Η τραγική ιστορία δύο γυναικών - Πώς κατέληξαν αιχμάλωτες στο Άουσβιτς

Μοιάζουν µε χρυσά πλακάκια στους δρόµους των ευρωπαϊκών πόλεων, ένα κοµµάτι από το πλακόστρωτο που ξεχωρίζει. Κι αν µπεις στον κόπο να σκύψεις για να κοιτάξεις πιο προσεκτικά, θα διαβάσεις ένα όνοµα, έναν τόπο γέννησης, τρεις ηµεροµηνίες και µια ακόµη λέξη που θα σου κόψει την ανάσα: Αουσβιτς. Οι «κυβόλιθοι µνήµης», όπως λέγονται στα ελληνικά, βρίσκονται έξω από τα σπίτια που έζησαν τα θύµατα της ναζιστικής θηριωδίας. Τα «Stolpersteine» ήταν η έµπνευση του Γερµανού καλλιτέχνη Γκίντερ Ντέµνιγκ, που στις αρχές της δεκαετίας του ’90 θέλησε να τιµήσει τη µνήµη των Ροµά που οι ναζί θυσίασαν στα αδιανόητα πειράµατά τους.

«Οι µπρούντζινοι κυβόλιθοι του Ντέµνιγκ ήταν µια “δήλωση” κόντρα στη λήθη και την άρνηση των ωµοτήτων που διέπραξαν οι ναζί σε βάρος χιλιάδων ανθρώπων» εξηγεί στο «Εθνος της Κυριακής» η Νικόλ Βάισµαν από την «Οργάνωση για τη Μνήµη του Ολοκαυτώµατος». «Σύντοµα, άρχισαν να χρησιµοποιούνται για να κρατούν ζωντανή τη µνήµη όλων των θυµάτων του ναζισµού, όπως οι Εβραίοι, οι άνθρωποι µε αναπηρίες και οι αντιστασιακοί.

Πλέον, µέχρι σήµερα, περισσότερα από 70.000 κυβόλιθοι έχουν τοποθετηθεί σε τουλάχιστον 1.000 ευρωπαϊκές πόλεις – ανάµεσά τους και η Θεσσαλονίκη». Συνολικά, 440 άνθρωποι έχουν τιµηθεί µε τα «πλακάκια» που έχει τοποθετήσει η Οργάνωση σε εννέα πόλεις του Βελγίου. «Υπήρξαν ανάµεσά τους κάποιοι µε ελληνική καταγωγή;» ρωτήσαµε τη Ν. Βάισµαν. «Μόνο δύο» µας απάντησε: «Η Ματίλντ Μπεναρντού και η Λιλί Κοέν, γεννηµένες και οι δύο στη Θεσσαλονίκη».

Στα ίχνη της οικογένειας

Λίγες µέρες αργότερα, ο Ντάριο και ο Ζεράρ Πρεσόφ θα περίµεναν έξω από τη λευκή πόρτα της οδού Μπερκµάνς κοιτώντας τα κουδούνια. «Μένουν πάλι Ελληνες» λένε δείχνοντας τα ονόµατα. «Εχουν περάσει τόσα χρόνια και ακόµη δεν έχουµε µάθει σε ποιο ακριβώς διαµέρισµα έµεναν η µητέρα και η γιαγιά µας» θα συµπληρώσουν. Είναι τα εγγόνια της Ματίλντ, οι γιοι της Λιλί Κοέν και το παρουσιαστικό τους έχει κάτι από την ελληνική τους καταγωγή. Το 2015, τοποθέτησαν δύο «κυβόλιθους» στη µνήµη των δύο προγόνων τους.

«Η γιαγιά µας γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1893. Εκεί γεννήθηκε και η µητέρα µας, το 1921. Εβραίοι, Σεφαραδίτες, έζησαν πολλά χρόνια εκεί. Απ’ ό,τι ξέρουµε, η οικογένεια είχε εργοστάσιο µε υφάσµατα. Δεν γνωρίζουµε ακριβώς τους λόγους, αλλά στη δεκαετία του 1930, ο παππούς µας πρώτος έφυγε και ήρθε στο Βέλγιο. Οι δύο γυναίκες ακολούθησαν αργότερα» διηγείται ο Ντάριο. Ο πόλεµος βρίσκει την οικογένεια στις Βρυξέλλες, εκεί, στην περιοχή του Σεν Ζιλ όπου βρίσκεται η οδός Μπερκµάνς. «Τον Απρίλιο του 1944, προς το τέλος δηλαδή του πολέµου, οι ναζί έφτασαν στην πόρτα τους. Τις συνέλαβαν. Η γιαγιά ήταν 51 ετών. Η µητέρα 23» συµπληρώνει ο Ζεράρ. «Τις πήγαν πρώτα στην πόλη Μαλίν, στο βελγικό στρατόπεδο που λειτουργούσε ως διαµετακοµιστικό κέντρο των συλληφθέντων. Από εκεί, κατευθείαν στο Αουσβιτς».

«Με το που έµπαιναν στο Αουσβιτς τους χώριζαν σε δύο πλευρές. Μας έλεγε αργότερα η µητέρα µας: αριστερά ήταν η ζωή, δεξιά ο θάνατος» θυµάται ο Ντάριο

Οταν γύρισε στο σπίτι από τη δουλειά και έµαθε ότι οι γυναίκες της οικογένειας είχαν συλληφθεί, ο παππούς των αγοριών έπαθε κάτι σαν νευρικό κλονισµό. Οι γείτονες τον οδήγησαν σε µια δηµόσια ψυχιατρική κλινική των Βρυξελλών. Εκεί οι υπεύθυνοι τον έκρυψαν. Αυτός ήταν ο λόγος που ο ίδιος δεν οδηγήθηκε τελικά σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Μάνα και κόρη δεν στάθηκαν το ίδιο τυχερές. «Με το που έµπαιναν στο Αουσβιτς τους χώριζαν σε δύο πλευρές. Μας έλεγε αργότερα η µητέρα µας: αριστερά ήταν η ζωή, δεξιά ο θάνατος» θυµάται ο 68χρονος σήµερα Ντάριο. «Η γιαγιά µας δεν επέστρεψε ποτέ. Η µητέρα µας κατάφερε να επιβιώσει και από την πορεία του θανάτου (marche de la mort) που τους επέβαλαν οι ναζί των SS, προκειµένου να τους κρύψουν από τους συµµάχους.

Οι περισσότεροι εκεί έχασαν τη ζωή τους από τα βασανιστήρια και την εξάντληση» εξηγεί ο κατά τρία χρόνια µικρότερος Ζεράρ. Η Λιλί επέστρεψε στις Βρυξέλλες και παντρεύτηκε αµέσως. Εναν χρόνο µετά, γεννήθηκε η πρώτη κόρη από τα συνολικά τέσσερα παιδιά της οικογένειας. «Ο πατέρας µας πέθανε όταν εγώ ήµουν µόλις έξι µηνών και η µητέρα σπάνια µιλούσε για την εµπειρία της στο Αουσβιτς. Μας άφησε το 1974 και δεν προλάβαµε να τη ρωτήσουµε όλα όσα σήµερα θα θέλαµε να ξέρουµε» συµπληρώνει ο ίδιος. «Είχε µια αγωνία µε τις λέξεις, δεν υπήρξε ποτέ αναλυτική µε όσα είχε ζήσει ούτε µε την ελληνική της καταγωγή. Περισσότερο µας µετέφερε συναισθήµατα. Ο ζόφος του θανάτου που είχε ζήσει» λέει ο Ντάριο. «Θυµάµαι µία φορά σε ένα διαµέρισµα που µέναµε κι εµείς τα παιδιά κοιµόµασταν στη σοφίτα. Και µέσα στο βράδυ άκουσα κλάµατα. Ετρεξα και ήταν η µητέρα που έκλαιγε µες στον ύπνο της. Οταν ξύπνησε, µου εξήγησε. Είδε σε εφιάλτη ότι ξαναγύρισε στο Αουσβιτς…» διηγείται χωρίς να µπορεί να κρατήσει τα δάκρυά του.

Οι φάκελοι

Περίπου 15 χρόνια µετά τον θάνατό της, ο Ζεράρ θα αναλάβει να οργανώσει µια έκθεση για το Ολοκαύτωµα πλάι στον γνωστό Βέλγο ιστορικό Μαξίµ Στάινµπεργκ. Θα αποκτήσει πρόσβαση στα αρχεία των Εβραίων του Βελγίου. Κι εκεί θα βρεθεί µπροστά στους φακέλους της µητέρας και της γιαγιάς του... «Επαθα σοκ. ∆εν ήξερα τι να κάνω. Εβαλα τους φακέλους κάτω από το µπουφάν µου κι έφυγα. Μέσα υπήρχαν όλα τα επίσηµα έγγραφα. Το χαρτί της σύλληψης. Η διεύθυνση του σπιτιού τους – έτσι τη µάθαµε…» εξηγεί. «Οταν επέστρεψα, ρώτησα πώς µπορεί κανείς να έχει επίσηµη πρόσβαση στους φακέλους αυτούς και µου απάντησαν ότι χρειάζεται απλώς µια αίτηση της οικογένειας. Ξαναέβαλα τους φακέλους πίσω και ακολούθησα τη διαδικασία» καταλήγει.

«Συγγνώμη» από το κράτος

«Οι “κυβόλιθοι µνήµης” (pavés de memoire στα γαλλικά) µας βοήθησαν να τοποθετήσουµε τις αγαπηµένες µας στον χώρο και τον χρόνο. Σαν να τις γυρίσαµε σπίτι» εξηγούν τα αδέρφια Πρεσόφ. Συµφωνεί µαζί τους και η Μπέλα Σουιατλόφσκι, µέλος της Οργάνωσης, που το 2012 πρώτη έφερε τα «Stolpersteine» στο Βέλγιο, για να τιµήσει τους δικούς της που δολοφονήθηκαν στο Αουσβιτς. «Ηταν δύσκολο στην αρχή να πείσουµε τους δήµους να µας δώσουν άδεια. Κυρίως γιατί έπρεπε να αναγνωρίσουν ότι και οι ίδιοι είχαν συνεργαστεί µε τους ναζί δίνοντας τη λίστα µε τα ονόµατα και τις διευθύνσεις των Εβραίων του Βελγίου» λέει η Μπέλα. «Ηταν εξαιτίας των “κυβόλιθων” που αρχικά ο ∆ήµος Βρυξελλών το 2012 και λίγο µετά και ο πρωθυπουργός του Βελγίου ζήτησαν δηµόσια συγνώµη». Πολλές συγκινητικές ιστορίες, που αποκαλύπτονται µέσα από τα µνηµεία, µας διηγείται η Νικόλ Βάισµαν. Οπως αυτή στην περιοχή του Βολουβέ Σεν-Πιερ, όπου µια σειρά «κυβόλιθων» υπενθυµίζουν ότι από το συγκεκριµένο κτίριο -το οποίο λειτουργούσε ως ορφανοτροφείο µέχρι να το ανακαλύψουν οι ναζί- είχαν απαχθεί 13 παιδιά. Οπως µας λέει, οι βανδαλισµοί δεν έχουν λείψει, ούτε οι αντιδράσεις στην τοποθέτηση των «κυβόλιθων». Μόλις την περασµένη ∆ευτέρα η Οργάνωση κατάφερε να τοποθετήσει 30 πλακάκια µνήµης στην Αµβέρσα, παρά τις αντιδράσεις των ορθόδοξων Εβραίων της πόλης, οι οποίοι αντιδρούσαν στην τοποθέτησή τους. «Σήµερα, που ο αντισηµιτισµός θεριεύει ξανά, φοβάµαι πάρα πολύ ότι κανένας δεν ενδιαφέρεται πλέον» θα πει απαισιόδοξα ο Ντάριο. «Στο χέρι µας είναι να διατηρήσουµε τη µνήµη ζωντανή» απαντά η Μπέλα.

Πλάκες για τους 140 µαθητές που δολοφόνησαν οι ναζί

Χιλιάδες πολίτες καθηµερινά προσπερνούν βιαστικοί τις επιδαπέδιες µπρούντζινες πλάκες στο στενό πεζοδρόµιο µπροστά από το 1ο Γυµνάσιο Θεσσαλονίκης, στην οδό Βασιλέως Γεωργίου 2. Οι περισσότεροι δεν γνωρίζουν πως είναι µάρτυρες µνήµης µιας ασύλληπτης θηριωδίας. Οι δύο µεγαλύτερες εγχάρακτες πλάκες πληροφορούν πως 149 µαθητές όλων των τάξεων του Α’ Γυµνασίου Αρρένων «επαύσαντο φοιτώντες» την 8.4.1943. Εξ αυτών οι 140 δολοφονήθηκαν σε ναζιστικά στρατόπεδα και επέζησαν µόλις 9. Σε καθεµία από τις µικρότερες διαβάζει κανείς το όνοµα του µαθητή, το τµήµα φοίτησης και το στρατόπεδο όπου εξοντώθηκε. Τα «Stolpersteine» τοποθετήθηκαν το 2015, έπειτα από πρωτοβουλία του Απόστολου ∆ερεκλή, απόφοιτου του 1ου Γυµνασίου, που σήµερα δραστηριοποιείται επιχειρηµατικά στη Γερµανία.

Φωτογραφίες: Γιάννης Δήμας/www.newsville.be