Θεσσαλονίκη: Επιτακτική ανάγκη η αναβάθμιση του ρέματος Δενδροποτάμου

Επιτακτική κρίνεται η ανάγκη αναβάθμισης του ρέματος του Δενδροποτάμου, αλλά και η χάραξη μιας συνολικής στρατηγικής για την επανένταξή του στον αστικό χώρο, με στόχο να μπορεί να επιτελεί το έργο του αποτελεσματικά, προστατεύοντας το μεγαλύτερο μέρος της δυτικής Θεσσαλονίκης από πλημμύρες.

Αυτό υπογραμμίζουν στην εργασία τους, με θέμα «Προκαταρκτικές μετρήσεις και προτάσεις για την αναβάθμιση του Δενδροποτάμου», οι Σταύρος Τσουμαλάκος και Κωνσταντίνος Λ. Κατσιφαράκης, του τομέα υδραυλικής και τεχνικής περιβάλλοντος, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ). Όπως αναφέρει το ΑΠΕ-ΜΠΕ, η εργασία τους παρουσιάστηκε στο 15ο Πανελλήνιο Συνέδριο της Ελληνικής Υδροτεχνικής Ένωσης, που πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη, με τίτλο «Άριστον μεν ύδωρ».

Για να σχεδιαστούν οι πιο κατάλληλες επεμβάσεις που θα οδηγήσουν στην αναβάθμιση του Δενδροποτάμου, απαιτούνται επαρκείς μετρήσεις των ταχυτήτων και των ποιοτικών χαρακτηριστικών του νερού. Αν και οι μετρήσεις της ταχύτητας του νερού μπορούν να γίνουν με απλά μέσα, ωστόσο, δεν είναι εύκολες, όπως επισημαίνεται. Αυτό, γιατί από τη μία δεν είναι ασφαλής η προσέγγιση της κοίτης του Δενδροποτάμου παρά μόνο σε λίγα σημεία, αλλά και επειδή πρέπει να αποφεύγεται η άμεση επαφή με το νερό για λόγους υγιεινής.

«Η ρύπανση είναι εμφανής ακόμη και με γυμνό μάτι, η διάχυτη και ενίοτε έντονη, δυσάρεστη οσμή υποδεικνύει την παρουσία λυμάτων και φαίνονται τα πράνη της κοίτης απολήξεις αγωγών», αναφέρεται χαρακτηριστκά.

Γιατί είναι σημαντικά τα ρέματα

Όπως υποστηρίζεται στην εργασία, η πιο σημαντική φυσική λειτουργία των ρεμάτων είναι η αποστράγγιση της λεκάνης απορροής τους. Σε περιπτώσεις, μάλιστα, που υφίστανται και ανθρώπινες δραστηριότητες, ο υδραυλικός ρόλος ενός ρέματος και η ομαλή -χωρίς διακοπές- κίνηση του νερού αποκτούν επιπλέον σημασία. Για τον λόγο αυτό επικρατούσε παλαιότερα η λογική της αποκλειστικής διαχείρισης των ρεμάτων, όχι ως φυσικών στοιχείων του περιβάλλοντος, αλλά ως αγωγών γρήγορης απομάκρυνσης του νερού για την αποφυγή πλημμυρικών φαινομένων.

Στο πλαίσιο της βιώσιμης χωρικής ανάπτυξης έχει αναγνωρισθεί ότι τα ρέματα είναι πολλαπλώς ωφέλιμα και αποτελούν πλεονέκτημα για την ευρύτερη περιοχή τους. Όπως αναφέρεται στην εργασία, η απλή μεταφορά του βρόχινου νερού και η μη αξιοποίησή του μπορεί να χαρακτηριστεί ακόμη και επιζήμια σε ορισμένες περιπτώσεις. Ιδίως στον μεσογειακό χώρο το παραπάνω φαινόμενο έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς κατά τους ξηρούς μήνες η απουσία του νερού είναι εμφανής.

Τι συμβαίνει με το ρέμα του Δενδροποτάμου

Ο Δενδροπόταμος αποτελεί ένα σημαντικό αστικό ρέμα, που προστατεύει από πλημμύρες το δυτικό τμήμα της πόλης της Θεσσαλονίκης και αποστραγγίζει μια μεγάλη λεκάνη απορροής, οι αρχές της οποίας βρίσκονται στον ημιορεινό όγκο, που πλαισιώνει ανατολικά και βορειοανατολικά την πόλη.

Σημαντικό τμήμα του ρέματος αυτού έχει μετατραπεί σε κλειστό αγωγό για αρκετά χιλιόμετρα εντός του αστικού χώρου, ενώ και στα εναπομείναντα ανοιχτά τμήματα, το φυσικό έδαφος έχει αντικατασταθεί από τεχνητές επιφάνειες σκυροδέματος σε αρκετά σημεία. Η πλήρης στεγανοποίηση της κοίτης με αδιαπέρατα υλικά συμβάλλει στην απλή μεταφορά των υδάτων, που καταλήγουν στον Θερμαϊκό Κόλπο. Τα ύδατα που παροχετεύει το ρέμα δεν προέρχονται αποκλειστικά από κατακρημνίσεις, αλλά και από ανθρώπινες δραστηριότητες, που έχουν αναπτυχθεί κατά μήκος του.

Στο πλαίσιο αυτό, η εικόνα που παρουσιάζει το ρέμα είναι αρκετά κατακερματισμένη με πολύ έντονα στοιχεία υποβάθμισης, η οποία αποτυπώνεται πιο έντονα στο κάταντες τμήμα του, από την επανεμφάνιση του ρέματος στην επιφάνεια του εδάφους έως την εκβολή του στη θάλασσα.

Στην υποβάθμιση του Δενδροποτάμου, που αποτυπώνεται και στον περιβάλλοντα χώρο, «συνέβαλε σημαντικά η πλήρης απουσία ολοκληρωμένου σχεδιασμού για το σύνολο του ρέματος ως φυσικού υδάτινου στοιχείο», σημειώνεται στην εργασία. 

Οι προκαταρκτικές μετρήσεις

Στην πρώτη φάση η εκτίμηση της ταχύτητας του νερού στον Δενδροπόταμο έγινε με χρήση απλών μέσων. Συγκεκριμένα, χρησιμοποιήθηκε πλαστικό μπουκάλι 200ml, το οποίο ήταν γεμάτο με νερό έως τη μέση (περίπου 100ml νερού). Η ρίψη του μπουκαλιού έγινε από την παρακείμενη γέφυρα, που ενώνει το Καλοχώρι με την πόλη της Θεσσαλονίκης. Το μπουκάλι διένυσε 13,75m σε διάστημα 61 δευτερολέπτων. «Επομένως η ταχύτητα που προέκυψε για τη δεδομένη χρονική στιγμή στο συγκεκριμένο σημείο του ρέματος ήταν 0,225m/s», επισημαίνεται.

Διαπιστώθηκε έτσι ότι είναι δυνατή μια πρώτη εκτίμηση των ταχυτήτων, με μέθοδο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί από ενδιαφερόμενους πολίτες χωρίς ειδικές γνώσεις, στο πλαίσιο προγραμμάτων «επιστήμης των πολιτών». «Η συμμετοχή των πολιτών είναι πολλαπλά ωφέλιμη», τονίζεται στην εργασία και προστίθεται ότι «βασική προϋπόθεση για την εμπλοκή πολιτών είναι να μπορούν να γίνουν οι μετρήσεις με απόλυτα ασφαλή τρόπο». Σε επόμενη φάση προγραμματίζεται επανάληψη των μετρήσεων με απλά μέσα, παράλληλα με χρήση μυλίσκου, ώστε να εκτιμηθεί η αξιοπιστία τους.