Θεσσαλία: Στα 4,5 δισ. το κόστος των προτάσεων των Ολλανδών εμπειρογνωμόνων

Εως τα 4,5 δισεκατομμύρια ευρώ κοστολογείται το συνολικό σχέδιο διαχείρισης υδάτων της Θεσσαλίας που συνέταξαν οι Ολλανδοί εμπειρογνώμονες, οι οποίοι ολοκλήρωσαν το masterplan που τους είχε παραγγείλει η ελληνική κυβέρνηση.

Στο κόστος αυτό βεβαίως δεν συνυπολογίζονται τα έργα στο οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο, τα οποία με τις έως τώρα εκτιμήσεις, θα απαιτήσουν περί τό 1,4 δισ. ευρώ για την κατασκευή μόνιμων υποδομών.

Ο συγκεκριμένος προϋπολογισμός περιλαμβάνει το σύνολο των προτεινόμενων παρεμβάσεων, πράγμα που σημαίνει πως ο πραγματικός προϋπολογισμός θα καταρτιστεί με βάση τις τελικές επιλογές έργων που θα γίνουν από τους Υπουργούς των συναρμόδιων υπουργείων και μπορεί να είναι διαφορετικός. Επιπλέον, οι Ολλανδοί της HVA τονίζουν ότι υπάρχουν αρκετές δαπάνες που αφορούν σε εναλλακτικές λύσεις και δεν θα πρέπει να προσμετρηθούν διπλά. Για παράδειγμα, αναφέρονται τόσο οι δαπάνες για την επέκταση της Λίμνης Κάρλας όσο και οι δαπάνες για το σενάριο μη επέκτασής της, ενώ στη μελέτη τους έχει συμπεριληφθεί και ο προϋπολογισμός για την εκτροπή του Ποταμού Αχελώου, την οποία οι ίδιοι προτείνουν παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα δεν έχει λάβει ακόμα τέτοια απόφαση δεδομένων των περιβαλλοντικών κινδύνων.

Βάσει της ανάλυσης που κάνουν, τα 4,5 δισ. του κόστους αναλύονται ως εξής:

• Υποδομές αντιπλημμυρικής προστασίας: 3.298 εκατ.
• Οργανισμός Διαχείρισης Υδάτων: 6 εκατ.
• Σύστημα έγκαιρης Προειδοποίησης: 4 εκατ.
• Παρεμβάσεις στη γεωργία και κτηνοτροφία: 1.256 εκατ.
• Μέτρα κοινωνικής προσαρμογής: 8 εκατ. ευρώ

Αντιδράσεις από το πόρισμα των Ολλανδών

Το πόρισμα των Ολλανδών έχει ήδη προκαλέσει αντιδράσεις στη Θεσσαλία, καθώς εκτός των αντιπλημμυρικών έργων, προτείνει και την αντικατάσταση της καλλιέργειας του βαμβακιού, το οποίο είναι ιδιαίτερα απαιτητικό σε νερό, με άλλες καλλιέργειες όπως οι οπωρώνες, τα κηπευτικά ή το σουσάμι και μάλιστα το αργότερο σε 6 χρόνια. Οι εμπειρογνώμονες δικαιολογούν την προτροπή αυτή κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου για ερημοποίηση της Θεσσαλίας εξαιτίας της υπεράντλησης υδάτων με γεωτρήσεις που πλέον ξεπερνούν κατά πολύ τα 300 μέτρα.

Σε ό,τι αφορά την αντιπλημμυρική προστασία, προκρίνουν σειρά αντιπλημμυρικών έργων ορεινής υδρονομίας μεταξύ των οποίων την κατασκευή περίπου 100 - 250 φραγμάτων ανάσχεσης στις μικρότερες κοιλάδες, χαράδρες και ρέματα, σε συνδυασμό με λύσεις που βασίζονται στη φύση.

Για τις πεδινές περιοχές κυρίως σε κατοικημένες και βιομηχανικές περιοχές προτείνουν αναχώματα ποταμών καθώς και δευτερεύοντα εσωτερικά αναχώματα που θα λειτουργούν ως αντίσταση σε περίπτωση ρήξης των αναχωμάτων των ποταμών ή πολύ έντονης χερσαίας πλημμύρας.

Για την πόλη των Τρικάλων προτείνεται ένα παρακαμπτήριο κανάλι, το οποίο ωστόσο διευκρινίζεται ότι δε θα μπορέσει να προστατεύσει πλήρως όλες τις περιοχές. Ως εκ τούτου επισημαίνεται ότι περιοχές με λίγους κατοίκους ή περιοχές με μεμονωμένες εγκαταστάσεις έχουν προσδιοριστεί ως ζώνες ελεγχόμενης πλημμύρας σε περίπτωση ακραίων φαινομένων. Οι εγκαταστάσεις σε αυτές τις περιοχές έχουν ήδη υποστεί σοβαρές ζημιές ή έχουν καταστραφεί από τον Daniel, και επομένως συνιστάται η μετεγκατάστασή τους και όχι η αποκατάστασή τους

Για τη Λάρισα προτείνεται ενίσχυση των αναχωμάτων και κατασκευή ενός υπερχειλιστή στο φράγμα της Γυρτώνης, σε συνδυασμό με τη δημιουργία χωρητικότητας συγκράτησης κατάντη του ποταμού. Ωστόσο, μεγάλο πρόβλημα αποτελεί η πλημμυρική ζώνη κατά μήκος της πόλης της Λάρισας, καθώς όπως επισημαίνεται, έχουν αναπτυχθεί εκεί διάφορα κτίσματα για βιομηχανικούς και εμπορικούς σκοπούς μειώνοντας την ικανότητα ροής του Πηνειού στο 50% της δυναμικότητάς του.

Η λύση που προτείνεται είναι η κατεπείγουσα καθαίρεσή τους: «Η καθαίρεση όλων αυτών των κατασκευών - κτιρίων που εμποδίζουν και η εκτέλεση εργασιών συντήρησης και καθαρισμού στην πλημμυρική περιοχή κρίνονται ως κατεπείγουσες. Θεωρείται αυτονόητο ότι πρέπει να επιβληθεί αυστηρή απαγόρευση για οποιαδήποτε νέα κατασκευή εντός της πλημμυρικής ζώνης και να εξετάζονται με ιδιαίτερη προσοχή οι χορηγήσεις αδειών για κατασκευές πέριξ της πλημμυρικής ζώνης».

Ειδικά για τη λίμνη Κάρλα, οι μελετητές σημειώνουν πως θα χρειαστεί διάστημα 1,5 έως 2 ετών προκειμένου να απομακρυνθούν εντελώς τα ύδατα. Σε κάθε περίπτωση η αποθηκευτική της ικανότητα δεν κρίνεται επαρκής για μελλοντικά ακραία καιρικά φαινόμενα. Δεδομένου ότι, σύμφωνα με τους μελετητές, η υφιστάμενη σήραγγα που μπορεί να εκτονώσει νερό προς τον Παγασητικό κόλπο δε σχεδιάστηκε για την αποκατάσταση από πλημμύρες, είτε πρέπει να επεκταθεί η λίμνη, είτε να δημιουργηθεί ικανότητα συγκράτησης υδάτων σε υφιστάμενες εκτάσεις στην κοιλάδα. Οι εμπειρογνώμονες προτείνουν επίσης την απόσυρση ορισμένων γεωργικών εκτάσεων από την παραγωγή και τη μετατροπή τους σε φυσικές περιοχές (nature areas).

Συνολικά για τις υποδομές αντιπλημμυρικής προστασίας, το κόστος της πρότασης ανέρχεται σε περίπου 3,3 δισεκατομμύρια ευρώ, τα οποία αναλύονται σε 1,294 δισ. ευρώ για Τρίκαλα και Καρδίτσα, 1,029 δισ. για την περιοχή της λίμνης Κάρλα, ενώ για την περιοχή της Λάρισας προυπολογίζονται 289 εκατ., για τις ορεινές περιοχές 206 εκατ. και για τις υπόλοιπες περιοχές 508 εκατ. ευρώ.

Αναποτελεσματικό το σύστημα προειδοποίησης

Ένα από τα βασικά συμπεράσματα των μελετητών είναι πως τόσο το σύστημα προειδοποίησης όσο και τα κανάλια επικοινωνίας κατά τη διάρκεια της κακοκαιρίας Daniel, αποδείχτηκαν αναποτελεσματικά, όπως ξεκάθαρα αναφέρουν.

Στο σχετικό κεφάλαιο του masterplan που κατάρτισαν εξηγούν πως, παρά το γεγονός ότι αναμενόταν μία ακραία σοβαρή καταιγίδα, πολλές κατοικημένες περιοχές βρέθηκαν πνιγμένες από το νερό με αποτέλεσμα να χαθούν ανθρώπινες ζωές, αλλά και εκατοντάδες χιλιάδες ζώα, τα οποία δεν κατέστη δυνατό να μετακινηθούν εγκαίρως.

Σχολιάζοντας τις αντιδράσεις στη Θεσσαλία, οι μελετητές κάνουν λόγο για έλλειψη κεντρικού συντονισμού για πρωτοβουλίες ταχείας απόκρισης που με τη σειρά της οδήγησε σε αντικρουόμενες πράξεις, γεγονός που εισήγαγε αυξημένους κινδύνους και προκάλεσε μια αίσθηση πανικού.

Για το λόγο αυτό και προτείνουν την ανάπτυξη ενός συστήματος Έγκαιρης Προειδοποίησης και Διαχείρισης Κρίσεων. Το σύστημα θα λειτουργεί σε 24ωρη καθημερινή βάση, με ένα κέντρο συντονισμού που επίσης θα λειτουργεί όλο το εικοσιτετράωρο και θα λαμβάνει, αναλύει και επεξεργάζεται συνεχώς μετεωρολογικές πληροφορίες, παρέχοντας χάρτες ανέμου και πλημμυρών, καθώς και αντίστοιχες προειδοποιήσεις.

Το σύστημα θα πρέπει να έχει επαρκή ακρίβεια και χωρική ανάλυση ώστε οι Αρχές Διαχείρισης Κινδύνου και Καταστροφών να μπορούν να λαμβάνουν αποφάσεις σχετικά με τα μέτρα αντίδρασης, όπως ειδοποιήσεις μέσω κινητού τηλεφώνου, συγκεκριμένες προειδοποιήσεις (π.χ. τοπικά), ακόμα και εκκενώσεις.

Το λειτουργικό Σύστημα Έγκαιρης Προειδοποίησης θα πρέπει να είναι εθνικού επιπέδου, ώστε να εξυπηρετεί όχι μόνο τη Θεσσαλία, αλλά όλες τις περιοχές της Ελλάδας. Το Κέντρο Συντονισμού θα πρέπει να έχει πρόσβαση σε όλες τις πληροφορίες που είναι κρίσιμες για τον προγνωστικό έλεγχο πλημμυρών, περιλαμβάνοντας μετεωρολογικά και υδρολογικά δεδομένα, όπως η στάθμη επιφανειακών υδάτων, οι απορροές, τα επίπεδα υδάτων σε φράγματα και οι πληρώσεις.

Οι Ολλανδοί αναφέρουν πως κεντρικό ρόλο σε αυτό θα πρέπει να διαδραματίζει το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών παρέχοντας ουσιαστικές προβλέψεις, οι οποίες θα χρησιμοποιούνται για την έγκαιρη αξιολόγηση των κινδύνων πλημμύρας.

Στο πλαίσιο του συστήματος θα πρέπει να δημιουργηθούν πρωτόκολλα Προειδοποίησης με σαφείς καθορισμούς ρόλων, ευθυνών και σχεδίων δράσης, που θα επιτυγχάνονται μέσω συνεργατικής διαβούλευσης με τα σχετικά ενδιαφερόμενα μέρη, ενώ οι μελετητές χαρακτηρίζουν επείγουσα την ανάγκη δημιουργίας αυτού του συστήματος.Οι βασικοί στόχοι ενός αξιόπιστου συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης είναι οι εξής:

1. Ελαχιστοποίηση ανθρώπινων απωλειών (πρωταρχικός στόχος)

2. Ελαχιστοποίηση απωλειών σε ζωικό κεφάλαιο

3. Περιορισμός υλικών ζημιών

Για την αποτελεσματικότητα του συστήματος προτείνεται η σταδιακή έκδοση προειδοποιήσεων σε διάφορα χρονικά διαστήματα πριν την πλημμύρα και συγκεκριμένα:

Βήμα 1 - Προειδοποίηση/Προετοιμασία για πλημμύρα: Περιλαμβάνοντας μια εκτεταμένη γεωγραφική έκταση, θα προτρέπει τους ενδιαφερόμενους να προετοιμάζονται, ξεκινώντας διάφορες προπαρασκευαστικές ενέργειες, όπως η ετοιμότητα του προσωπικού σε κρίσιμες υπηρεσίες και η διενέργεια ελέγχων. Στη λεκάνη απορροής του Πηνειού, αυτό το σήμα μπορεί να εκδοθεί 1-3 ημέρες πριν την πλημμύρα, ενώ για τη Λεκάνη Απορροής Ρευμάτων Αλμυρού/Πηλίου, το διάστημα μπορεί να είναι μία ημέρα.

Βήμα 2 - Προειδοποίηση για πλημμύρα: Θα υπάρχει βελτιωμένη γεωγραφική ακρίβεια σε σύγκριση με το Βήμα 1. Οι πιθανές ενέργειες που ενεργοποιούνται σε αυτό το στάδιο 3-12 ώρες πριν την πλημμύρα, ενδέχεται να περιλαμβάνουν οδηγίες στους πολίτες να παραμείνουν στο σπίτι και να αναμένουν επόμενα μηνύματα από τις αρχές.

Βήμα 3 - Προειδοποίηση σοβαρής πλημμύρας: Περίπου 1-3 ώρες πριν την πλημμύρα, μπορεί να αποσταλεί μήνυμα για εκκένωση οικισμών. Αυτό το μήνυμα συνήθως εκδίδεται όταν η πιθανότητα πλημμύρας είναι σημαντική και ο γεωγραφικός προσδιορισμός είναι εξαιρετικά ακριβής.

Στο πόρισμα επισημαίνεται ότι όλα τα μηνύματα θα πρέπει να είναι απολύτως σαφή, έτσι ώστε οι πολίτες στις πληγείσες περιοχές να γνωρίζουν ακριβώς τι να κάνουν. Η εισαγωγή των επιπέδων κινδύνου (π.χ. πράσινο, κίτρινο, πορτοκαλί και κόκκινο) θα συμβάλει στη βελτίωση της επίγνωσης της κατάστασης.