Ο σεισμός στην Αττική που κόστισε 20 ζωές και έφερε τον πρώτο σεισμογράφο στην Ελλάδα

Το ημερολόγιο έδειχνε 20 Ιουλίου 1938 και ξημέρωνε του Προφήτη Ηλία. Ο Ωρωπός ετοιμαζόταν για τη μεγάλη γιορτή αλλά η φύση είχε άλλα σχέδια.

Στις 02:24 τα ξημερώματα ο τόπος σείστηκε από τα 6 Ρίχτερ και μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα η Σκάλα Ωρωπού, τα Νέα Παλάτια, ο Ωρωπός, το Χαλκούτσι και η Μαλακάσα κυριολεκτικά ισοπεδώθηκαν. Ο απολογισμός ήταν 20 νεκροί, 200 τραυματίες, χιλιάδες κατεστραμένα σπίτια και σε Αυλώνα, Αφίδνες, Καπανδρίτι, Κάλαμο, Μαρκόπουλο, Μήλεσι, Μαυροσουβάλα, Τατόι μέχρι και τη Χαλκίδα.

Από τότε πέρασαν 84 χρόνια και τα δημοσιεύματα των εφημερίδων της εποχής αποκαλύπτουν το μέγεθος της καταστροφής και τις δοκιμασίες όσων κατάφεραν να επιβιώσουν. Η κυβέρνηση του Ιωάννη Μεταξά αναγκάστηκε να προμηθευτεί τον πρώτο σεισμογράφο.

Στον Τύπο της εποχής υπάρχουν συγκλονιστικές περιγραφές, σπάνιες φωτογραφίες ντοκουμέντα αλλά και ένα βίντεο Γάλλου περιηγητή που είναι και το μοναδικό που έχει καταγράψει τις ζημιές και το δράμα των κατοίκων.

Οι εφημερίδες ΕΘΝΟΣ και ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΜΕΛΛΟΝ με απεσταλμένους από την πρώτη στιγμή είχαν όλες τις λεπτομέρειες στις ανταποκρίσεις. Ο Αυλώνας αναφέρεται ως Κακοσάλεσι, οι Αφίδνες ως Κιούρκα, ενώ υπάρχουν ξεχωριστές αναφορές για Μαλακάσα και Σφενδάλη.

Νεκρός 15χρονος στα Νέα Παλάτια

Στα Νέα Παλάτια, στη Σκάλα Ωρωπού, στο Χαλκούτσι και στη Μαλακάσα ανασύρθηκαν συνολικά 20 νεκροί. Mεταξύ αυτών ο 15χρονος Σπύρος Καζάκης καταπλακωθείς από την στέγην της οικείας του και η Ελένη Ιτσούλου χήρα ετών 55. Όλαι σχεδόν οι οικίαι υπέστησαν βλάβας, πολλαί κατέρρευσαν εντελώς και πλείσται υπέστησαν σοβαρά ρήγματα. Μέχρι την ανατολή του ηλίου σύννεφα σκόνης εκάλυπτον τον συνοικισμόν και παρημπόδιζαν την έρευναν.

Κατέρρευσε ο Άγιος Ανδρέας

Ο κεντρικός ναός του Αγίου Ανδρέα κατέρρευσε και μόνο η μία πλευρά έμεινε όρθια. Το έδαφος υπέστη ζημιές σε πολλά σημεία. Ο ηλεκτρικός σταθμός υπέστη βλάβη. Kατέρρευσαν βυζαντινά μνημεία στον Άνω Ωρωπό.

Σκοτώθηκε ο παιδοκτόνος Δουφλής

Μεγάλαι καταστροφαί εγένοντο εις τα φυλακάς Ωρωπού αι οποίαι κατέστησαν σχεδόν άχρηστοι. Οι κατάδικοι εξήχθησαν εξ αυτών και μεταφέρθησαν εις το ύπαιθρον όπου φρουρούνται υπό ισχυράς δυνάμεως. Εκ των ερειπίων ανεσύρθη νεκρός ο περίφημος κατάδικος Δουφλής ο οποίος είχε φονεύσει τα τέκνα του. Εξήχθηαν νεκροί ο φοιτητής της νομικής Καμπαλιός και ο Λαγογιάννης και η σύζυγος του φύλακος των φυλακών Κ.Γίγου μετά των δύο τέκνων της καθώς και η Αθηνά Πέππα 35 ετών.

Αχρηστεύτηκε η φυλακή

Σύμφωνα με τηλεγράφημα του διευθυντή φυλακών Ωρωπού προς το υπουργείον Δικαιοσύνης από το σεισμό κατέρρευσε ο ανατολικός εξωτερικός μανδρότοιχος τραυματίζοντας σοβαρά τρεις φρουρούς και τρεις πιο ελαφρά. Κατέρρευσαν θάλαμοι της φυλακής σκοτώντας τρεις καταδίκους και τραυματίζοντας σοβαρά 9 και ελαφρώς 30. Η φυλακή αχρηστεύτηκε τελείως.

Σκηνές και κρεβάτια

Ο Ερυθρός Σταυρός αναχώρησε για τον Ωρωπό με 50 κλίνες και υγειονομικό υλικό. Συγκεντρώνονται δεκάδες κλίνες και σκηνές από τον στρατό.

Συλλυπητήρια από Τουρκία

Ο Ιωάννης Μεταξάς επισκέπτεται την μαρτυρική περιοχή. Η Ελλάδα λαμβάνει συλλυπητήρια τηλεγραφήματα από πολλές χώρες μεταξύ των οποίων και η Τουρκία.

Ο νομάρχης Αττικής και Βοιωτίας κ.Κισσόπουλος ανεχώρησαν την 3ην πρωινήν για τα Νέα Παλάτια προς επίβλεψιν αυτοπροσώπως των μέτρων περιθάλψεως των σεισμοπαθών.

Απεστάλη απόσπασμα μηχανικού 50 σκαπανέων και 30 αξιωματικών και απόσπασμα 30 στρατιωτών προς φρούριση των αγροτικών φυλακών Ωρωπού για το φόβο δραπέτευσης καταδίκων. Χορηγήθησαν 100 σκηνές από το υπουργείο Στρατιωτικών.

Ρωγμές και κόκκινο νερό προκαλούν δέος

Στο Χαλκούτσι, η κατάσταση ήταν τραγική: Δεν έμεινε τίποτε όρθιον. Επί πλέον σχισμαί εις το έδαφος προκαλούν δέος και φόβο στους κατοίκους. Συνεχώς σημειώνονται νέες δονήσεις καταστρέφοντας τα ήδη ετοιμόρροπα κτίρια. Στέλνονται συνεχώς σκηνές από όρχο του Μηχανικού. Διανέμονται τρόφιμα με εντολή του Επισκόπου Αττικής Ιάκωβου. Σύμφωνα με το Υπουργείο Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως εκ των σεισμοπλήκτων παρατηρούνται πολλά κρούσματα πυρετού. Δόθηκε εντολή σε υγειονομικά συνεργεία για εμβολισμό του πληθυσμού με αντιπυρετικό ορό.

Και στο Μαρκόπουλο Ωρωπού όλα τα οικήματα καταστράφηκαν τελείως. Από το μεγάλο ρήγμα που ήνοιξεν από το σεισμό αναβλύζει ζεστό νερό.

Η δις Πουλάκη και το εργοστάσιο ηλεκτρισμού

Στα Κιούρκα (σήμερα Αφίδνες) ολόκληρος ο πληθυσμός είναι ακόμη περίτρομος έκ της σεισμικής δονήσεως της 02:24 πρωινής. Η δόνησις εδώ ήτο ισχυροτάτη, συνεπεία δε αυτής κατέρρευσαν μερικαί οικίαι και αρκεταί υπέστησαν σοβαρά ρήγματα. Ανθρώπινα θύματα δεν υπάρχουν ενταύθα, μόνον μικροτραυματισμοί. Σοαρότερα ετραυματίσθη η παραθερίζουσα δις Πουλάκη η οποία επήδησεν από το παράθυρο και εκτύπησεν εις τον κρόταφον. Προς ενθάρρυνσιν των κατοίκων και εξακρίβωσιν των ζημιών ετέθη σε λειτουργία το εργοστάσιο ηλεκτρισμού και ήναψαν τα φώτα του χωριού τα οποία συνήθως σβύνουν την 1ην πρωινήν. Μερικοί εκ των παραθεριστών αναχώρησα ν το πρωί δια τας Αθήνας πανικοβληθέντες.

Ζημιές στο σχολείο

Στο Κακοσάλεσι (σημερινός Αυλώνας) δεν υπήρχαν ανθρώπινα θύματα. Μεγάλας ζημιάς υπέστη το σχολείον του οποίου κατέρρευσεν η βόρεια πλευρά, η εκκλησία του χωριού και η οικία του δασοκόμου.

Τραγωδία στη Μαλακάσα

Στη Μαλακάσα και στη Σφενδάλη σκηνάς αλλοφροσύνης επηκολούθησαν του σεισμού. Πέντε οικίαι και το σχολείον κατέρρευσαν τελείως και άλλαι δέκα οικίαι κατέστησαν ετοιμόρροποι. Κατεπλακώθησαν και εξήχθησαν νεκροί από τα ερείπια η διδασκάλισσα του χωριού Κλειώ Κοντομηνά και η θυγατέρα της Σοφία Κοντομηνά, ενώ σοβαρά τραυματίστηκε ο σύζυγος Θεόδωρος Κοντομηνάς. Νεκρή ανασύρθηκε η Αναστασία Γιαμαλή θυγατέρα του ιερέα του χωριού ο οποίος τραυματίστηκε σοβαρά. Νεκρή είναι και η Λουκία Αβραμίδου. Τραυματίστηκαν ακόμα οι Βασίλειος Μπόρτζης, Γιαννούλα Παπατσούλη, Αβραάμ Αβραμίδης, Ευλαλία Αβραμίδου, Ευφροσύνη Αλεξανδρή. Ευτυχώς δεν υπέστησαν ζημιές οι πυριτιδαποθήκες.

Νεκρή στον Ωρωπό, κατέρρευσαν Βυζαντινά μνημεία

Στο χωριό του Ωρωπού εφονεύθη από τα ερείπια η γραία Ρόδη και τραυματίστηκαν οι Μελισσηνός, Σκουρτανιώτης, Μαγκανάς, Ρόδης, Κυριακουλάκης, Βλαχάκης. Επίσης κατέρρευσαν πολλά Βυζαντινά μνημεία.

Ζημιές στις στοές του ορυχείου

Μεγάλες ζημιές σημειώθησαν στα εργατικά οικήματα των λιγνιτορυχείων της Μαυροσουβάλας. Σχεδόν όλα κατέστησαν ακατοίκητα. Σημειώθησαν πολλά ρήγματα στις υπόγειες στοές.

Στο Μήλεσι, στο Καπανδρίτι, στο Τατόι και στην Τανάγρα σημειώθηκαν πολλές ζημιές στις οικίες.

Στη Χαλκίδα από τη δόνηση κατέρρευσαν αρκεταί παλαιαί οικίαι, το οινομαγειρείον Λιώρη και ο μανδρότοιχος των φυλακών. Ουδέν ανθρώπινον θύμα υπάρχει.

Στην Ερέτρια της Εύβοιας απέναντι από τον Ωρωπό υπέστησαν βλάβες αρκεταί οικίαι, ενώ στη Βάθια το τηλεγραφείον κατέστη ετοιμόρροπον.

Πυρκαγιά στην Αθήνα, ανησυχία στον Πειραιά

Στην Αθήνα άπαντες βγήκαν στην ύπαιθρο. Μεγάλη ανησυχία σε όλη την πόλη. Συνεπεία της δόνησης προκλήθηκε πυρκαγιά σε αποθήκη καυσίμων του Φ.Κουκουναρά επί της οδού Ιθάκης στην Κυψέλη.

Τέλος, στον Πειραιά επικράτησε πανικός μεταξύ των κατοίκων ιδιαίτερα στην περιοχή του Προφήτη Ηλία όπου άναντες εξήλθαν έντρομοι. Προξενήθηκαν μικροζημιές.