπολείμματα ναυαγίου. Στην συνέχεια οι επιστήμονες καταδύονται όσες φορές χρειάζεται, αφού ο χρόνος κάθε βουτιάς είναι περιορισμένος.

Το πιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό ενός ναυαγίου είναι η καμπάνα η οποία βρίσκεται συνήθως στην πλώρη του πλοίου και συνδέεται με το όνομα του.  «Είναι ένα κόσμημα για το πλοίο. Και το ταυτοποιεί. Είναι δύσκολο όμως να την βρεις  γιατί όποιος ξέρει ότι υπάρχει ένα ναυάγιο, αυτό είναι  το πρώτο πράγμα που παίρνει» είπε ο κ. Παπαδημητρίου. 

Για την αναγνώριση ενός πλοίου, οι δύτες αναζητούν την προπέλα, το πηδάλιο, τον τύπο της μηχανής, ψάχνουν αν έχει γερανούς (οπότε είναι εμπορικό πλοίο), οπλισμό ή έχει χτυπηθεί από βλήματα (πολεμικό πλοίο), αν έχει λέβητα (ατμόπλοιο) και αποτυπώνουν το σχήμα της γάστρας. Αμέσως μετά φωτογραφίζουν το ναυάγιο και τραβούν βίντεο. Η ομάδα επεξεργάζεται όλο το υλικό στο εργαστήριο του ΑΠΘ και αν ταιριάζει με αυτό που ψάχνει ξαναβουτά στο ναυάγιο και εγκαθιστά  ένα δίκτυο σημείων με γνωστές συντεταγμένες στο βυθό. Με βάση αυτά τα σημεία αποτυπώνει το ναυάγιο, εντάσσοντάς το στο χάρτη και δημιουργώντας το τρισδιάστατο μοντέλο του, που αποτυπώνει το σχήμα, το μέγεθος του και το βαθμό φθοράς του.

Πλοία που έχουν μελετηθεί 

Το Mary Birch που ονομάστηκε Καλή Τύχη

Ένα πλοίο το οποίο επισκέπτεται πολύς κόσμος είναι το ΚΑΛΗ ΤΥΧΗ στο νότιο Πήλιο.  Η ιστορία του πλοίου δεν ήταν γνωστή παρά μόνο το περιστατικό της ναυάγησης. Αφού η ομάδα του ΑΠΘ  το αποτύπωσε, έψαξε σε αρχεία λιμανιών και 
ναυτιλιακές εταιρίες στο εξωτερικό και κατάφερε να ξεδιπλώσει την ιστορία του, βρίσκοντας και τις επόμενες γενιές της οικογένειας στην οποία ανήκε το πλοίο. Σύμφωνα με όσα έφεραν στο φως οι ερευνητές του ΑΠΘ το πλοίο συμμετείχε στο Β΄ παγκόσμιο πόλεμο και βρέθηκε να σώζει πλήρωμα Ιταλών από υποβρύχιο που βούλιαζε. Παλιότερα είχε χρησιμοποιηθεί ως εμπορικό πλοίο στην Αγγλία, γεγονός που εξηγεί και το ιδιαίτερο σχήμα της γάστρας του. Το αρχικό όνομα του πλοίου ήταν MARY BIRCH το οποίο ήταν το όνομα της γυναίκα του ιδιοκτήτη. 

Το πλοίο ΤΡΙΧΩΝΙΣ είναι ένα παλιό εμπορικό πλοίο το οποίο κατόπιν χρησιμοποιήθηκε ως υδροφόρα του πολεμικού ναυτικού και αργότερα ως στόχος του στρατού. Το ΤΡΙΧΩΝΙΣ παροπλίστηκε στις 16 Δεκεμβρίου του 1976 και στην συνέχεια χρησιμοποιήθηκε ως στόχος σε βολές της Πολεμικής Αεροπορίας για να βυθιστεί τελικά το 1978.
«Γνωρίζαμε ότι βρίσκεται στον Τορωναίο κόλπο της Χαλκδικής και ότι βυθίστηκε τη δεκαετία του 70. Ωστόσο η ιστορία του είναι άγνωστη για τους περισσότερους» ανέφερε ο επιστήμονας του ΑΠΘ. 

Χριστόφορος 

Ένα σπάνιο είδος εμπορικού πλοίου που αποτυπώθηκε με τοπογραφική ακρίβεια για πρώτη φορά είναι και το Χριστόφορος στην Σκόπελο Νηολογήθηκε στην Αγγλία και ήταν κατασκευασμένο για να πλέει σε ποτάμια  Βρέθηκε στην Ελλάδα  βυθίστηκε σε ένα κηρυγμένο ενάλιο αρχαιολογικό χώρο τη δεκαετία του 80,  που σημαίνει ότι δεν μπορούσε να το επισκεφτεί κάποιος. Μετά από αυτοψία και αποτύπωση του ναυαγίου ακολούθησε η εισήγηση για επαναοριοθέτηση του ενάλιου αρχαιολογικού χώρου εξαιρώντας τμήμα του όρμου στο οποίο βρίσκεται Από το  2019 η θέση του ναυαγίου που επισημαίνεται στον ναυτικό χάρτη του όρμου Πανόρμου, αποτελεί έναν νέο καταδυτικό προορισμό για τους επισκέπτες των Σποράδων. Όλα αυτά τα χρόνια, επειδή ήταν προστατευμένη περιοχή, δεν έχει πειραχτεί. Μπορεί κάποιος να δει ακόμη και χάρτες ή αντικείμενα  ναυτικών μέσα στη γέφυρα τα όργανα και διάφορα προσωπικά αντικείμενα.