Διαύγεια: Τα προβλήματα, η πορεία από το 2010, οι δυσκολίες, τα... τρικ αποφυγής και οι διαγωνισμοί που ναυάγησαν

Περισσότερες από 54 εκατομμύρια αναρτημένες πράξεις από 5.208 φορείς και 130.319 εγγεγραμμένοι χρήστες. Αυτή είναι με τρεις αριθμούς η 12ετής ιστορία της Διαύγειας, στην οποία μόνο την περασμένη Παρασκευή αναρτήθηκαν ακόμα 25.905 πράξεις της Διοίκησης.

Το πρόγραμμα τέθηκε σε λειτουργία τον Οκτώβριο του 2010 και έκτοτε αποτελεί τον βασικό δίαυλο διαφάνειας και λογοδοσίας του Δημοσίου, μέσω του οποίου ο κάθε πολίτης έχει ελεύθερη πρόσβαση σε αποφάσεις υπουργείων, δήμων, Περιφερειών, Οργανισμών, κλπ.

Το σύστημα όταν δημιουργήθηκε είχε κατατάξει την Ελλάδα, τη χώρα της οποίας οι πολίτες αντιμετώπιζαν διαχρονικά προβλήματα με τη λειτουργία του Δημοσίου, ανάμεσα στα οκτώ κράτη παγκοσμίως που είχαν ενεργητικές πολιτικές διαφάνειας.

Το σύστημα αναβαθμίστηκε το 2014, αλλά έκτοτε δεν ακολούθησαν αξιόλογες βελτιωτικές κινήσεις και πλέον εμφανίζει όλο και περισσότερα σημάδια εγκατάλειψης. Εδώ και κάποιους μήνες υπάρχουν διαρκή προβλήματα στη λειτουργία της και παρά το γεγονός ότι τα έργα ψηφιοποίησης αποτελούν σε μεγάλο βαθμό τη ναυαρχίδα της κυβέρνησης με πολλά απ' αυτά να προχωρούν ταχύτατα, η εξέλιξη του συγκεκριμένου προγράμματος φαίνεται ότι δεν αποτελεί προτεραιότητα.

Αποτέλεσμα είναι για μεγάλα διαστήματα η αναζήτηση είτε να είναι εντελώς αδύνατη ή να είναι δυνατή μόνο μέσω του λεγόμενου Αριθμού Διαδικτυακής Ανάρτησης (ΑΔΑ), τον οποίο φυσικά δε γνωρίζει ο μέσος πολίτης που θέλει να εντοπίσει κάτι μέσα στα εκατομμύρια έγγραφα που υπάρχουν στο αποθετήριο.

Με τον τρόπο αυτό πρακτικά ακυρώνεται σε μεγάλο βαθμό η αποστολή του συστήματος, η οποία συνοψίζεται στην υποχρέωση των φορέων να αναρτούν αποφάσεις για δαπάνες, απευθείας αναθέσεις, συμβάσεις, πληρωμές, κλπ καθώς σε διαφορετική περίπτωση δεν είναι εκτελεστέες.

«Σε ένα βαθμό εγκαταλείφθηκε. Η εξουσία δεν επιζητά τη διαφάνεια και όπως φαίνεται το πρόγραμμα δεν είναι στο επίκεντρο της προσοχής της συγκριτικά με άλλα έργα», επισημαίνει στο ethnos.gr ο Θόδωρος Καρούνος, Ερευνητής στο ΕΜΠ, Αντιπρόεδρος του Οργανισμού Ανοιχτών Τεχνολογιών (ΕΕΛ/ΛΑΚ) και ένας εκ των «αρχιτεκτόνων» της Διαύγειας.

Ο ίδιος εξηγεί ότι το σύστημα δεν απαιτεί μόνο συντήρηση, αλλά και εξέλιξη. Προσθέτει πως το Δημόσιο φαίνεται πως καθυστέρησε τη διαγωνιστική διαδικασία και όταν προκηρύχθηκε ο σχετικός διαγωνισμός, δεν κατάφερε να προχωρήσει. Αιτία, ήταν ο ισχυρός ανταγωνισμός μεταξύ των εταιριών που συμμετείχαν και αποτέλεσμα η διαδικασία να καταλήξει στα... βράχια των ενστάσεων και της δικαιοσύνης ώσπου το έργο να απενταχτεί και από το ΕΣΠΑ.

«Το ερώτημα είναι γιατί η δημόσια διοίκηση άφησε ένα έργο τόσο κρίσιμο χωρίς συντήρηση και τεχνική υποστήριξη μέχρι την τελευταία στιγμή. Ήταν σαφές πως δε θα μπορούσε να λειτουργεί το ίδιο σύστημα για 10 χρόνια ειδικά με αυτήν τη ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας», λέει ο κ. Καρούνος. Στην ερώτηση αν τον απογοητεύουν τα συσσωρευμένα προβλήματα σε αυτό το «εργαλείο», απαντά πως «είναι τόσες πολλές οι απογοητεύσεις στα δημόσια έργα που τίποτα δε με εκπλήσσει πλέον».

Η Διαύγεια ήταν από τα πιο πετυχημένα έργα της ομάδας opengov επί διακυβέρνησης Γ. Παπανδρέου γιατί σχεδιάστηκε από την αρχή με ανοιχτά πρότυπα, ανοιχτό λογισμικό και παρείχε ανοιχτά δεδομένα. Συγκέντρωνε τις εξής καινοτομίες:

• Σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε με τις βασικές αρχές της ανοιχτότητας (συνεργατικός σχεδιασμός με ανοιχτά πρότυπα, ανοιχτό λογισμικό και ανοιχτά δεδομένα),
• Οι αποφάσεις δεν ήταν εκτελεστέες εάν δεν είχαν αναρτηθεί στη Διαύγεια,
• Κάθε απόφαση λάμβανε με την καταχώρηση της στη Διαύγεια μοναδικό αριθμό, τον ΑΔΑ.

Ωστόσο, κάθε αντίστοιχο σύστημα χρειάζεται διαρκή αναδιαμόρφωση. Σύμφωνα με τον κ. Καρούνο, η Διαύγεια χρειάζεται επειγόντως να διαφοροποιήσει τη φιλοσοφία της: «Θα πρέπει να μετασχηματιστεί από εγγραφοκεντρικό που είναι σήμερα και καταχωρούνται σε αυτό έγγραφα σε δεδομενοκεντρικό ώστε να καταχωρούνται δεδομένα. Αυτή είναι η τάση σήμερα. Αντί για μια απόφαση, να υπάρχουν τα δεδομένα της απόφασης. Παράλληλα θα πρέπει να τεθεί ως απόλυτη προτεραιότητα η φιλικότητα στο χρήστη» υπογραμμίζει.

Το ζήτημα αυτό σχολιάζει και ο γενικός γραμματέας της Ένωσης Πληροφορικών Ελλάδας, Χρήστος Γεωργίου: «Παρατηρούμε εδώ και καιρό τα προβλήματα. Εμείς όπως και η ΕΛ/ΛΑΚ, στην οποία είμαστε μέλη, έχουμε επισημάνει ότι εδώ και μερικά χρόνια το περιεχόμενο στη "Διαύγεια" πρακτικά απο-ευρετηριοποιείται και καθίσταται όλο και πιο δύσκολο να αναζητήσει κάποιος συγκεκριμένη πληροφορία. Συχνά επιτρέπεται η αναζήτηση μόνο με κωδικό, ενώ βλέπουμε και καταγγελίες για έγγραφα που ανεβοκατεβαίνουν, διαγραφές φορέων και στοιχείων επικοινωνίας. Το πρόβλημα δεν είναι ότι έπεσε το σύστημα μία φορά, αλλά ότι υποβαθμίζεται συνεχώς».

Ο ίδιος συμπληρώνει πως τα έργα Πληροφορικής είναι έργα που έχουν απόλυτη λεπτομέρεια στην περιγραφή και τους όρους τους: «Παρόλα αυτά βλέπουμε διακηρύξεις σε έργα πληροφορικής του Δημοσίου π.χ. μισού εκατομμυρίου ευρώ με μισή παράγραφο περιγραφή και τεράστιες ελλείψεις».

Σε κάθε περίπτωση ο κ. Γεωργίου υπογραμμίζει ότι οι εργασίες αναβάθμισης ενός συστήματος όπως η Διαύγεια θα πρέπει να γίνονται σε όσο το δυνατόν πιο νεκρό χρόνο «και όχι σε μέρες και ώρες που το εργαλείο αυτό είναι χρήσιμο για τον κόσμο».

Οι διαγωνισμοί της αναβάθμισης

Ο διαγωνισμός για την αναβάθμιση της εφαρμογής είχε ανακοινωθεί από την Κοινωνία της Πληροφορίας εκτελεστικού βραχίονα του υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης, το καλοκαίρι του 2020 ύστερα από τα δέκα χρόνια της λειτουργίας της θέτοντας σε δημόσια διαβούλευση το σχετικό έργο. Στόχος ήταν η πλήρης αναβάθμιση της υφιστάμενης εφαρμογής με κύρια επιδίωξη την επέκταση της λειτουργικότητάς της, ενισχύοντας τα χαρακτηριστικά της διαφάνειας, ευχρηστίας, ενημέρωσης και διάχυσης της πληροφορίας.

Ωστόσο, ο ηλεκτρονικός διαγωνισμός, ο οποίος θα αναβάθμιζε τη Διαύγεια και είχε προϋπολογισμό 1.295.800 ευρώ με ΦΠΑ με χρόνο υλοποίησης 18 μηνών, χρειάστηκε να επαναπροκηρυχθεί για δεύτερη φορά τον Φεβρουάριο του 2021, χωρίς ούτε και στη δεύτερη απόπειρα να προχωρήσει.

Έτσι, χάθηκε άλλη μία ευκαιρία για τη Διαύγεια, η οποία μέσω αυτού του έργου θα επιτύγχανε επέκταση των εφαρμογών με την προσθήκη λειτουργικοτήτων που θα επέτρεπαν την ανάρτηση περισσότερων τύπων πράξεων.

Επίσης, θα αναπτυσσόταν η αναζήτηση πράξεων μέσω προσωποποιημένης πρόσβασης και η δημιουργία προσωπικού λογαριασμού πολιτών και επιχειρήσεων.

Ταυτόχρονα, επρόκειτο να αναμορφωθεί και το υποσύστημα αναζήτησης της πληροφορίας, τόσο σε τεχνικό όσο και σε λειτουργικό επίπεδο. Το σύστημα ευρετηρίασης των πράξεων θα εκσυγχρονιζόταν, ώστε να επεκτείνεται ή να συρρικνώνεται δυναμικά ανάλογα με τον καθημερινό φόρτο, ενώ πλέον θα υπήρχε διαχωρισμός από το υποσύστημα των αναρτήσεων, ώστε να παραμένει πλήρως διαθέσιμο ακόμα και σε συνθήκες υψηλού φόρτου. Παράλληλα προβλεπόταν η ενσωμάτωση διευρυμένων στατιστικών χρήσης.

Και η Υπερδιαύγεια

Λίγο μετά τη λειτουργία της «Διαύγειας» την εμφάνισή της έκανε η Υπερδιαύγεια, ένα εγχείρημα του επιστήμονα Πληροφορικής, Βαγγέλη Μπάνου, ο οποίος κατάφερε να βγάλει στον «αέρα» ένα σύστημα που να μπαίνει στα... άδυτα του ελληνικού Δημοσίου με τρόπο γρήγορο, με τη χρήση λέξεων – κλειδιών και φιλικό προς το χρήστη. 

«Υπήρχαν πράγματα που υποδήλωναν ότι το έργο της Διαύγειας δημιουργήθηκε λίγο βιαστικά. Θέλησα να το βελτιώσω επιτυγχάνοντας μια καλύτερη ευρετηριοποίηση», εξηγεί.

Το site λειτούργησε από το 2011 και παρόλο που ενημερωνόταν μόνο έως το 2019, υφίσταται έως τώρα και εκεί μπορεί ακόμα και τώρα να αναζητήσει κανείς παλαιότερες αποφάσεις.

Στα χρόνια που πέρασαν δεν εισέπραξε κάποιο ενδιαφέρον από την Πολιτεία ώστε να συνεχιστεί η προσπάθεια, την οποία από ένα σημείο και μετά δεν μπορούσε να υπηρετήσει μόνος.

Αναφερόμενος στη σημερινή μορφή της Διαύγειας επισημαίνει ότι είναι πολύ πιο εύχρηστη από την αρχική της, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι δεν μπορεί να βελτιωθεί κυρίως σε επίπεδο ποιότητας δεδομένων: «Για παράδειγμα δεν αρκεί να αναρτήσει κανείς μια απόφαση. Θα πρέπει να υπάρχει πρόβλεψη ώστε το σύστημα να την "κόβει" εάν η ημερομηνία έχει παρέλθει».

Ο ίδιος εκτιμά ότι τα σημάδια... κόπωσης που εμφανίζει το σύστημα οφείλονται κυρίως σε κακή διαχείριση και όχι σε κακή πρόθεση προσθέτοντας ότι οι υπηρεσίες συνεχίζουν να αναρτούν κανονικά τις αποφάσεις τους.

Στο παρελθόν, πάντως, ο κανόνας δεν ήταν πάντα αυτός. Κάποιοι φορείς είχαν εφεύρει την ανάρτηση ως φωτογραφία ώστε να είναι αδύνατη η αναζήτηση με λέξεις – κλειδιά στο περιεχόμενο. Το τέχνασμα κατάφερε να το διαπεράσει η Υπερδιαύγεια, η οποία αντλούσε τις πληροφορίες με τη μέθοδο της οπτικής αναγνώρισης χαρακτήρων. Ωστόσο, μετά κάποιες φωτογραφίες άρχισαν να αναρτώνται... στραβά με αποτέλεσμα ακόμα και αυτό να είναι πλέον αδύνατο.

Ωστόσο, και τώρα παρατηρούνται προσπάθειες... παράκαμψης μέσω καθυστερημένων αναρτήσεων ή αναρτήσεων από τις οποίες λείπουν έγγραφα που στις κανονικές αποφάσεις είναι συνημμένα και συχνά αποτελούν την ουσία της απόφασης. Αυτό όμως φαίνεται ότι αποτελεί και ένα κενό του υφιστάμενου νόμου, όπως εξηγεί ο κ. Καρούνος: «Με βάση τον νόμο είναι υποχρεωτική η ανάρτηση μιας απόφασης για μια πληρωμή, αλλά όχι πάντα η ίδια η σύμβαση μεταξύ των δύο μερών. Είναι θέμα ερμηνείας του νομικού συμβουλίου του φορέα».

Επίσης, σύμφωνα με τον ίδιο, πολλές φορές πλέον με το πρόσχημα της προστασίας των προσωπικών δεδομένων των φυσικών προσώπων που αμείβονται από φορείς, δεν αναρτώνται κρίσιμες πληροφορίες, όπως για παράδειγμα οι αμοιβές.

«Εάν δεν υπάρξει ουσιαστική διαφάνεια σε όλο τον κύκλο ζωής των δημοσίων συμβάσεων με ανοιχτά δεδομένα από ΔΙΑΥΓΕΙΑ, ΚΗΜΔΗΣ (Κεντρικό Ηλεκτρονικό Μητρώο Δημοσίων Συμβάσεων) και ΕΣΗΔΗΣ (Εθνικό Σύστημα Ηλεκτρονικών Δημοσίων Συμβάσεων) και για τις αμοιβές νομικών και φυσικών προσώπων που συμβάλλονται για να υλοποιήσουν έργα του δημοσίου τομέα, θα συνεχίζεται χωρίς δημόσιο έλεγχο η σπατάλη πόρων Ελλήνων και Ευρωπαίων φορολογουμένων», καταλήγει ο κ. Καρούνος.