Τέμπη: Έναν χρόνο μετά, λάθη, παραλείψεις και αναπάντητα ερωτήματα

Επί σχεδόν 13 λεπτά δύο τρένα κινούνταν αντίθετα στην ίδια γραμμή, στον κεντρικό σιδηροδρομικό άξονα της χώρας χωρίς να λειτουργεί κανένα από τα συστήματα ασφαλείας, χωρίς να έχουν τηρηθεί οι κανονισμοί. Δεκατρία λεπτά στις ράγες προς τον θάνατο μέχρι τη στιγμή που ο χρόνος σταμάτησε για 57 οικογένειες, οι οποίες παλεύουν από εκείνο το μοιραίο βράδυ της 28ης Φεβρουαρίου 2023 να μάθουν την αλήθεια για το δυστύχημα στα Τέμπη και να ξεπεράσουν τα εμπόδια που βρίσκουν συνεχώς μπροστά τους σ' αυτό το δύσκολο δρόμο.

Έναν χρόνο μετά τη σιδηροδρομική τραγωδία που πάγωσε μια ολόκληρη χώρα, ακόμα παραμένουν αναπάντητα ερωτήματα παρά το γεγονός ότι σε μεγάλο βαθμό η δικογραφία προχωρά προς το τέλος της.

Δεν έχουν μιλήσει κρίσιμοι μάρτυρες

Τα ερωτήματα δεν κατάφεραν να απαντήσουν ούτε οι επί τρεις μήνες συνεδριάσεις της Εξεταστικής Επιτροπής της Βουλής για τα Τέμπη, η οποία έκλεισε τις εργασίες της άρον άρον δίνοντας στους συγγενείς την εντύπωση ότι επιχείρησε να συγκαλύψει παρά να αποκαλύψει. Η δικογραφία δεν έχει φτάσει ακόμα στα χέρια των βουλευτών – μελών της Επιτροπής, ενώ ένας από τους βασικούς μάρτυρες αναφορικά με την αλλοίωση του τόπου του δυστυχήματος λίγα 24ωρα μετά την τραγωδία, ο τ. Περιφερειάρχης Λάρισας, Κώστας Αγοραστός, επικαλέστηκε το δικαίωμα της σιωπής.

Κρίσιμοι μάρτυρες, μεταξύ των οποίων πρώην επικεφαλής των σιδηροδρομικών φορέων, όπως ο Φίλιππος Τσαλίδης και ο Κώστας Σπηλιόπουλος, αλλά και ο τ. Πρόεδρος των μηχανοδηγών, Κώστας Γενιδούνιας, ο οποίος προειδοποιούσε για τους κινδύνους ακόμα και με εξώδικα προς το υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών, δεν κλήθηκαν από την Επιτροπή με ευθύνη της κυβέρνησης και παρά τα επίμονα και επανειλημμένα αιτήματα της αντιπολίτευσης.

Παρά το γεγονός ότι έως τώρα έχουν υπάρξει πορίσματα τόσο από την τριμελή επιτροπή που όρισε η κυβέρνηση, αλλά και από τους δικαστικούς πραγματογνώμονες, σημαντικές παραλείψεις αναδεικνύονται και από τις εκθέσεις των τεχνικών συμβούλων των οικογενειών. Μέσα από τη δική τους δουλειά έγινε γνωστός ο εντοπισμός εκρηκτικών ουσιών, αλλά και ανθρώπινου ιστού εκεί όπου είχαν μεταφερθεί τα υλικά του χώρου που μπαζώθηκε, ενώ επιχειρήθηκε να εξηγηθεί και η έκρηξη και η φωτιά μετά τη σύγκρουση της εμπορευματικής με την επιβατική αμαξοστοιχία.

Άλλωστε η φωτιά και η αλλοίωση του τόπου της τραγωδίας είναι από τα βασικά ερωτήματα που καλείται να απαντήσει η Δικαιοσύνη.

Η έκρηξη και η φωτιά

Η φωτιά μετά τη σύγκρουση αρχικά αποδόθηκε από τα επίσημα πορίσματα στο έλαιο σιλικόνης των μετασχηματιστών της αμαξοστοιχίας. Ωστόσο, η εξήγηση αυτή δεν έπεισε πολλούς από τους συγγενείς, αλλά ούτε και τους τεχνικούς συμβούλους που είχαν ορίσει οι οικογένειες.

Οι δικές τους έρευνες κατέληξαν στο συμπέρασμα που στηρίζεται και από τις αναλύσεις του Γενικού Χημείου του Κράτους ότι ουσίες όπως βενζόλιο, ξυλόλιο και τολουόλιο εντοπίστηκαν σε δείγματα που λήφθηκαν αν και με σημαντική καθυστέρηση. Παράλληλα, επεσήμαναν ότι το έλαιο σιλικόνης κατ' ουδένα τρόπο δεν εκδηλώνει εκρηκτική συμπεριφορά.

Με βεβαιότητα μάλιστα η μία εκ των δύο ομάδων πραγματογνωμόνων επεσήμανε ότι χωρίς τη φωτιά ο αριθμός των θυμάτων θα ήταν μικρότερος, καθώς προκύπτει πλέον ότι τουλάχιστον πέντε εξ αυτών πέθαναν συνεπεία της φωτιάς.

Σε κάθε περίπτωση η έως τώρα ανεξήγητη ύπαρξη κάποιων ουσιών συσχετίζεται και με τον τραυματισμό 4 πυροσβεστών της ομάδας πυρόσβεσης, των οποίων η ιατρική γνωμάτευση αναφέρει ότι υπέστησαν «χημικά εγκαύματα» χωρίς να έρθουν σε επαφή με άμεσες φλόγες, αλλά πιθανόν με τα κατάλοιπα κατάσβεσης (νερά με φερτά από αυτά υλικά) και τα οποία διαπέρασαν την στολή τους και τους προκάλεσαν τέτοιου είδους τραυματισμό, όπως σημειώνεται σε μία από τις τεχνικές εκθέσεις.

Το μπάζωμα του χώρου

Μαζί με την έκρηξη και τη φωτιά παραμένει ένα από τα δύο μεγάλα αναπάντητα ερωτήματα γύρω από το δυστύχημα. Σύμφωνα με το πόρισμα των συμβούλων αρκετών οικογενειών (ΕΔΑΠΟ), η σημαντική αλλοίωση του χώρου ξεκίνησε την τρίτη μέρα και είχε ολοκληρωθεί πλήρως την έκτη. Αυτό που δεν έχει απαντηθεί ούτε εξηγηθεί είναι πότε και ποιος έδωσε την εντολή να ξεκινήσει η διαδικασία «μπαζώματος», την ώρα μάλιστα που εξακολουθούσε να αγνοείται μία εκ των επιβατών. Ο κ. Αγοραστός αρνήθηκε, όπως είχε το δικαίωμα, να καταθέσει στην Εξεταστική Επιτροπή, καθώς διώκεται ακριβώς γι' αυτό το ζήτημα, ενώ ο υφυπουργός Κλιματικής Κρίσης, Χρήστος Τριαντόπουλος δεν κλήθηκε ποτέ.

Σύμφωνα, πάντως, με την τεχνική έκθεση του συμβούλου του Συλλόγου Συγγενών θυμάτων των Τεμπών, Β. Κοκοτσάκη ο χώρος «μολύνθηκε» γιατί πέραν των απολύτως απαραίτητων εργασιών διευθέτησης για επιχειρησιακούς λόγους που αναγκαστικά έγιναν, αλλοιώθηκε κιόλας αφού ικανή έκταση περίπου 2 στρεμμάτων μπαζώθηκε με φερτά υλικά όπως χαλίκια και μπετόν.

«Κυρίως όμως το σημείο στο οποίο είχαν καταπέσει τμήματα (συντρίμμια) της επιβατικής αμαξοστοιχίας, αλλά και απόβλητα ή κατάλοιπα καύσης παρασυρμένα από τα νερά πυρόσβεσης, ίσως όμως και βιολογικό υλικό ανθρώπων, μπαζώθηκε με επιμελή και μόνιμο τρόπο, δηλαδή αφαίρεση του χώματος σε ικανό βάθος, πάχτωση του με χοντρά εμποτισμένα χαλίκια λατομείου και κάλυψη με σκυρόδεμα επίσης ικανού πάχους».

Μήνες μετά βρισκόταν ανθρώπινος ιστός

Μήνες μετά το δυστύχημα και τυχαία, όπως ανέφεραν οι εμπειρογνώμονες, εντοπίστηκε ανθρώπινος ιστός σε συντρίμμια τρένων που είχαν ήδη μεταφερθεί στη θέση Κουλούρι. Χρειάστηκε να πιέσουν οι οικογένειες μέσω των συμβούλων τους για να γίνουν έρευνες για τον εντοπισμό όλων των υπολειμμάτων, πράγμα το οποίο σημαίνει ότι η αναζήτηση που είχε προηγηθεί χωρίς να τα εντοπίσει, ήταν τουλάχιστον πλημμελής.

Λάθη στις έρευνες στο σημείο

Όπως αποκαλύφθηκε, από την πρώτη στιγμή των ερευνών δεν τηρήθηκε καμία περίμετρος στο χώρο της τραγωδίας και των ερευνών. Εάν ήταν λειτουργικός ο Οργανισμός Διερεύνησης Ατυχημάτων, τα δικά του στελέχη θα ήταν αυτά που θα έπρεπε να ορίσουν την περίμετρο και με το πέρας των ερευνών να αποφασίσουν πότε θα έπρεπε να αποδεσμευτεί ο χώρος. Ωστόσο, ο Οργανισμός ήταν εκείνη την εποχή ανενεργός, ενώ και σήμερα παραμένει μη επαρκώς στελεχωμένος.

Σύμφωνα, πάντως, με τη διεθνή εμπειρία, ακόμα και οι παρεμβάσεις λόγω ανωτέρας βίας πρέπει να ακολουθούν συγκεκριμένο πρωτόκολλο, δηλαδή να χαρτογραφείται ο χώρος, τα μετακινούμενα υλικά να σημαίνονται και να καταγράφονται.

Καθυστερήσεις

Οι συγγενείς των θυμάτων αναφέρονται συχνά στο ρόλο που μπορεί να έπαιξε στη φωτιά και την έκρηξη το περιεχόμενο των κοντέινερ της εμπορευματικής αμαξοστοιχίας. Ωστόσο, ακόμα και να υπάρχουν κάποια στοιχεία ίσως και να μην αποκαλυφθούν ποτέ δεδομένου πως όταν ζητήθηκαν τα βίντεο από τις κάμερες ασφαλείας που βρίσκονται εγκατεστημένες στον σταθμό της Θεσσαλονίκης όπου έγινε η φόρτωση της 63503, αλλά και τους σιδηροδρομικούς σταθμούς από τους οποίους πέρασε η αμαξοστοιχία, αυτά είχαν σβηστεί καθώς είχε παρέλθει το διάστημα που κρατούνται χωρίς ο ΟΣΕ να αιτηθεί την τήρησή τους ως πιθανά χρήσιμων.

Ο Γενικός Κανονισμός Κυκλοφορίας και ο σταθμάρχης

Σε εννέα λάθη μέσα σε πέντε λεπτά αναφέρθηκε κατά την τοποθέτησή του στην Εξεταστική Επιτροπή ο διευθύνων σύμβουλος του ΟΣΕ, Παναγιώτης Τερεζάκης. Και ενώ η έλλειψη κουλτούρας ασφαλείας στον σιδηρόδρομο, όπως και τα λάθη και οι παραλείψεις του μοιραίου σταθμάρχη έχουν έως σήμερα αναλυθεί πολύ, αυτό που παραμένει αναπάντητο είναι το ποιος έδωσε την εντολή για τη μετάταξή του εφόσον ξεπερνούσε το ηλικιακό όριο. Είναι χαρακτηριστική η απάντηση του προέδρου της επιτροπής εμπειρογνωμόνων -που εξέδωσε το πόρισμα Γεραπετρίτη- καθηγητή Ιωάννη Χαλκιά, ο οποίος τη χαρακτήρισε «προδήλως παράνομη» μετά την υπουργική απόφαση του τότε υπουργού Μεταφορών που ήρε το ηλικιακό όριο, μιλώντας στην Εξεταστική Επιτροπή. «Έπρεπε η αίτηση να πεταχτεί στα σκουπίδια» ανέφερε χαρακτηριστικά προσθέτοντας με νόημα πως ενίοτε η κινητικότητα στο δημόσιο καλύπτει «προσωπικές ανάγκες».