Ο βασανισμός του 35χρονου στην Πάτρα και τα εγκλήματα μισαναπηρισμού: Γιατί πρέπει να αναγνωριστεί ο όρος στην Ελλάδα - Τι ισχύει στην Ευρώπη

Η μαζική κατακραυγή της ασύλληπτης ρατσιστικής επίθεσης εναντίον του 35χρονου Ρομά στην Πάτρα, ο οποίος, σύμφωνα με όσα έχουν γίνει γνωστά, αντιμετώπιζε ελαφριά νοητική υστέρηση, προκαλεί κάποια ανάσα ανακούφισης στην πλειονότητα των πολιτών, ωστόσο πέρα από την ικανοποίηση για την επικράτηση του αρχικού αισθήματος δικαίου, λειτούργησαν στην εντέλεια και οι μηχανισμοί της επιλεκτικής μνήμης.

Ξεχάσαμε ότι το ανθρώπινο μόρφωμα που εκδηλώνει τέτοιες πράξεις «βλάστησε» εν μέρει δίπλα στην υπερφίαλη αδυναμία και απάθειά μας να αντιδράσουμε στο σωστό timing. Πως είναι ακόμα ένα ρατσιστικό καρφί ενάντια σε κάθε αδύναμο και ανυπεράσπιστο, ενάντια σε κάποιον που στα μάτια του δράστη, διαφέρει και δεν διαθέτει τα ίδια δικαιώματα με τον «μεγάλο» του εαυτό.

Ακόμα μεγαλύτερο προβληματισμό προκαλεί το γεγονός πως οι δράστες της επίθεσης, όπως και ο ιδιοκτήτης του συνεργείου, όπου σημειώθηκε το περιστατικό, το χαρακτήρισαν πλάκα και έδωσαν μια τελείως διαφορετική εξήγηση, την οποία στη συνέχεια παρουσίασε και ο ίδιος ο 35χρονος. Σαφώς οι τελικές απαντήσεις θα δοθούν από τη δικαιοσύνη, αυτό όμως που πρέπει να υπογραμμιστεί είναι πως η εξευτελιστική συμπεριφορά εναντίον ενός ανθρώπου, μόνο «καλαμπούρι» δεν μπορεί να θεωρηθεί.

Πώς παίρνουν οι Αρχές κατάθεση από κάποιον με νοητική υστέρηση

Μια επιπλέον διάσταση του συμβάντος υπογραμμίζει όμως και ο σκηνοθέτης και ανάπηρος ακτιβιστής, Αντώνης Ρέλλας, με τον οποίο επικοινώνησε το ethnos.gr. Όπως τονίζει, διερεύνηση της υπόθεσης σημαίνει και αναγνώριση του μισαναπηρισμού. Ένα σημαντικό ερώτημα που θέτει είναι εάν οι αξιωματικοί της ΕΛΑΣ είναι εκπαιδευμένοι ώστε να παίρνουν κατάθεση από κάποιον άνθρωπο με νοητική βλάβη.

«Το περιστατικό στην Πάτρα με θύμα έναν 35χρονο ανάπηρο Ρομά δεν είναι μεμονωμένο και τα "αντανακλαστικά" της ΕΛΑΣ, αλλά και του ίδιου του υπουργού Προστασίας του Πολίτη, Τάκη Θεοδωρικάκου έρχονται κατόπιν εορτής. Η κατάθεση του θύματος έγινε στο γραφείο αντιμετώπισης αντιρατσιστικής βίας ή όχι; Στη χώρα μας δεν καταγράφουμε disability hate crimes ώστε να τα αντιμετωπίσουμε συνολικά ως κοινωνικό φαινόμενο. Το γνωρίζουμε από άλλες ευρωπαϊκές χώρες που διασφαλίζουν για την "μεγαλύτερη μειονότητα του κόσμου", σύμφωνα με τον ΟΗΕ, προστασία από καταπίεση, ρατσισμό και διακρίσεις», τονίζει χαρακτηριστικά.

«Στα περιστατικά μίσους κατά αναπήρων περιλαμβάνεται: λεκτική και σωματική κακοποίηση, παρενόχληση, εκφοβισμός, απειλητική συμπεριφορά, τηλεοπτική/ραδιοφωνική/διαδικτυακή υποτίμηση, απειλητικά ή προσβλητικά κείμενα και υλικές ζημίες. Μήπως έφτασε η ώρα να αντιμετωπίσουμε τον μισαναπηρισμό συνολικά και όχι μόνο ως μεμονωμένη περίπτωση;», επισημαίνει και προσθέτει πως πρέπει να εξεταστεί αν έβαλαν τον άνθρωπο να υποστηρίξει πως επρόκειτο για κάποιου είδους πλάκα στη συνέχεια.

Ο κ. Ρέλλας αναφέρει πως οι ανάπηροι ακτιβιστές εδώ και χρόνια έχουν θέσει ως θέμα την αναγνώριση των εγκλημάτων μισαναπηρισμού, ενώ περιγράφει πως έχουν εγκαλέσει ακόμα και φορείς προστασίας ανθρωπίνων δικαιωμάτων, διότι δεν υπάρχει ανταπόκριση στις ανάγκες του συγκεκριμένου πληθυσμού. «Μάλλον δεν τις αναγνωρίζουν ως τέτοιες», προσθέτει χαρακτηριστικά.

Τρεις φορές μεγαλύτερος κίνδυνος για επίθεση εναντίον ανάπηρων ατόμων

Τα στοιχεία που μπορεί κανείς να εντοπίσει ανατρέχοντας στο διαδίκτυο όπου υπάρχουν σχετικές έρευνες είναι ενδεικτικά. Σύμφωνα με αυτά, τα ανάπηρα άτομα είναι πιθανό να πέσουν θύματα σοβαρών βίαιων εγκλημάτων τρεις φορές περισσότερο από τα μη ανάπηρα, ενώ οι τυφλές γυναίκες είναι πιο πιθανό να υποστούν εγκληματικές επιθέσεις.

Τα άτομα με νοητική βλάβη είναι πιο ευάλωτα σε τέτοιες ενέργειες, ενώ οι κωφοί είναι συχνά θύματα αστυνομικής αυθαιρεσίας. Τα υψηλότερα ποσοστά βιασμών, δολοφονιών και θυματοποίησης διαπράττονται από άτομα του οικογενειακού περιβάλλοντος των αναπήρων, ενώ ο κίνδυνος για να πέσουν θύματα βίας κατά την διάρκεια της ημέρας είναι πολύ μεγαλύτερος από αυτόν για τα μη ανάπηρα άτομα.

Σύμφωνα με στοιχεία που δημοσίευσε ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (FRA), το 50% των ατόμων με αναπηρία ανέφεραν ότι έχουν υποστεί παρενόχληση σε διάστημα 5 ετών, σε σύγκριση με το 37% των ατόμων χωρίς αναπηρία. Συγκριτικά και με βάση τα ίδια δεδομένα, το 17% των ατόμων με αναπηρία υφίσταται σωματική βία σε σχέση με το 8% εκείνων που δεν αντιμετωπίζουν κάποιο ανάλογο πρόβλημα.

Σε ό,τι αφορά τις γυναίκες, αξίζει να σημειωθεί πως εκείνες με αναπηρία διατρέχουν δύο έως πέντε φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να αντιμετωπίσουν βία από άλλες γυναίκες. Το 34% των ατόμων του ίδιου φύλου με αντίστοιχα προβλήματα υγείας έχουν πει πως έχουν βιώσει σωματική ή σεξουαλική βία από σύντροφο κατά τη διάρκεια της ζωής τους.

Ανάγκη για υιοθέτηση ανάλογης νομοθεσίας

Την ίδια ώρα, υπάρχουν κράτη της ΕΕ που δεν αναγνωρίζουν καν τον όρο των εγκλημάτων εις βάρος ανθρώπων με αναπηρία, ενώ σε πολλά δεν υπάρχουν και τα κίνητρα ώστε να μπει τέλος στην προκατάληψη εναντίον τους. Το 2014, μόνο 13 κράτη μέλη της ΕΕ ασχολήθηκαν ρητά με την προκατάληψη λόγω αναπηρίας στα ποινικά τους κώδικα. Από αυτά, μόνο λίγα διαχωρίζουν το κίνητρο μίσους από το βασικό αδίκημα, χρησιμοποιώντας αυξημένες ποινές για να τονίσουν τη σοβαρότητα των αδικημάτων που σχετίζονται με την προκατάληψη.

Επίσημες στατιστικές για τα εγκλήματα μίσους που σχετίζονται με την αναπηρία δεν υπάρχουν στα περισσότερα κράτη μέλη της ΕΕ. Όπου υπάρχουν τέτοιες στατιστικές, δεν διαχωρίζονται ανάλογα με τα κίνητρα προκατάληψης, τον τύπο του εγκλήματος, το φύλο ή την ηλικία του θύματος. Στοιχεία που υπάρχουν διαθέσιμα από το 2016-2017, αποδεικνύουν ότι μόνο πέντε κράτη μέλη της ΕΕ έχουν προχωρήσει στον διαχωρισμό των στοιχείων για τα εγκλήματα μίσους ανά αναπηρία ως κίνητρα προκατάληψης.

Χαρακτηριστικές επιθέσεις στην Ελλάδα

Όπως επισημαίνει το ευρωπαϊκό φόρουμ ατόμων με αναπηρία δε, στη χώρα μας, από τις σημαντικότερες επιθέσεις που έχουν καταγραφεί εναντίον της συγκεκριμένης κατηγορίας ανθρώπων ήταν ο βανδαλισμός εγκαταστάσεων που επέτρεπαν την πρόσβαση ατόμων με αναπηρία σε μια παραλία το 2016, η σωματική επίθεση σε άνθρωπο με σύνδρομο Down την ίδια χρονιά, η σωματική επίθεση εις βάρος ατόμου με αναπηρία που το 2017 διεκδίκησε το αυτονόητο δικαίωμα, να παρκάρει σε θέση για άτομα ΑμεΑ και ο βανδαλισμός σε σχολείο παιδιών με προβλήματα όρασης και ακοής το 2019.

Υπενθυμίζεται ότι ο μισαναπηρισμός αξιοποιήθηκε ως όρος από τον Mike Oliver το 1990 (και η απόδοση του στα ελληνικά από την Γ. Καραγιάννη το 2009 αντί της έννοιας του αρτιμελισμού που θεώρησε ότι δεν απέδιδε το σύνολο των διαστάσεων που όριζε το «κοινωνικό μοντέλο»). Ο μισαναπηρισμός όπως οι έννοιες ρατσισμός και σεξισμός αποδίδει τις διακρίσεις, την καταπίεση και τους αποκλεισμούς των αναπήρων. Στέκεται σε αντιδιαστολή με τον όρο της κανονικότητας και του φυσιολογικού. Το θεμέλιο του μισαναπηρισμού (disablism) είναι η εξιδανικευμένη κανονικότητα (ableism). Ως εκ τούτου, ως μισαναπηρικές πρακτικές μπορούν να οριστούν οι ενέργειες, οι συμπεριφορές και οι καταστάσεις, οι οποίες οδηγούν στην περιθωριοποίηση και στον διαχωρισμό των αναπήρων σε όλες τις πτυχές της κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής ζωής.