Σκουριές: Τo χρονικό ενός κινήματος και των ανθρώπων της - Όσα συνέβησαν στη Χαλκιδική γίνονται κόμικς

Θα μπορούσε να ήταν ανέκδοτο…δυο ερευνητές, ένας κομίστας και ένας εκδότης στο ίδιο δωμάτιο. Και όμως, από την περίεργη αυτή σύμπραξη του ερευνητή Λεωνίδα Οικονομάκη (και frontman των Social Waste), του καθηγητή του Ελεύθερου Πανεπιστημίου του Άμστερνταμ Δημήτρη Δαλάκογλου ,του εικονογράφου Αποστόλη Ιωάννου (kotsifas blackbird) και του Μέλανδρου Γκανά (εκδόσεις Κάμπου) γεννήθηκε το πρώτο εθνογραφικό κόμικς στην Ελλάδα που καταπιάνεται με το θέμα των Σκουριών και όσα συνέβησαν στα χωριά και τους κατοίκους όταν τα μεταλλεία αποφάσισαν να αρχίσουν εξορύξεις στα δάση τους.

Το «Σκουριές: Μια Εθνογραφική Ιστορία» είναι ένα εθνογραφικό κόμικς σε σχέση με τις κοινωνικές επιπτώσεις της εξόρυξης χρυσού στις Σκουριές της Χαλκιδικής. Ένα κόμικς που εξιστορεί την ιστορία της περιοχής, τα όσα συνέβησαν μέσα από τα βιώματα των κατοίκων και τα πρόσωπά τους. Η ιστορία μπλέκεται με την έρευνα και το σκίτσο, τα γεγονότα με την δημιουργία και όλα μαζί με το χιούμορ αλλά και το συναίσθημα.

«Ελπίζουμε ότι θα μπορέσει να αντιληφθεί τους ανθρώπους και τον λόγο που αντιστέκονται στην εξόρυξη και στα μεταλλεία της περιοχής» μας λέει ο Λεωνίδας Οικονομάκης από την Κολομβία όπου μένει αυτές τις μέρες. Γνώριμος σε όλους για τη μουσική του πορεία με τους Social Waste, ο ίδιος δηλώνει κάθετα ότι αγαπά και τη μουσική αλλά απολαμβάνει περισσότερο την έρευνα που την έχει κάνει και πρώτη του ασχολία «γιατί είναι μια συλλογική διαδικασία» θα μας πει. Όπως θα αποκαλύψει, μπορεί η έρευνα να τελείωσε και το κομικς Σκουριές να γεννήθηκε, αλλά η καρδιά του παραμένει στη Χαλκιδική εκεί που έζησε έναν χρόνο δίπλα στους κατοίκους, όχι μόνο γιατί τους μελέτησε αλλά γιατί έκανε φίλους, όπως θα μας πει, και γιατί εκεί οι άνθρωποι έχουν χιούμορ.

Το ethnos.gr μίλησε με τον Λεωνίδα Οικονομάκη για το κόμικς «Σκουριές: Μια Εθνογραφική Ιστορία», το οποίο θα είναι στα ράφια των Εκδόσεων του Κάμπου στο Comicdom της Αθήνας που θα γίνει (17-19 Μαΐου) στην Τεχνόπολη.

Λεωνίδα πώς ξεκίνησε η ιδέα να φτιάξετε ένα εθνογραφικό κόμικς;

«Πριν από κάποια χρόνια ήμουν ερευνητής στο τμήμα Aνθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιου του Ντάραμ. Εκεί είχα επιλέξει να μελετήσω δυο διαφορετικές περιπτώσεις αντιστάσεων σε αυτό πού λέμε εξορυκτισμό. Και επέλεξα μία στη Λατινική Αμερική και μία στην Ευρώπη. Στην Λατινική Αμερική ήταν μια κοινότητα ιθαγενών στο Εκουαδόρ που αντιστέκονταν στην εξόρυξη πετρελαίου από μια Αργεντίνικη πολυεθνική και στην Ελλάδα επέλεξα το θέμα των μεταλλείων στις Σκουριές. Και αυτό που με ενδιέφερε ήταν να δω στρατηγικές αντίστασης στα μεταλλεία και να δω τον αντίκτυπο που έχει. Πήγα και έζησα ένα χρόνο, στην Μεγάλη Παναγιά γιατί βρίσκεται 5 χλμ κάτω από το ορυχείο ανοιχτής εξόρυξης των Σκουριών και η κοινότητα ήταν μοιρασμένη, δηλαδή δεν υπήρχε μια κοινή στάση είτε υπέρ είτε κατά των μεταλλείων για ότι σημαίνει αυτό για ένα μικρό χωριό. Φαντάσου τώρα καφενεία που κάποιος πάει ή δεν πάει, ξαδέρφια που δεν μιλιούνται, ξύλο... Έζησα ένα χρόνο εκεί για να το μελετήσω εθνογραφικά, δηλαδή με τη μέθοδο που βασίζεται στην παραμονή του ερευνητή στο πεδίο που μελετά.

Συγχρόνως είχα έρθει σε επαφή με μία μέθοδο επικοινωνίας της εθνογραφίας που δεν υπήρχε στην Ελλάδα ακόμα, αλλά υπήρχε στο εξωτερικό. Το εθνογραφικό κόμικ, το οποίο βασίζεται σε αποτελέσματα της εθνογραφικής παρατήρησης. Μου είχε κολλήσει η ιδέα να το κάνω και εγώ, κυρίως γιατί όσους γνώρισα στη Χαλκιδική είναι ιδιαίτεροι χαρακτήρες με τις αντιφάσεις τους και με πολύ χιούμορ.

Έτσι, την ιδέα την επικοινώνησα στον καθηγητή Δημήτρη Δαλάκογλου, που ήξερα ότι είχε το μικρόβιο με το εθνογραφικό κόμικς. Κάναμε επισκέψεις στη Χαλκιδική και βρήκαμε και τα παιδιά από τις Εκδόσεις του Κάμπου που μας έφερε σε επαφή με τον δημιουργό κόμικς Kotsifas Blackbird (Αποστόλης Ιωάννου)».

Το κόμικς είναι γεμάτο με γλαφυρές ιστορίες και πολύπλοκα πρόσωπα που κρύβονται πίσω από αυτές. Βασιστήκατε σε αληθινούς χαρακτήρες και τις ιστορίες τους ή υπάρχουν και μυθιστορηματικά στοιχεία;

«Το κόμικς έχει δυο καινοτόμα χαρακτηριστικά. Το ένα είναι ότι κρατήσαμε τους διαλόγους στα Χαλκιδικιώτικα και μάλιστα χρειαστήκαμε και γλωσσική επιμέλεια την οποία έκανε ένα φίλος από την περιοχή, ο Διονύσης Δουράκης και το δεύτερο είναι ότι οι άνθρωποι είναι πραγματικοί και κυκλοφορούν, και τα χούγια τους που βγαίνουν στο κόμικς. Τα γεγονότα δεν είναι όλα πραγματικά, μπορεί να βασίζονται σε πραγματικά αλλά δεν ειπώθηκαν ακριβώς όπως εμφανίζονται στο κόμικς. Αυτό όμως που βγαίνει το συναίσθημα, η κατάσταση που επικρατεί και πολλά γεγονότα είναι πραγματικά. Βασιζόμαστε και σε ιστορική έρευνα πέρα από την εθνογραφική για να αποτυπώσουμε γεγονότα που συνέβησαν παλιότερα, όπως είναι η δολοφονία του Αθανασιάδη Μποδισάκη από τη 17 Νοέμβρη που συνδέεται με τα μεταλλεία, θα δείτε πως στο κόμικς. Όπως είναι οι απεργίες των μεταλλωρύχων, πώς οι μεταλλωρύχοι μετατρέπονται σε υπερασπιστές της εταιρείες και μάλιστα υιοθετούν το σύνθημα «Πρώτα η δουλειά και μετά η υγεία». Όλα αυτά βρίσκονται στο κόμικς».

Ποιο ήταν το πιο δύσκολο κομμάτι της εθνογραφικής έρευνας;

«Το πιο δύσκολο κομμάτι στην εθνογραφική έρευνα είναι το να σε εμπιστευτούν οι άλλοι άνθρωποι. Επειδή βασίζεται στην επαφή με τους άλλους ανθρώπους τις οποίες προσπαθείς να τις ερμηνεύσεις τις πράξεις τους, τις οποίες παρακολουθείς και τις οποίες συμμετέχεις πολλές φορές. Το πιο δύσκολο είναι να σου ανοίξουν τις πόρτες των σπιτιών τους, τις καρδιές τους, να σε εμπιστευτούν και να σου μιλήσουν. Οπότε η είσοδος στο πεδίο είναι το πιο δύσκολο και μετά  φυσικά υπάρχει κάτι που δεν στο λένε στα μαθήματα μεθοδολογίας στο Πανεπιστήμιο. Είναι ότι η εθνογραφική έρευνα δεν τελειώνει ποτέ γιατί δημιουργείς σχέσεις ζωής, συνεχίζεις να παρακολουθείς, να είσαι σε επαφή με τους ανθρώπους».

Άρα η μισή σου καρδιά είναι ακόμα στη Χαλκιδική;

«Εγώ δεν γνώριζα ότι θα κτίσω τέτοια σχέση με τους ανθρώπους εκεί, δεν το περίμενα δηλαδή. Στη Χαλκιδική πηγαίνω όποτε είμαι στην Ελλάδα και όχι για την έρευνα αλλά για τις φιλίες που έχω χτίσει»

Ήσουν έναν ολόκληρο χρόνο δίπλα στους ανθρώπους της Μεγάλης Παναγιάς. Πόσο δύσκολο ήταν να μετατρέψετε τόσο υλικό σε μερικές εικόνες;

«Το εύρος του υλικού που είχαμε συλλέξει, υπολόγισε ένα χρόνο εθνογραφικής έρευνας, δικαστήρια, πορείες, κουβέντες σε καφενεία, συν την έρευνα αρχείου ήταν πολύ δύσκολο να συμπτυχθούν σε μερικές ατάκες ή εικόνες. Η εικόνα βοηθάει γιατί όπως λέγαν οι κινέζοι μια εικόνα ίσον 1000 λέξεις. Νομίζω το πιο δύσκολο ήταν για τον εικονογράφο τον Ιωάννου, βέβαια όταν ήρθε ο ίδιος στην περιοχή αυτό τον βοήθησε να νιώσει καλύτερα και να γνωρίσει το γιατί και το πως οι άνθρωποι αυτοί έχουν αυτή τη δράση. Πάντως, μου άρεσε η διαδικασία του κόμικς».

Άρα τι να περιμένει ένας αναγνώστης, όταν θα φτάσει στα χέρια του το κόμικς και θα το διαβάσει;

«Ελπίζουμε ότι θα μπορέσει να αντιληφθεί τους ανθρώπους και τον λόγο που αντιστέκονται στην εξόρυξη και στα μεταλλεία της περιοχής. Επίσης, θα γελάσει πολύ έχει χιούμορ το κόμικς, γιατί έχουν χιούμορ και οι άνθρωποι που μελετήσαμε. Αλλά έχω περιέργεια να δω τις αντιδράσεις του κόσμου».

Κάποιος θα μπορούσε να πει πως βρέθηκαν δυο ερευνητές με ένα κομίστας; Και πώς ήταν αυτή η ιδιαίτερη σύμπραξη;

«Παρότι η ιδέα ήταν δικιά μας, η ψυχή της υπόθεσης ήταν ο Μέλανδρος Γκανάς που συντόνισε όλα αυτό σας εκδότης κόμικς και έχοντας και την εθνογραφική ευαισθησία ήταν ο δίαυλος μεταξύ των ερευνητών και του κόμικς. Δεν γνωριζόμασταν με τα παιδιά, γνωριστήκαμε εκεί.

Είσαι γνωστός από τους Social Waste και την πορεία σας εκεί, πιστεύεις είναι πιο δύσκολο να φτιάχνεις ένα τραγούδι ή ένα εθνογραφικό κόμικς; Και τι σε δυσκόλεψε περισσότερο σε αυτό το κόμικς;

«Απολαμβάνω περισσότερο την έρευνα γιατί είναι περισσότερη συλλογική διαδικασία. Το τραγούδι, ο στίχος είναι περισσότερο ατομική υπόθεση που γίνεται συλλογική γιατί συμμετέχει και η μπάντα και μετά ακόμα περισσότερο όταν το λες σε μια συναυλία. Αλλά είναι πιο δομημένο. Η έρευνα είναι πιο ανοικτή στην έκπληξη. Και τα δυο μου αρέσουν αλλά αυτό το απόλαυσα πολύ.

Θα φανταζόσουν στο μέλλον ίσως ένα κόμικς για την πορεία των Social Waste;

«Μας έχουν κάνει ένα κόμικς, ένα δισέλιδο σε ένα φεστιβάλ στη Θεσσαλονίκη για το φεστιβάλ. Ωραίο θα ήταν, αλλά δεν θα ήθελα να το έγραφα εγώ και φυσικά το σκίτσο…γιατί είμαι χάλια (γέλια)»

«Με κάποιο κόλπο μαγικό μα και παμπόνηρο
Κοιμήθηκα στο Ποτοσί και ξύπνησα Χαλκιδική» λέει ο τελευταίος στίχος του αγαπημένου τραγουδιού των Social Waste «Ποτοσί».