Αγώνας για να σταματήσει η επιδοτούμενη διάλυση των ελληνικών καϊκιών - Έχουν καταστραφεί πάνω από 11.000

Σκαριά που ήταν περισσότερο ζωντανά μνημεία παρά άψυχα ξύλινα καΐκια, που έγιναν μάρτυρες σε εμπειρίες μιας ζωής, που κουβάλησαν καλές και κακές ψαριές, που σπούδασαν παιδιά και έζησαν οικογένειες, αλλά που στο τέλος της «ζωής» τους έμελλε να τα καταπιεί ένα μηχάνημα καταστροφής αφήνοντας πίσω τους ερημωμένα καρνάγια σε δεκάδες ναυτικούς τόπους της Ελλάδας.

Περίπου 13.500 καΐκια, σύμφωνα με κάποιες εκτιμήσεις, αλλά σίγουρα τουλάχιστον 11.000 σύμφωνα με τα στοιχεία του υπουργείου Πολιτισμού «έσπασαν» τις τελευταίες δεκαετίες στην Ελλάδα, έναντι ευρωπαϊκών επιδοτήσεων παίρνοντας μαζί τους ένα τεράστιο τμήμα της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας μας, αλλά και της τέχνης της ξυλοναυπηγικής και αποδεικνύοντας πόσο στρεβλή μπορεί να είναι η ερμηνεία μιας ευρωπαϊκής οδηγίας για τον περιορισμό της υπεραλίευσης και της προστασίας των αλιευμάτων.

Εδώ και κάποια χρόνια γίνεται προσπάθεια ώστε να μην επαναληφθεί η επιδότηση του σπασίματος των καΐκιών και να βρεθεί ένας άλλος τρόπος πιστοποίησης της εξόδου των ψαράδων από το επάγγελμα. Μέχρι τώρα όμως, όπως, παραδέχονται και οι άνθρωποι που δίνουν αυτόν τον αγώνα, έχουν «χορτάσει» υποσχέσεις.

Όλα ξεκίνησαν περίπου 30 χρόνια πριν μετά την πρώτη εφαρμογή του κανονισμού της Ευρωπαϊκής Κοινότητας για μείωση του αλιευτικού στόλου. Από τότε έως σήμερα έχουν καταστραφεί μοναδικά δείγματα της ελληνικής ναυπηγικής παράδοσης επιφέροντας καίριο πλήγμα στο απόθεμα της ναυτικής πολιτιστικής κληρονομιάς.

Η υπέρμετρη επιδότηση της διάλυσης των παλαιότερων αλιευτικών σκαφών στο πλαίσιο της ανανέωσης του αλιευτικού στόλου, που συνεχίστηκε μέχρι σήμερα από όλους τους Ευρωπαϊκούς Κανονισμούς στις προγραμματικές περιόδους, οδήγησε χιλιάδες ξύλινα αλιευτικά καΐκια στην καταστροφή. Είναι κοινό μυστικό άλλωστε ότι ήταν ένας από τους ευκολότερους τρόπους απορρόφησης ευρωπαϊκών κονδυλίων. Την ίδια στιγμή τα ποσά ήταν συνήθως αρκετά υψηλά ώστε να τα αγνοήσουν οι ψαράδες που βρίσκονταν στη διαδικασία της απόσυρσής τους από τις θάλασσες.

Από τις ελληνικές θάλασσες λείπουν πλέον πολλά παλιά αλιευτικά καΐκια, που καταστράφηκαν με την επιδότηση του Ελληνικού Κράτους και της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο πλαίσιο προγραμμάτων, τα οποία εκπληρώνουν το παράδοξο της χρησιμοποίησης χρημάτων Ευρωπαίων πολιτών για να καταστρέψουν κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς, τα δημιουργήματα της λεγόμενης «αρχιτεκτονικής της θάλασσας».

«Τα ξύλινα καΐκια μειώνονται ραγδαία, ενώ κυριαρχούν πλέον τα σκάφη μαζικής παραγωγής που είναι κυρίως πλαστικά. Η κατάσταση αυτή έχει πολλαπλές αρνητικές επιπτώσεις στον πολιτισμό και στο περιβάλλον. Η επανεξέταση αυτού του μέτρου, με στόχο την ανάσχεση των αρνητικών επιπτώσεών του, πρέπει να αποτελεί ζητούμενο για τις επόμενες προγραμματικές περιόδους».

Στις φράσεις αυτές, που περιλαμβάνονται σε κείμενο της ψηφιακής πλατφόρμας “Τα καΐκια και η ναυπηγική τέχνη στη νεότερη πολιτιστική κληρονομιά” (www.woodenboats.gr) και παρουσιάσθηκε από την ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ), το Σπουδαστήριο Πολεοδομικών Ερευνών της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, τον Σύλλογο Φίλων του Μουσείου Ναυπηγικών και Ναυτικών Τεχνών του Αιγαίου και το Εργαστήριο Διδακτικής Μαθηματικών και Τεχνολογιών Μάθησης του Πανεπιστημίου Αιγαίου, συνοψίζεται ο κοινός στόχος όσων θέλουν να διασώσουν την ελληνική ξυλοναυπηγική.

Οπως εξηγούν: «Η σύνδεση της προσπάθειας για τον εκσυγχρονισμό της αλιείας και την προστασία των ιχθυαποθεμάτων με την καταστροφή των δημιουργημάτων της ελληνικής ξυλοναυπηγικής παράδοσης είναι ατυχής, αντιπαραγωγική, αντιαναπτυξιακή με την ευρύτερη έννοια, και πρέπει επιτέλους να διασφαλιστεί θεσμικά ότι δεν θα επαναληφθεί ποτέ πια. Πρέπει να βρεθούν άλλοι τρόποι για την πιστοποίηση της εξόδου των ψαράδων από το επάγγελμα χωρίς να επιδοτείται η καταστροφή των δημιουργημάτων της ναυπηγικής παράδοσης, την οποία το Υπουργείο Πολιτισμού προσπαθεί να υποστηρίξει και έχει εγγράψει στην Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά».

Στη Σύρο έχουν καταστραφεί μέχρι τώρα πάρα πολλά σκάφη, εξηγεί σε ένα από τα βίντεο της πλατφόρμας ο Σπύρος Ξαγοράρης ή Τσίμπας όπως είναι πιο γνωστός, ξυλοναυπηγός στο νησί. Ο ίδιος έμαθε την τέχνη από άλλον μάστορα κι άρχισε να δουλεύει στο καρνάγιο σε ηλικία 12 ετών. Περιγράφει με πόνο τη στιγμή της καταστροφής ενός καΐκιού: «Πολλά σκάφη είναι καινούργια. Στην κυριολεξία δε σπάνε, τα πετάνε κάτω και δεν καταλαβαίνουν τιποτα και πάει μετά η τσάπα και το σφυρί»...

Αντίστοιχες και οι μαρτυρίες των ψαράδων που πέρασαν δεκαετίες από τη ζωή τους πάνω στα σκαριά που οδηγούν για καταστροφή. Πολλοί δεν αντέχουν να το δουν, άλλοι λυγίζουν και ξεσπούν σε κλάματα.

Χάσμα στην κατανόηση του προβλήματος με τις Βρυξέλλες

O Κώστας Δαμιανίδης, Πρόεδρος του Συλλόγου Φίλων Μουσείου Ναυπηγικών και Ναυτικών Τεχνών του Αιγαίου, εστίασε στο χάσμα που εντοπίζεται «στην κατανόηση του προβλήματος, μεταξύ όσων χειρίζονται το πρόγραμμα της αλιείας, κυρίως στις Βρυξέλες, και όσων υποστηρίζουν την διάσωση των ξύλινων παραδοσιακών καϊκιών». Το χάσμα αυτό, σύμφωνα με τον Κ. Δαμιανίδη, γίνεται αντιληπτό στους όρους και τις διαδικασίες διάσωσης των καϊκιών που στην πραγματικότητα δυσχεραίνουν και αποθαρρύνουν την προστασία και συντήρηση των παραδοσιακών σκαφών από τους ιδιοκτήτες τους.

Οπως τονίστηκε από τους ομιλητές κατά την παρουσίαση της πλατφόρμας, «η επιδοτούμενη καταστροφή των αλιευτικών καϊκιών αλλάζει ραγδαία το πολιτισμικό τοπίο στις ελληνικές θάλασσες. Τα αλιευτικά καΐκια χάνονται, οι ταρσανάδες κλείνουν, τα γραφικά λιμανάκια στα νησιά γεμίζουν με πλαστικά σκάφη και οι περισσότεροι ψαράδες εγκαταλείπουν το επάγγελμά τους. Μια έκφραση της Ναυτικής Παράδοσης της Ελλάδας περνάει στην λήθη με ευθύνη του Ελληνικού Κράτους!»

Στόχοι της πλατφόρμας είναι:

• η προβολή και διεπιστημονική τεκμηρίωση της ναυπηγικής παράδοσης ως άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς
• η δημιουργία νέου υλικού υποστήριξης για την εγγραφή της ξυλοναυπηγικής τέχνης στον κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO,
• η διακοπή της καταστροφής των αλιευτικών καϊκιών, και
• η υποστήριξη της παραδοσιακής ξυλοναυπηγικής δραστηριότητας.

Στην πλατφόρμα παρουσιάζεται τεκμηριωμένο οπτικό υλικό (πχ. φωτογραφίες και βίντεο) σχετικό με τη ναυπηγική τέχνη και τα καΐκια, υλικό εντοπισμού των τόπων στους οποίους βρίσκονται τα ξυλοναυπηγεία και τα σημαντικά καΐκια σήμερα (κηρυγμένα ή μη ως μνημεία από το ΥΠΠΟΑ) και συμπληρωματικά τεκμήρια, που υποστηρίζουν την προσπάθεια διάσωσης της ναυπηγικής παράδοσης στην Ελλάδα.

Σε μήνυμά της η Υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, χαρακτήρισε προτεραιότητα την «διάσωση της τέχνης και της παράδοσης της ξυλοναυπηγικής και την αναγέννησή της μέσα σε ένα εκσυγχρονιστικό πλαίσιο». Ανέφερε εξάλλου ότι μέσα στο 2022 έχει ξεκινήσει η διαδικασία για την εγγραφή της ξυλοναυπηγικής στους Διεθνείς Καταλόγους της Σύμβασης για την Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Στην έκπληξη της Europa Nostra αναφέρθηκε η Αλεξάνδρα Μαμαλίγκα-Προκοπίου, εκπρόσωπος της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ) στην Europa Nostra, ανέφερε: «η Europa Nostra με έκπληξη πληροφορήθηκε ότι η ευρωπαϊκή οδηγία για τη μείωση της αλιείας στην Ελλάδα υλοποιείται με την καταστροφή των παραδοσιακών αλιευτικών καϊκιών». Για το λόγο αυτό δεσμεύτηκε στο προσεχές διάστημα να αναδείξει το πρόβλημα και να βοηθήσει στην ενημέρωση των ευρωβουλευτών ώστε να μην επαναληφθεί με αυτούς τους όρους η ευρωπαϊκή οδηγία. Παράλληλα, η ΕΛΛΕΤ μέσω των συνεργασιών της με τα κράτη-μέλη της Europa Nostra, θα διερευνήσει τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζεται η συγκεκριμένη οδηγία στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου».

Στη σύνδεση της προσπάθειας διάσωσης των παραδοσιακών σκαφών επέμεινε η Χριστιάνα Καλογήρου, Γενική Γραμματέας Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, σημειώνοντας στον χαιρετισμό της πως: «η αλιεία είναι ένας τομέας που μπορεί να έχει το δικό του μερίδιο στη διάσωση και τη διατήρηση της ξυλοναυπηγικής και των παραδοσιακών σκαφών. Εξίσου σημαντική είναι και η διασυνδεσιμότητα με τομείς όπως ο τουρισμός». Αναφέρθηκε στην κοινή προσπάθεια με το αρμόδιο υπουργείο για την ενίσχυση του αλιευτικού τουρισμού, αλλά απέφυγε να απαντήσει εάν η πρακτική της επιδότησης του σπασίματος των καϊκιών θα σταματήσει άμεσα παραπέμποντας στον υπουργό Αγροτικής Ανάπτυξης.

«Από το 1999 κάνουμε συναντήσεις με τον εκάστοτε υπουργό και χορτάσαμε από υποσχέσεις. Κάθε φορά όμως έρχονται τα χρήματα και οι καταστροφές συνεχίζονται. Εμείς δε ζητάμε να μην παίρνουν οι αλιείς τα χρήματά τους. Ζητάμε την αλλαγή της χρήσης των σκαφών που αποσύρονται από την αλιεία», είπε ο Νίκος Καβαλιέρος πρόεδρος της Ομοσπονδίας Παραδοσιακών Σκαφών, ο οποίος δίνει εδώ και χρόνια αγώνα να αντιμετωπιστούν τα καΐκια με τρόπο αντίστοιχο με τα αυτοκίνητα αντίκες.