Ερχεται Χρηματιστήριο Ρύπων για τα δάση: Πώς θα λειτουργεί και τι αλλάζει με το σχέδιο του υπουργείου Περιβάλλοντος - Θα επιδοτεί την απόληψη βιομάζας

Στο νέο project του Χρηματιστηρίου ρύπων για τα δάση, το οποίο σκοπεύει να δημιουργήσει, εναποθέτει τη χρηματοδότηση του σχεδίου διαχείρισης του δασικού πλούτου της χώρας, το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας.

Παρά το γεγονός ότι ο υπουργός, Θόδωρος Σκυλακάκης δεν ανέλυσε λεπτομερώς το πώς θα λειτουργεί ο νέος μηχανισμός, το σύστημα προβλέπει τη δημιουργία εθελοντικής αγοράς απορροφήσεων CO2, μέσω χρηματιστηρίου, από έργα δάσωσης, αναδάσωσης ή βελτίωσης διαχείρισης δασών. Οι απορροφήσεις CO2 υπολογίζονται με βάση κοινούς κανόνες, που θα θέσει το κράτος - ανάλογα με το είδος του έργου, το είδος βλάστησης και την κλιματική ζώνη - και θα πιστοποιούνται από ειδικά διαπιστευμένες εταιρείες αναγνωρισμένου κύρους.

Πρακτικά ο στόχος είναι τα carbon credits, δηλαδή τα έσοδα απο τα δικαιώματα εκπομπών να χρηματοδοτήσουν σημαντικό τμημα της πρόληψης και προστασίας των δασών. Το χρηματιστήριο θα αφορά τους πρόσθετους τόνους διοξειδίου του άνθρακα που θα απορροφούνται στα διαχειριζόμενα δάση. Οι διαχειριστές του δάσους θα πιστοποιούνται για την ποσότητα των όγκων διοξειδίου του άνθρακα που καταφέρνουν να απορροφήσουν, και την οποία μετά θα πωλούν σε ρυπαίνουσες επιχειρήσεις που θέλουν να μειώσουν το ανθρακικό τους αποτύπωμα, μεταξύ των οποίων διυλιστήρια και ενεργοβόρες βιομηχανίες.

Με τους οικονομικούς πόρους αυτούς, θα χρηματοδοτείται η επιδότηση Δασικών Συνεταιρισμών (ΔΑΣΕ) ή των υβριδικών σχημάτων που θα προκύψουν από τη συνεργασία τους με επιχειρήσεις που θα έχουν ως αντικείμενο τη μεταποίηση της βιομάζας, την οποία προβλέπει το σχέδιο του υπουργειου Περιβάλλοντος, όπως έχει ήδη αναφέρει το «Εθνος» σε ρεπορτάζ του.

Το ετήσιο ποσό της επιδότησης στην πλήρη ανάπτυξη του προγράμματος εκτιμάται ότι θα φτάνει περίπου τα 150 εκατομμύρια ευρώ και στόχος είναι οι πόροι που θα προκύψουν από τις εκπομπές ρύπων να χρηματοδοτήσουν την επιδότηση απόληψης της βιομάζας. Δεδομένου, πάντως, ότι στην Ελλάδα η βιομηχανία ξυλείας περιορίζεται πια σε μία μονάδα, το μεγαλύτερο τμήμα της βιομάζας θα κατευθύνεται σε βιοκαύσιμα και βιοαέριο.

Ο κ. Σκυλακάκης ξεκαθάρισε πως τα καμένα δασικά οικοσυστήματα δεν θα μπαίνουν στο σύστημα επιδότησης βιομάζας ώστε να μην υπάρχει η παραμικρή υπόνοια ότι μπαίνουν φωτιές με στόχο τις επιδοτήσεις.

Παράλληλα το σχέδιο του υπουργείου προβλέπει και τη θέσπιση αντισταθμιστικού οφέλους σε όλα τα νοικοκυριά ορεινών και μειονεκτικών περιοχών με βάση την βιομάζα που απολαμβάνεται. Ετσι, εκτός της ξυλείας που θα συνεχίσουν να παίρνουν θα έχουν και εκπτώσεις στους λογαριασμούς ηλεκτρικού ρεύματος.

Σήμερα υπολογίζεται ότι μόνο το 49% των δασών τελεί υπό διαχείριση και μάλιστα με μελέτες που δεν είναι πλέον επίκαιρες. Ο υπουργός Περιβάλλοντος, πάντως, εκτίμησε πως εάν τα μισά δάση της χώρας τελούσαν υπό διαχείριση, το οικονομικό αποτύπωμα από τα δικαιώματα των ρύπων θα έφτανε τα 2 δισεκατομμύρια ευρώ σε βάθος 20ετίας.

Στόχος του υπουργείου είναι η βελτίωση της προστασίας των δασικών οικοσυστημάτων από πυρκαγιές. Για το σκοπό αυτό θα δημιουργηθεί ένα ειδικό μητρώο από το οποίο θα ενεργοποιούνται και θα αξιοποιούνται οι δασεργάτες των ΔΑΣΕ σε περιστατικά μεγάλων δασικών πυρκαγιών με αποζημίωσή τους, μέσω σχετικής νομοθετικής πρόβλεψης.

Αναφερόμενος συνολικά στο σχέδιο για τη διαχείριση των δασών, ο υπουργός επεσήμανε πως «η ολοκληρωμένη διαχείριση των δασικών οικοσυστημάτων, θα οδηγήσει σε καθαρισμό και έργα πρόληψης, μειώνοντας τους κινδύνους πυρκαγιάς, που φέρνει η επελαύνουσα κλιματική κρίση. Παράλληλα, θα στηριχθούν οι τοπικές κοινωνίες και θα δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας, ενώ θα αυξηθεί η φορολογητέα ύλη και θα μειωθεί η παράτυπη οικονομία. Πρόκειται για μια μεταρρύθμιση, που δημιουργεί μια νέα δυναμική, από την οποία θα προκύπτουν μόνιμοι πόροι για τη βιωσιμότητα και την ανάπτυξη των δασών μας».

Τα βασικά σημεία της μεταρρύθμισης

Επικαιροποιημένες διαχειριστικές μελέτες: Θα συντάσσονται διαχειριστικές μελέτες από ιδιώτες μελετητές λόγω της ακραίας υποστελέχωησης των Δασικών Υπηρεσιών για όλα τα δάση -με επικαιροποιημένες τεχνικές προδιαγραφές, που θα λαμβάνουν την έγκριση από την αρμόδια δασική υπηρεσία. Επιπρόσθετα, θα δημιουργηθεί ψηφιακή πλατφόρμα, μέσω της οποίας θα παρακολουθούνται και θα υλοποιούνται αυτές οι διαχειριστικές μελέτες, καθώς και όλες οι άλλες εργασίες της δασικής υπηρεσίας.

Σήμερα η πλειονότητα των 358 εν ισχύ Διαχειριστικών Μελετών καταγράφεται στις Περιφέρειες Θεσσαλίας (101), Κεντρικής Μακεδονίας (96) και Δυτικής Μακεδονίας (62).

Η συνολική έκταση δάσους σε επίπεδο Περιφέρειας ξεπερνά σε ορισμένες Περιφέρειες τα 9 εκατ. στρέμματα. Στις εν λόγω Περιφέρειες, με εξαίρεση την Περιφέρεια Πελοποννήσου, εντοπίζονται και οι περισσότερες εν ισχύ μελέτες.

Από το σύνολο των δασοσκεπών εκτάσεων με ΔΜ, περί το 84% αφορά σε δημόσιες εκτάσεις, ενώ το υπόλοιπο 16% υπόκειται σε άλλο καθεστώς (ιδιωτικές ή άλλο).

Επιδότηση της απόληψης δασικής πιστοποιημένης βιομάζας: Η επιδότηση θα προκύπτει από τις εγκεκριμένες διαχειριστικές μελέτες, με κριτήριο την προστασία και την ανάπτυξη των δασικών οικοσυστημάτων. Όσο πιο δύσκολη είναι η απόληψη της βιομάζας και όσο περισσότερο συνεισφέρει στην πρόληψη, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η επιδότηση. Θα παρέχεται ετησίως, με βάση τα τιμολόγια πώλησης της απολαμβανόμενης βιομάζας. Για το σχεδιασμό του συστήματος επιδότησης θα λαμβάνονται υπόψη όλες οι σχετικές παράμετροι, όπως ο τύπος ξυλείας, η τελική χρήση, ο βαθμός δυσκολίας απόληψης (π.χ. κλίση δάσους, δυνατότητα πρόσβασης, ειδικά χαρακτηριστικά αναγλύφου), κ.ά. Σύμφωνα με τον κ. Σκυλακάκη μάλιστα το κεφάλαιο της επιδότησης αποτελεί και το «κλειδί» της μεταρρύθμισης.

«Αδερφοποίηση» δασών Βορρά-Νότου: Από τα 76 εκατομμύρια στρέμματα, που είναι η συνολική έκταση των δασικών οικοσυστημάτων της Ελλάδας, περίπου τα μισά σήμερα δεν τελούν υπό διαχείριση και πρόκειται κυρίως για τα δάση στη Νότια Ελλάδα. Γι’ αυτό και προτείνεται να «αδελφοποιηθούν» με τα διαχειριζόμενα του Βορρά. Αυτό σημαίνει, πως οι προσκλήσεις του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας για τη διαχείριση και την παραγωγική εκμετάλλευση αυτών, θα αφορούν από κοινού «αδερφοποιημένα» δασικά οικοσυστήματα της Βόρειας και της Νότιας Ελλάδας.

Στόχος είναι να γίνουν διαχειριστικές μελέτες και να υπάρχει υποχρέωση έργων πρόληψης και σε δάση με χαμηλή παραγωγική ικανότητα από όσους αναλαμβάνουν τη διαχείριση δασών με υψηλή παραγωγική ικανότητα. Οι διαδικασίες θα ξεκινήσουν από δάση που βρίσκονται εκτός διαχείρισης.

Σύστημα δημιουργίας Carbon Credits: Προβλέπεται η δημιουργία εθελοντικής αγοράς απορροφήσεων CO2, μέσω χρηματιστηρίου, από έργα δάσωσης, αναδάσωσης ή βελτίωσης διαχείρισης δασών. Οι απορροφήσεις CO2 υπολογίζονται με βάση κοινούς κανόνες, που θα θέσει το Κράτος -ανάλογα με το είδος του έργου, το είδος βλάστησης και την κλιματική ζώνη- και θα πιστοποιούνται από ειδικά διαπιστευμένες εταιρείες αναγνωρισμένου κύρους.

Υποχρεωτικά μέτρα αντιπυρικής προστασίας: Μαζί με την εκάστοτε διαχειριστική μελέτη θα εφαρμόζεται, υποχρεωτικά, η αντίστοιχη εγκεκριμένη αντιπυρική μελέτη.

Νέα υβριδικά συνεργατικά σχήματα: Θα αξιοποιηθούν οι Δασικοί Συνεταιρισμοί Εργασίας (ΔΑΣΕ), οι οποίοι ανέρχονται σήμερα σε 293, για όλες τις διαδικασίες απόληψης των προϊόντων βιομάζας στα δημόσια δάση είτε αυτοτελώς είτε μέσω υβριδικών συνεργατικών σχημάτων εταιρειών που διαχειρίζονται και προσθέτουν αξία στην πιστοποιημένη βιομάζα (επεξεργασία ξύλου, παραγωγή βιοκαυσίμων κ.λπ.). Επιδίωξη, η πραγματοποίηση σημαντικών επενδύσεων σε εξοπλισμό, που θα αυξήσει την αποτελεσματικότητα της απόληψης της βιομάζας.

Ενίσχυση της δασικής υπηρεσίας: Για την υλοποίηση της παραπάνω μεταρρύθμισης, σύμφωνα με τον υπουργό, θα ενισχυθεί η δασική υπηρεσία με μόνιμο (500 στελέχη) και εποχικό προσωπικό (1.200 στελέχη ετησίως, με βάση την υφιστάμενη νομοθεσία) και θα αναβαθμιστούν τα μέσα και οι υποδομές της από το πρόγραμμα «έξυπνο δάσος» (π.χ. laptop, tablet, δορυφορικό internet, αισθητήρες, drones, 300 οχήματα ΑΙΓΙΣ, κ.λπ.).

Να σημειωθεί ότι σήμερα οι Δασικές Υπηρεσίες απασχολούν υπαλλήλους άνω των 40 ετών, με το μικρότερο ποσοστό (~13%) αυτών να βρίσκεται στην ηλικιακή κλίμακα μεταξύ 41 - 50 ετών, το μεγαλύτερο ποσοστό (~64%) μεταξύ 50 - 60 ετών και το 23% μεταξύ 61-67 αντίστοιχα.

Οι Δασοφύλακες αποτελούν το μεγαλύτερο ποσοστό των υπαλλήλων στις περιφερειακές δασικές υπηρεσίες με τους περισσότερους να είναι μεταξύ 51 – 67 ετών. Το υπουργείο αραδέχεται ότι υπάρχει αναντιστοιχία μεταξύ των οργανικών θέσεων στις περιφερειακές Δασικές Υπηρεσίες και των πραγματικών αναγκών σε αυτές και αποδίδει το πρόβλημα στις θέσεις που δόθηκαν από τις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις κατά την μεταφορά τους. Πρόθεση είναι να λυθεί με το ΠΔ του νέου οργανισμού του υπουργείου, η σύνταξη του οποίου πρόκειται να ξεκινήσει άμεσα.

Αποτροπή παράνομα υλοτομημένης βιομάζας καθώς και της διακίνησής της

Η κατάσταση των δασών σήμερα

Το σύνολο του δασικού οικοσυστήματος της χώρας σε έκταση φτάνει τα 7.621.423 εκτάρια με τις κατηγορίες που αφορούν υψηλά δάση και θαμνώνες να αντιστοιχούν σε περίπου 40% η καθεμιά.

Μεγάλο μέρος των δασικών οικοσυστημάτων (>50%) είναι χωρίς διαχείριση ή με διαχείριση χαμηλής παραγωγής δασικών προϊόντων, σύμφωνα με τα στοιχεία του υπουργείου.

Η διαχείριση των δασών γίνεται από φορείς υψηλής κοινωνικής προσφοράς αλλά σήμερα με μικρές παραγωγικές δυνατότητες και περιορισμένο εξοπλισμό (δασικοί συνεταιρισμοί).

Σε ό,τι αφορά την κρατική εκμετάλλευση δασών, παρατηρείται μείωση από το 29% το 2000, στο 23% το 2010 και στο 5% το 2022. Σε ό,τι αφορά την παραχώρηση σε ΔΑΣΕ, παρατηρείται αύξηση από το 58% στο 81% εντός 20ετίας.

Συνολικά οι Δασικοί Συνεταιρισμοί είναι 293. Στη βόρεια Ελλάδα υπάρχουν οι περισσότεροι και συγκεκριμένα στις Περιφέρειες Κεντρικής Μακεδονίας (105), Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης (48) και Δυτικής Μακεδονίας (45).

Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα, ο κ. Σκυλακάκης ανέφερε τις διαφορές ανάμεσα στα δάση της Δράμας και της Αρκαδίας. Στη Δράμα υπάρχουν 2,6 εκατ. στρέμματα δασικών εκτάσεων, εκ των οποίων διαχειριζόμενα είναι τα 465.000. Στην Αρκαδία υπάρχουν 2,9 εκατ. στρέμματα δασικών εκτάσεων, εκ των οποίων διαχειριζόμενα είναι μόλις 27.000. Στη Δράμα υπάρχουν 750 δασεργάτες και η παραγωγή (ξυλείας) είναι 100.000 κ.μ. ετησίως, ενώ στην Αρκαδία 28 δασεργάτες (οι μόνοι σε όλη την Πελοπόννησο) και η παραγωγή είναι 4.000 κ.μ. ετησίως.

Η ετήσια παραγωγή από δημόσια δάση της χώρας αποτελείται κατά βάση (σε ποσοστό αθροιστικά 85%) από Πεύκη, Οξυά και δρυ (σε ποσοστό 27-30% ισομερώς).

Ως προς την καύσιμη ξυλεία, η δρυς αποτελεί το μεγαλύτερο ποσοστό και ανέρχεται σε 55%. Ακολουθεί η Οξυά με 30%, ενώ ως προς το τεχνικό ξύλο το μεγαλύτερο ποσοστό αντιστοιχεί σε Πεύκη και Οξυά (>30%).

Το μεγαλύτερο ποσοστό βιομηχανικής ξυλείας παράγεται από την πεύκη, το οποίο αντιστοιχεί σε 80%, ενώ το 25% του συνόλου των καυσόξυλων από ΔΑΣΕ διανέμεται για την κάλυψη ατομικών αναγκών των κατοίκων, έναντι χαμηλού τιμήματος.

Η χώρα έχει μεγάλη δασοκάλυψη, αλλά εξαιρετικά μικρή (200 εκ. ετήσιος τζίρος) βιομηχανία ξύλου, η οποία μάλιστα εισάγει μεγάλο μέρος της ξυλείας της.

Από το 2012 έως το 2022, παρατηρείται αύξηση των εισαγωγών κατά 107,4%, ενώ παράλληλα μείωση των εξαγωγών κατά 55,0%. Το 2020 καταγράφηκε η χαμηλότερη εξαγωγική δραστηριότητα του κλάδου, ως συνέπεια των περιορισμών που επέφερε η πανδημία Covid-19.

Από το 2018 και έπειτα, παρατηρείται συνεχόμενη αύξηση των εισαγωγών, με το έτος 2022 να καταγράφεται σχεδόν διπλάσια εισαγωγική δραστηριότητα συγκριτικά με τον Μ.Ο. της 5ετίας 2012 – 2017.