Η πτώση υδροπλάνου στο Σαρωνικό που συγκλόνισε την Ελλάδα και η σύνδεση του Φαλήρου με την ιταλοκρατούμενη Ρόδο

Η παρουσία των υδροπλάνων στην Ελλάδα στις αρχές της δεκαετίας του ΄30 ήταν ένα μεγάλο γεγονός που προκαλούσε θαυμασμό στον πληθυσμό της Αθήνας και του Πειραιά. Σε μία περίοδο που τα ακτοπλοϊκά δρομολόγια γίνονταν με δυσκολία και χρειάζονταν μέχρι και τρεις ημέρες για να ταξιδέψει κανείς από τον Πειραιά στην ιταλοκρατούμενη Ρόδο, το ταξίδι των υδροπλάνων έμοιαζε με πραγματικό θαύμα και πολυτέλεια που μπορούσαν να απολαύσουν λίγοι και εκλεκτοί.

Πρόγονος της Alitalia

Η Ιταλία του Μουσολίνι είχε προφανή στόχο την ενίσχυση της κυριαρχίας της στα Δωδεκάνησα ως παγκόσμια υπερδύναμη. Eκείνη την εποχή, ήταν η πρώτη που προώθησε δρομολόγια στη Μεσόγειο με την κρατική εταιρεία «Αεροεσπρέσσο» πρόγονος της «Alitalia».

Από το Φάληρο σε Ρόδο και Κωνσταντινούπολη

Με αφετηρία το Μπρίντεζι και ενδιάμεσες στάσεις την Πάτρα και το Παλαιό Φάληρο τα υδροπλάνα της ιταλικής εταιρείας είχαν τελικό προορισμό την Ρόδο αλλά και το Καστελλόριζο που επίσης ήταν υπό ιταλική κυριαρχία, ενώ με άλλο δρομολόγιο υπήρχαν πτήσεις από το Παλαιό Φάληρο προς Κωνσταντινούπολη μέσω Μυτιλήνης. Στα Δωδεκάνησα διοικητής ήταν ο περίφημος Μάριο Λάγκο ο οποίος έδινε μεγάλη έμφαση στην άμεση και στρατηγικής σημασίας σύνδεση της Ρόδου με την Ιταλία.

Ενταση Ελλάδας - Ιταλίας

Παρότι υπήρχαν οι ενδιάμεσοι σταθμοί της «Αεροεσπρέσο» στην Ελλάδα και κυρίως ο σταθμός του Παλαιού Φαλήρου οι σχέσεις της Ελλάδας και της Ιταλίας εκείνη την περίοδο υπέβοσκε ένταση αλλά και πολλές διαφωνίες. Η Ιταλία προσπαθούσε να ξεριζώσει το ελληνικό στοιχείο από τα Δωδεκάνησα και η σύγκρουση κορυφώθηκε στον Β παγκόσμιο πόλεμο με τα γνωστά αποτελέσματα. Το 1947 τα Δωδεκάνησα ενσωματώθηκαν στην Ελλάδα και μετά το κλείσιμο της ιταλικής κυριαρχίας έκλεισε και το κεφάλαιο των υδροπλάνων.

Αλληλογραφία και γραμματόσημα

Αναφερόμαστε σε μία περίοδο που οι επιβατικές πτήσεις με αεροπλάνο μόλις έχουν ξεκινήσει και μαζί τους και η... καριέρα των υδροπλάνων. Η Αεροεσπρέσσο ξεκίνησε την δραστηριότητα της το 1923 αναλαμβάνοντας την εναέρια διακίνηση της αλληλογραφίας Ιταλίας - Ελλάδας - Τουρκίας και μέχρι τον Β παγκόσμιο πόλεμο στιγματίστηκε από δύο δυστυχήματα. Ήταν η πρώτη εταιρία κούριερ στην Ευρώπη και η πρώτη εταιρία στην Ελλάδα που ανέλαβε να τυπώσει τα πρώτα αεροπορικά Ελληνικά Γραμματόσημα. Το δρομολόγιο Μπρίντεζι - Πάτρα - Αθήνα είχε διάρκεια 5 ώρες και το Π.Φάληρο - Σύρος - Ρόδος 4 ώρες.

Το υδατοδρόμιο του Παλαιού Φαλήρου

Το υδατοδρόμιο ήταν στο Παλαιό Φάληρο στο τέλος της λεωφόρου Συγγρού όπου υπήρχε μεγάλο φορητό υπόστεγο διαστάσεων 28Χ52 μέτρων στο οποίο υπήρχε μεγάλη ύδατο δεξαμενή. Δίπλα από την εγκατάσταση υπήρχε διώροφη έπαυλη με γραφεία και κοιτώνες των πιλότων και των πληρωμάτων της.

Πρώτο δυστύχημα στην Κέρκυρα

Το πρώτο δυστύχημα έγινε στις 25 Ιανουαρίου 1929 στη γραμμή Μπρίντιζι - Αθήνα – Κωνσταντινούπολη. Κατά τη διάρκεια της πλεύσης στο Ιόνιο Πέλαγος, το υδροπλάνο έπεσε σε καταιγίδα. Ο πιλότος αποφάσισε προληπτική προσθαλάσσωση στην Κέρκυρα. Το υδροπλάνο κατέληξε στη φουρτουνιασμένη θάλασσα και δύο επιβάτες σκοτώθηκαν.

Η μοιραία πτήση από Φάληρο για Ρόδο

Το ημερολόγιο έδειχνε 18 Ιουλίου 1933. Το υδροπλάνο «G-L» τύπου «Ντορνιέ - Βαλ» αναχώρησε στις 15:10 από το υδατοδρόμιο του Παλαιού Φαλήρου για το προγραμματισμένο δρομολόγιο Παλαιό Φάληρο - Ρόδος. Στο υδροπλάνο επέβαιναν 4 μέλη του πληρώματος και δύο γυναίκες που ήταν και οι επιβάτες του δρομολογίου. Πρώτος πιλότος ήταν ο Ιταλός Πάρβι, δεύτερος πιλότος ήταν ο Έλληνας απόστρατος σμηναγός της Πολεμικής Αεροπορίας Μ.Παπαδάκης, ο ασυρματιστής Ιταλός Μπατίστα, και ο μηχανικός Ιταλός Μπιτζιανέλ. Οι δύο γυναίκες επιβάτες ήταν Ιταλίδες. Η Έρκολι και η ισπανικής καταγωγής Φλώρα Γκαττένιο.

Τυφλά σημεία στην επικοινωνία

Σύμφωνα με τις πρώτες αναφορές 15 λεπτά μετά την αποθαλάσσωση του υδροπλάνου χάνονται τα ίχνη του. Το κέντρο ελέγχου στο Παλαιό Φάληρο επιχειρεί να επικοινωνήσει με το υδροπλάνο αλλά δεν παίρνει απάντηση. Το γεγονός πως ο πιλότος δεν ανέφερε κάποιο πρόβλημα στην τελευταία επικοινωνία και επειδή κατά τη διάρκεια της διαδρομής εκείνη την εποχή υπήρχαν πολλά «τυφλά» σημεία στην επικοινωνία ο αερολιμενάρχης κράτησε στάση αναμονής. Όταν όμως παρήλθε η ώρα (περίπου 4 ώρες) που έπρεπε να φτάσει το υδροπλάνο στον προορισμό του, ο αερολιμενάρχης επικοινώνησε ραδιοτηλεγραφικώς με τον ασύρματο της Ρόδου και ενημερώθηκε πως «το υδροπλάνο έχει καθυστερήσει».

Ερευνες από αντιτορπιλικά και τορπιλάκατους

Σύμφωνα με την εφημερίδα «ΕΘΝΟΣ» στο φύλλο της 19ης Ιουλίου 1933: «Ο αερολιμενάρχης ειδοποίησε αμέσως τον εκπρόσωπο της εταιρείας Αεροεσπρέσσο, κ.Μ.Καμπάνη και ειδοποιήθηκε το Υπουργείο Ναυτικών το οποίο διέταξε αμέσως το αντιτορπιλικό «Ψαρά» να αποπλεύσει αμέσως για έρευνες στη θαλάσσια περιοχή μεταξύ Τήνου - Σύρου - Κύνθου - Κέας - Σουνίου. Παράλληλα αναχώρησε και από τη Ρόδο ιταλικό αντιτορπιλικό. Το «Ψαρά» αναχώρησε από το Ναύσταθμο στις 3:30 το πρωί (σ.σ. 12 ώρες μετά το δυστύχημα) αλλά οι έρευνες δεν έφεραν αποτέλεσμα. Επίσης και μία τορπιλάκατος διατάχθηκε να συμμετάσχει στις έρευνες στο Σαρωνικό. Στο Αιγαίο πέλαγος πνέουν σφοδροί βορειοδυτικοί άνεμοι. Σύμφωνα με κύκλους της αεροπορίας το υδροπλάνο είτε προσέκρουσε στα κύμματα και διαλύθηκε είτε μετά τη σύγκρουση βυθίστηκε. Στις έρευνες συμμετέχουν και άλλα τρία υδροπλάνα της εταιρείας Αεροεσπρέσσο».

Η μαρτυρία ενός φοιτητή

Η είδηση μεταδίδεται σαν αστραπή. Ένας φοιτητής ονόματι Γ.Κονδύλης κατέθεσε πως είδε το υδροπλάνο να κατεβαίνει κάθετα με μεγάλη ταχύτητα αλλά υπέθεσε προς προσαλασώθηκε γύρω στις 15:50 (δηλαδή 40 λεπτά μετά την απογείωση από το Π.Φάληρο) κοντά στη βραχονησίδα Γάιδαρος της Σύρου. «Υπέθεσα πως προσαλασώθηκε αλλά όταν έμαθα για το συμβάν αποφάσισα να καταθέσω αυτό που είδα», είπε ο Γ. Κονδύλης. Αμέσως σήμανε συναγερμός, ξεκίνησαν νέες έρευνες αλλά δεν βρέθηκε κάποιο σημάδι του υδροπλάνου.

Ένας ψαράς βρήκε μία βαλίτσα

Σύμφωνα με την εφημερίδα «Πατρίς» τέσσερις ημέρες αργότερα εμφανίζεται στο λιμεναρχείο Πειραιώς ο κυβερνήτης του αλιευτικού σκάφους «Άγιος Θεόδωρος» Πέτρος Κουρκουλάκος: Ανέφερε πως «...αλιεύων παρά το Γαϊδουρονήσι των νήσων Φλεβών ανέσυρε με τα δίχτυα του μία βαλίτσα η οποία περιείχε μία ταυτότητα της Αεροεσπρέσσο επ΄ονόματι Φ.Τσιτσιάνο, μία σφραγίδα, ένα ζεύγος υποδημάτων και μία ξυριστική μηχανή, ένα ψαλίδι και ημί κατεστραμμένες φωτογραφίες». Στο σημείο ξεκίνησαν έρευνες που και πάλι ήταν άκαρπες.

Επαθε νευρικό κλωνισμό

Σε άλλο σημείο του ρεπορτάζ αναφέρεται μαρτυρία ενός ψαρά από το Πασαλιμάνι που ανέφερε στην αστυνομία πως στο ύψος της Γλυφάδας είδε στη θάλασσα μία σορό άνδρα αλλά έπαθε νευρικό κλωνισμό και δε μπόρεσε να ρυμουλκίσει τη σορό. Από τη μαρτυρία του ψαρά ξεκίνησε έρευνες που όμως ήταν άκαρπες.

Η σορός της ιταλο-ισπανίδας καλλονής

Τελικά μία εβδομάδα μετά το δυστύχημα εντοπίστηκε σορός μίας επιβάτιδας επιβεβαιώνοντας την αρχική εκτίμηση περί συντριβής του υδροπλάνου. Τη σορό εντοπίζει ο ναυτικός Θεόδωρος Μυτανίδης με τη βάρκα του «Marica».

Μαρτυρικός ο θάνατος

Η εφημερίδα «Πατρίς» στο φύλλο της 25ης Ιουλίου 1933 αναφέρει μεταξύ άλλων πως ο θάνατος των 6 επιβαινόντων πιθανότατα να ήταν μαρτυρικός: «Ανοικτά του Σαρωνικού βρέθηκε να επιπλέει τυμπανιαίον και φρικωδώς αποσυντεθειμένο το πτώμα μιας επιβάτιδας. Επρόκειτω για την Ιταλίδα ισπανικής καταγωγής Φλώρα Γκαττένιο μόνιμης κατοίκου Τεργέστης. Σύμφωνα με τον ιατροδικαστή της Εισαγγελίας Π.Τζαφέρη που εξέτασε το πτώμα στο Νεκροτομείον Πειραιώς η σπονδυλική στήλη, τα μηριαία οστά καθώς και εκείνα των χεριών έχουν συντριβή γεγονός που επιβεβαιώνει την εκτίμηση της βίαιας πρόσκρουσης επί βραχωδών ακτών. Επίσης τίνα εκ των τραυμάτων έχουν προξενηθεί ενώ χρόνο το θύμα έζη ακόμη. Οι τραγικοί επιβάτες του υδροπλάνου ίσως εμαρτύρησαν φοβερά εν τη ζωή. Η Γκαττένιο τραυματίστηκε σοβαρά κατά την πτώση του υδροπλάνου και στη συνέχεια ζωντανή ή πνιγμένη προσέκρουσεν επί των βράχων».

Πλούσια από την Τεργέστη

Όπως έγραφε η «Πατρίς» η πανέμορφη Γκαττένιο ήταν από πλούσια οικογένεια, ήταν αθλήτρια της κολύμβησης και της ιστιοπλοΐας και από δεκαήμερο έκανε διακοπές στο πολυτελές κότερο «Κάπτεν Νέμο» ιδιοκτησίας της οικογένειας του μοιραίου πιλότου (Πάρβι) του υδροπλάνου. Το κότερο είχε αγκυροβολήσει στο Τουρκολίμανο και το προηγούμενο βράδυ η Γκαττένιο είχε μαγειρέψει για την οικογένεια Πάρβι που την φιλοξενούσε. Ενδιαφέρον προκαλεί το γεγονός πως η σύζυγος του πιλότου την τελευταία στιγμή αρνήθηκε να μπει στη μοιραία πτήση επειδή το προηγούμενο βράδυ είχε δει ένα άσχημο όνειρο που το θεώρησε άσχημο οιωνό. Η κηδεία της επρόκειτω να γίνει στο νεκροταφείο Πειραιά αλλά υπήρξε αίτημα για ταρίχευση και ταφή της στην Τεργέστη». 

Πηγή φωτογραφιών:  Δημήτρης Κακίτσης. Μια φωτογραφία από την συλλογή - © Π.Φ.Κ. ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ Δ.Κ. -  Άλμπουμ από Παλαιό Φάληρο Καλαμάκι Αναμνήσεις