Αποκαλυπτική έκθεση των Γιατρών Χωρίς Σύνορα: Βία, εξευτελισμό και μια οδυνηρή πραγματικότητα στο Αιγαίο καταγγέλλουν πρόσφυγες

«“Ρίξε τη μηχανή, μ@@!“ φώναξαν. Έτσι, η βάρκα μας δεν είχε πλέον μηχανή και δεν μπορούσαμε να ξεφύγουμε. Ένας από αυτούς κατέβαζε την ελληνική σημαία από το σκάφος, σαν να ήθελε να την κρύψει. Μας διέταξαν να παραδώσουμε όλα τα κινητά και τα χρήματά μας και μας τα πήραν [...] Έδεσαν τη βάρκα μας και άρχισαν να επιταχύνουν».

«Ένας άντρας άρχισε να ψάχνει το σώμα μου: έβαλε τα δάχτυλά του στον κόλπο και στον πρωκτό μου… Έπειτα έφερε τα χέρια του στο στέρνο μου, έκοψε το σουτιέν μου και άγγιζε και κρατούσε το στήθος μου: από κάτω, ολόγυρα, ανάμεσα…Έγδυσε το μωρό. Του έσκισε την πάνα και την έψαξε. Για να βρει τι; Χρήματα;».

«Μας έβαλε στο αυτοκίνητό του λέγοντας πως θα μας βοηθούσε. Όμως, μας οδήγησε σε ένα άλλο μέρος - έμοιαζε με στρατιωτική βάση ή κάτι τέτοιο - όπου είδαμε τους ανθρώπους από τη βάρκα περικυκλωμένους από αρκετούς μαυροντυμένους άντρες που κρατούσαν όπλα. “Μην ανησυχείτε, το ασθενοφόρο είναι καθ’ οδόν“, μας είπαν. Το ασθενοφόρο που ήρθε όμως ήταν ένα ημιφορτηγό που μας πήγε όλους στην ακτή».

Αυτές είναι μόνο ορισμένες από τις σοκαριστικές μαρτυρίες που περιλαμβάνει η έκθεση των Γιατρών Χωρίς Σύνορα και οι οποίες περιγράφουν ένα καθεστώς βίας και επαναπροωθήσεων  που φαίνεται ότι έχει παγιοποιηθεί στα ελληνικά σύνορα. Η έκθεση βασίζεται σε 56 μαρτυρίες και ιατρικά δεδομένα που συλλέχθηκαν από την οργάνωση από τον Αύγουστο του 2021 έως τον Ιούλιο του 2023. 

«Υπάρχουν  πολλές σοβαρές ενδείξεις ότι η άσκηση βίας και συγκεκριμένου τύπου βίας, δεν είναι ένα απομονωμένο περιστατικό, αλλά συμβαίνει ίσως σε μεγαλύτερη έκταση από αυτή που καταγράφεται στην αναφορά», επισημαίνει, μιλώντας στο «ethnos.gr», ο Αχιλλέας Τζέμος, Αναπληρωτής Γενικός Διευθυντής του Ελληνικού Τμήματος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα και εξηγεί ότι πολλοί δίστασαν ή αρνήθηκαν να μοιραστούν τις εμπειρίες τους, φοβούμενοι ότι θα έχει συνέπειες στις αιτήσεις ασύλου τους.

Το modus operandi των επαναπροωθήσεων 

Οι επαναπροωθήσεις φαίνεται ότι αποτελούν De Facto πρακτική τόσο στα υδάτινα όσο και στα χερσαία σύνορα της χώρας. Σύμφωνα με όσα σχολιάζουν οι ειδικοί, στην πρώτη περίπτωση μόλις οι μετανάστες φτάσουν στα ελληνικά χωρικά ύδατα προσεγγίζονται από σκάφη, καταστρέφεται η μηχανή τους, εγκαταλείπονται ακυβέρνητοι στη θάλασσα ή ρυμουλκούνται πίσω στα τουρκικά ύδατα. Στη δεύτερη, πάλι, καταδιώκονται, ξυλοκοπούνται, μεταφέρονται δια της βίας σε σκάφη έπειτα επιβιβάζονται σε λέμβους και εγκαταλείπονται στα ανοιχτά. 

«Κάναμε την καταμέτρηση πόσες φορές ο κάθε συμμετέχων ή συμμετέχουσα έχει επαναπροωθηθεί. Από τις 56 μαρτυρίες καταγράψαμε 183 επαναπροωθήσεις. Υπάρχουν ορισμένοι που έχουν επαναπροωθηθεί πάνω από 10 φορές», σχολίασε ο  Αχιλλέας Τζέμος.

Σε όλες τις μαρτυρίες κατονομάζονται ως αυτουργοί «ένστολοι», «κουκουλοφόροι» «άνθρωποι με μαύρα ρούχα». Όπως διευκρινίζει ο Αναπληρωτής Γενικός Διευθυντής του Ελληνικού Τμήματος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, «Δεν είμαστε σε θέση να κάνουμε την αναγνώριση του ποια είναι αυτά πρόσωπα και με αυτή την παραδοχή χρησιμοποιούμε τη λέξη ένστολοι με έναν γενικό τρόπο. Ποιοι είναι αυτοί οι ένστολοι και οι μασκοφόροι πρέπει να το εξακριβώσουν, να το ερευνήσουν και να προβούν στις απαραίτητες ενέργειες».

Το modus operendi που σκιαγραφείται στην έκθεση των Γιατρών Χωρίς Σύνορα είχε αποκαλύψει και ρεπορτάζ των NYT. Σε βίντεο που είχε δημοσιεύσει τον περασμένο Μάιο το αμερικανικό μέσο καταγράφηκαν μασκοφόροι να «ξεφορτώνουν» μετανάστες από ένα λευκό βαν και να τους επιβιβάζουν σε ταχύπλοο. Έπειτα να επιβιβάζονται σε σκάφος του Λιμενικού Σώματος και να εγκαταλείπονται σε μια μηχανοκίνητη σχεδία στα τουρκικά ύδατα. Ο Πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης σε συνέντευξη που είχε παραχωρήσει τότε στο CNN είχε δεσμευτεί ότι το περιστατικό θα διερευνηθεί, ωστόσο, περίπου έξι μήνες μετά και ενώ η θητεία του έχει ανανεωθεί «δεν έχουμε δει κάποια αποτέλεσμα σε αυτές τις έρευνες. Δεν ξέρουμε αν έχουν ολοκληρωθεί», τονίζει ο Αχιλλέας Τζέμος. 

Ελληνικό ή ευρωπαϊκό φαινόμενο;

Η παραβίασή του ανθρωπιστικού δικαίου δια της παρακώλυσης της πρόσβασης σε διαδικασίες ασύλου, βεβαία, φαίνεται ότι δεν αποτελεί μια ελληνική «κακοφωνία». Άλλωστε, η Frontex είχε κατηγορηθεί για συνέργεια σε επαναπροωθήσεις. «Βλέπουμε βίαιες επαναπροωθήσεις να συμβαίνουν και στα εξωτερικά και στα εσωτερικά σύνορα της ΕΕ. Και σε πολλές άλλες χώρες, όπως την Ιταλία, τη Γαλλία, το Βέλγιο, την Πολωνία, τη Λιθουανία, την Ουγγαρία, τη Σουηδία, τη Βουλγαρία, όπου οι ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα έχουν παρουσία και προγράμματα», επισημαίνει ο Αναπληρωτής Γενικός Διευθυντής του Ελληνικού Τμήματος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα. 

«Νομίζω ότι υπάρχει μια ανοχή, ίσως αυτό αποτελεί μια άτυπη πολιτική, η οποία δεν θα μπορούσε ποτέ να είναι επίσημη, γιατί είναι παράνομο να κάνεις αυτές τις πράξεις. Δηλαδή, η άσκηση βίας έναντι ανθρώπων που ζητούν προστασία, δεν μπορεί να είναι μέρος μιας επίσημης πολιτικής. Δεδομένου ότι αυτά τα περιστατικά δεν είναι μεμονωμένα, αλλά τα βλέπουμε σε πάρα πολλά κράτη της ΕΕ, θα μπορούσε να θεωρήσει κανείς ότι είναι κάτι πιο συστηματικό και όχι απλά αποτέλεσμα κάποιων ανθρώπων, που συμπεριφέρονται με τέτοιο τρόπο», σχολιάζει. 

Η έκθεσή περιλαμβάνει μαρτυρίες που μιλούν ακόμα και για θανάτους ανθρώπων κατά τη διάρκεια επαναπροωθήσεων, όπως μιας εγκύου που πέθανε σε επαναπροώθηση, που συνέβη τον Δεκέμβρη στη Σάμο. Αλλά η βία με την οποία τους υποδέχονται στα σύνορα, έχει οδυνηρές συνέπειες και σε όσους καταφέρουν να επιβιώσουν και ίσως μετά από πολλές αποτυχημένες προσπάθειες να ζητήσουν άσυλο στη χώρα μας. «Πέρα από τις επιπτώσεις στη σωματική τους υγεία. Αυτό έχει πολύ μεγάλες και μακροχρόνιες συνέπειες στην ψυχική τους υγεία. Πάρα πολλοί υποφέρουν από μετατραυματικό στρες. Έχουν πάρα πολύ μεγάλο άγχος, πολύ μεγάλες δυσκολίες να κοιμηθούν. Και αυτό κάνει τη δυνατότητα τους να ζήσουν κάποτε μια πιο φυσιολογική ζωή αρκετά δύσκολη», σημειώνει ο Αχιλλέας Τζέμος. 

Από τις επαναπροωθήσεις στην αύξηση των διασώσεων 

Να σημειωθεί, ωστόσο, ότι του τελευταίους μήνες παρατηρείται μια μεταστροφή, με τα στατιστικά στοιχεία να δείχνουν αύξηση των διασώσεων. «Η έκθεση καλύπτει τη χρονική περίοδο μέχρι και τον Ιούνιο του 2023. Αυτό που μπορούμε να πούμε είναι ότι έκτοτε - τώρα αν σε αυτό συντέλεσε το τραγικό ναυάγιο στην Πύλο, οι εκλογές και η αλλαγή προσώπων στα υπουργεία ή και η εποχικότητα- φαίνεται να έχει αλλάξει κάτι. Υπήρξε ένας πολύ μεγαλύτερος αριθμός διασώσεων. Είδαμε ότι οι αφίξεις στα νησιά ήταν πολύ μεγαλύτερες, είδαμε πολλές διασώσεις στη θάλασσα να παίρνουν δημοσιότητα. Βέβαια, αν αυτό είναι μια αλλαγή στρατηγικής ή συγκυριακό, μπορεί να κριθεί μόνο σε βάθος χρόνου», επισημαίνει ο Αναπληρωτής Γενικός Διευθυντής του Ελληνικού Τμήματος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα και συμπληρώνει ότι «Υπάρχουν κάποιες αναφορές ότι η βία και οι επαναπροωθήσεις δεν έχουν σταματήσει. Απλά έχουν μειωθεί κι ότι ακόμα συμβαίνουν τέτοια περιστατικά».

Τα αρμόδια υπουργεία έχουν λάβει γνώστη των στοιχείων που παρουσιάζονται, ωστόσο μέχρι στιγμής τηρούν στάση σιωπής. «Ευελπιστούμε ότι θα μας καλέσουν κάποια στιγμή να γίνει μια συζήτηση ή τέλος πάντων να μας ρωτήσουν κάποια πράγματα. Ζητάμε και η ελληνική κυβέρνηση και οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να πάρουν τα απαραίτητα μέτρα, ώστε οι άνθρωποι που ζητούν προστασία να αντιμετωπίζονται με ανθρωπιά και αξιοπρέπεια. Αυτός είναι και ο πιο σημαντικός λόγος που δημοσιοποιήσαμε την έκθεση αυτή. Η προστασία της ζωής και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας για να γίνονται σεβαστές θα πρέπει να σταματήσει η πολιτική των επαναπροωθήσεων και να διασφαλιστεί η έρευνα, η διάσωση και η πρόσβαση σε διαδικασίες ασύλου. Το δεύτερο είναι να μην υπάρχει ατιμωρησία των αυτουργών της βίας και να αλλάξει η γενικότερη ατμόσφαιρα που παρουσιάζει τους ανθρώπους αυτούς σαν εγκληματίες ή κίνδυνο».

Οι εφιαλτικές συνθήκες στη Γάζα 

Η οργάνωση έχει χρόνια παρουσία στη Γάζα, που εδώ και ένα μήνα βομβαρδίζεται ανελέητα από τις ισραηλινές ένοπλες δυνάμεις. Περιγράφοντας τις συνθήκες που επικρατούν, ο Αχιλλέας Τζέμος σημειώνει. «Αυτή τη στιγμή η κατάσταση στη Γάζα είναι εφιαλτική. Σχεδόν τα μισά νοσοκομεία έχουν πάψει να λειτουργούν είτε γιατί έχουν υποστεί ζημιές είτε γιατί έχουν τελειώσει τα καύσιμα. Γίνονται επεμβάσεις σε χιλιάδες τραυματίες - που πολλοί είναι σοβαρά - χωρίς την κατάλληλη αναισθησία. Έχει σκοτωθεί μεγάλος αριθμός εργαζομένων στον τομέα στην υγεία. Η δική μας ομάδα έχει διασκορπιστεί, κάποιοι έχουν πάει και βοηθούν σε άλλα νοσοκομεία, άλλοι προσπαθούν να προστατευόσουν τις οικογένειες τους. Έχουν χάσει τα σπίτια τους, έχουν χάσει συγγενείς. Λόγω της διακοπής των τηλεπικοινωνιών και τον μπλακ άουτ είναι πολύ δύσκολο να συντονιστούμε», σημειώνει.

Ο εν εξελίξει πόλεμος έχει στιγματιστεί από βομβαρδισμός σε χώρους που είχαν βρει καταφύγιο άμαχοι, όπως στον προσφυγικό καταυλισμό της Τζαμπαλίγια και το νοσοκομείο Αλ Αχλί της Αγγλικανικής εκκλησίας, ωστόσο, όπως σημειώνει, «Δεν είναι η πρώτη φορά που βομβαρδίζεται ένα νοσοκομείο. Έχουν βομβαρδιστεί και δικά μας νοσοκομεία σε διάφορα μέρη του κόσμου. ‘Όμως συνήθως αυτό ήταν μια πολύ σκοτεινή εξαίρεση και όχι ο κανόνας. Στην περίπτωσή της Γάζας αυτό που κάνει την κατάσταση μοναδικά κακή είναι ότι από την αρχή των εχθροπραξιών μέχρι σήμερα ο ΠΟΥ έχει καταγράψει περισσότερες από 75 δομές υγείας που έχουν δεχθεί επίθεση. Άρα νομίζω δεν μπορεί να μιλά κανείς για εξαίρεση, ότι κάτι πήγε λάθος, απλά δεν γίνονται σεβαστές οι ιατρικές δομές σε αυτή την περίπτωση. Υπάρχει και νομικό ζήτημα αλλά πάνω από όλα είναι ένα σοβαρό ηθικό ζήτημα. Δεν είναι δυνατόν να στοχοποιοπούνται οι εργαζόμενοι στην υγεία που παλεύουν να κρατήσουν ζωντανά τον άμαχο πληθυσμό».