Έκθεση-σοκ για σκουπίδια, χωματερές και υπόγεια ύδατα

H διαχείριση των αστικών στερεών αποβλήτων σε συνδυασµό µε την έλλειψη Κέντρων Επεξεργασίας Λυµάτων αποτελούν την «αχίλλειο πτέρνα» της Ελλάδας στα ζητήµατα περιβάλλοντος, καθώς παρά την πρόοδο των τελευταίων ετών, η χώρα εξακολουθεί να πληρώνει βαριά πρόστιµα για τη λειτουργία χωµατερών και τη µη συµµόρφωσή της µε την κοινοτική νοµοθεσία όσον αφορά στη διαχείριση των αστικών λυµάτων.

Την ίδια στιγµή το 15% των υπόγειων υδατικών συστηµάτων βρίσκεται σε κακή ποιοτική (χηµική) κατάσταση, για την οποία σε µεγάλο βαθµό ευθύνονται η εντατική καλλιέργεια, η χρήση φυτοφαρµάκων και η υφαλµύρινση.

Στα συµπεράσµατα αυτά καταλήγει µεταξύ άλλων η έκθεση για την κατάσταση του περιβάλλοντος στην Ελλάδα το 2018 που έδωσε στη δηµοσιότητα το Εθνικό Κέντρο Περιβάλλοντος και Αειφόρου Ανάπτυξης (ΕΚΠΑΑ).

Αν και ο αριθµός των ΧΑ∆Α (Χώροι Ανεξέλεγκτης ∆ιάθεσης Απορριµµάτων) έχει µειωθεί από περίπου 2.500 σε παλαιότερες δεκαετίες και από 300 πριν από λίγα χρόνια σε 50, η συνεχιζόµενη ύπαρξή τους κυρίως σε περιοχές της Πελοποννήσου και των νησιών µαζί µε την έλλειψη ικανοποιητικών υποδοµών διαχείρισης επικίνδυνων βιοµηχανικών αποβλήτων εξακολουθούν να κοστίζουν ακριβά στη χώρα σε ευρωπρόστιµα.

Συγκεκριµένα, µε απόφαση του Ευρωπαϊκού ∆ικαστηρίου, η Ελλάδα είχε καταδικαστεί το 2014 για την ανεξέλεγκτη διάθεση αποβλήτων σε κατ’ αποκοπή ποσό 10.000.000 ευρώ καθώς και εξαµηνιαία χρηµατική ποινή µε βάση το αρχικό ποσό ύψους 14.520.000 ευρώ. Απ’ αυτό αφαιρείται ποσό 40.000 ευρώ ανά χώρο ανεξέλεγκτης διάθεσης αποβλήτων ο οποίος είτε έπαυσε να λειτουργεί είτε αποκαταστάθηκε από τις 13 Μαΐου 2014 και ποσό 80.000 ευρώ για τους χώρους που θα έχουν ταυτόχρονα παύσει να λειτουργούν και θα έχουν αποκατασταθεί από την ίδια ηµεροµηνία.

Στον χάρτη (επάνω) απεικονίζεται η χωρική κατανοµή της ποιοτικής (χηµικής) κατάστασης των υπόγειων υδατικών συστηµάτων (ΥΣΣ) της Ελλάδας, όπου φαίνεται ότι το 15% παρουσιάζει κακή εικόνα, για την οποία σε µεγάλο βαθµό ευθύνονται η εντατική καλλιέργεια, η χρήση φυτοφαρµάκων και η υφαλµύρινση. Παράλληλα, οι χωµατερές εξακολουθούν να «πληγώνουν» τη χώρα.

Σύµφωνα µε την τελευταία αξιολόγηση της Επιτροπής για το ΣΤ’ εξάµηνο οπότε και εξακολουθούσαν να σηµειώνονται 80 παραβάσεις (από αρχικό σύνολο 363), υπήρχαν:

• 16 ενεργοί και µη αποκατεστηµένοι ΧΑ∆Α (34 παραβάσεις).

• 28 µη αποκατεστηµένοι ΧΑ∆Α.

• 20 αποκατεστηµένοι ΧΑ∆Α για τους οποίους δεν έχει αποδειχτεί η παύση λειτουργίας.

Η ΕΕ δεν έχει κάνει αποδεκτές περιπτώσεις ανενεργών ΧΑ∆Α, παρότι έχουν σταλεί σχετικά αποδεικτικά στοιχεία, ζητώντας περαιτέρω εγγυήσεις για τη σύννοµη διαχείριση των αστικών στερεών αποβλήτων, όπως διαδικασίες νοµικά δεσµευτικές, επισηµαίνεται στην έκθεση. Να σηµειωθεί ότι σε ειδική αναφορά που γίνεται στην έκθεση, επισηµαίνεται πως οι ΧΑ∆Α αποτελούν τους µοναδικούς επισήµως ρυπασµένους χώρους στην Ελλάδα, µε την πλήρη αποκατάστασή τους να έχει τοποθετηθεί από το υπουργείο Περιβάλλοντος έως το τέλος του 2019.

Γεγονός είναι, πάντως, ότι η χώρα µας εξακολουθεί να... θάβει τα σκουπίδια της καθώς σε ποσοστό που προσεγγίζει το 80% τα στερεά απόβλητα καταλήγουν για ταφή σε ΧΥΤΑ και µόλις το 14% ανακυκλώνεται, ποσοστό που µας κατατάσσει σε µία από τις τελευταίες θέσεις στην Ευρώπη. Εντύπωση προκαλεί, όµως, το γεγονός ότι παρά την υποχώρηση του ΑΕΠ την τελευταία επταετία, η ποσότητα των παραγόµενων αστικών αποβλήτων έχει παραµείνει σταθερή.

Oσον αφορά στα επικίνδυνα απόβλητα, το υφιστάµενο δίκτυο στην Ελλάδα περιλαµβάνει δύο ιδιωτικούς χώρους Υγειονοµικής Ταφής τους (ΧΥΤΕΑ), έναν στην Πτολεµαΐδα και έναν στη Βοιωτία. Για την έλλειψη σχεδίου και κατάλληλων χώρων, η χώρα µας έχει ήδη καταβάλει συνολικό πρόστιµο 18,9 εκατοµµυρίων ευρώ. Προβληµατική είναι η κατάσταση και µε την επεξεργασία λυµάτων, καθώς οι οικισµοί της Ανατολικής Αττικής υπολείπονται των αναγκαίων υποδοµών, ενώ στο Θριάσιο Πεδίο καθυστερεί η σύνδεση των κατοίκων µε την υφιστάµενη Μονάδα Επεξεργασίας. Για τις περιπτώσεις αυτές, η Ελλάδα έχει καταδικαστεί σε καταβολή προστίµου από το ∆ικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Μέχρι τον περασµένο Ιούνιο είχαν καταβληθεί 24,388 εκατοµµύρια ευρώ για την υπόθεση της Ανατολικής Αττικής και 5 εκατοµµύρια ευρώ για το Θριάσιο.

Σε εκκρεµότητα ως προς τα λύµατα παραµένει και η ολοκλήρωση των εναποµεινασών µονάδων επεξεργασίας και στους οικισµούς Γ’ Προτεραιότητας, δηλαδή όσους έχουν πάνω από 2.000 κατοίκους και υπολογίζονται σε 455.

Μεγάλο κεφάλαιο στην έκθεση για το περιβάλλον αποτελεί και ο έλεγχος των υδάτων. Αν και η γενική εικόνα δεν εµφανίζει σοβαρά προβλήµατα, µε όλες τις κατηγορίες των επιφανειακών υδάτων να βρίσκονται σε καλή κατάσταση, προβληµατισµό εξακολουθεί να προκαλεί το θέµα της ρύπανσης των υπογείων υδάτων κυρίως σε περιοχές µε βασικό χαρακτηριστικό την εντατική γεωργία, µε αποτέλεσµα ποσοστό 15% των υπόγειων υδάτων να κατατάσσεται σε κακή κατάσταση ποιοτικά. Στα συγκεκριµένα υδατικά συστήµατα εντάσσονται µεταξύ άλλων αυτά που βρίσκονται σε περιοχές της Θεσσαλίας, της Αργολίδας, της Φθιώτιδας, του Εβρου αλλά και της Αττικής.

Οι βασικές αιτίες

Η ποιοτική υποβάθµιση των υπόγειων υδάτων -όπως επισηµαίνεται- οφείλεται, κατά κύριο λόγο, αφενός στη νιτρορύπανση ως αποτέλεσµα εντατικής καλλιέργειας και αλόγιστης χρήσης λιπασµάτων και φυτοφαρµάκων, αφετέρου στην υφαλµύρινση (υπέρβαση σε ιόντα χλωρίου) ως αποτέλεσµα υπερεκµετάλλευσης και υπεράντλησης των παράκτιων υπόγειων υδροφορέων. Σύµφωνα µε τα συµπεράσµατα της έκθεσης, τα παράκτια υδατικά συστήµατα βρίσκονται σε υψηλή έως καλή κατάσταση, τα ποτάµια σε καλή έως µέτρια κατάσταση, ενώ οι λίµνες σε µέτρια ή και άγνωστη κατάσταση λόγω ανεπαρκών δεδοµένων και σταθµού παρατήρησης.

Στο µεταξύ αισθητά µειωµένοι είναι και οι έλεγχοι των Επιθεωρητών Περιβάλλοντος µε βασική αιτία την υποστελέχωση. Το 2017 διενεργήθηκαν µόλις 71 έλεγχοι. Οι περισσότεροι (72%) ήταν έκτακτοι (29% κατόπιν εντολής υπουργού, 20% κατόπιν καταγγελίας, 10% κατόπιν εντολής εισαγγελέα ή γενικού  επιθεωρητή ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης κ.λπ.). Μόλις το 28% των ελέγχων διενεργήθηκε βάσει του προγραµµατισµού της υπηρεσίας. Συνολικά την περσινή χρονιά οι επιθεωρητές Περιβάλλοντος εισηγήθηκαν προς τον υπουργό Περιβάλλοντος 23 αποφάσεις επιβολής προστίµου συνολικού ύψους 672.250 ευρώ. Το µεγαλύτερο ποσοστό των εισηγούµενων προστίµων (70%) κυµαίνεται από 700 ως 25.500 ευρώ.