Θάνατος στον παράδεισο του Κηρέα: Τα Ευβοϊκά Τέμπη, με το αιωνόβιο πλατανοδάσος, αφανίστηκαν από μύκητα

Μετά την καταστροφική πυρκαγιά του 2021 που αφάνισε μισό εκατομμύριο στέμματα δάσους είναι η μεγαλύτερη οικολογική καταστροφή στη Βόρεια Εύβοια. Μόνο που αυτή τη φορά η ζημιά προκλήθηκε από την ίδια τη φύση που βάλθηκε να εκδικηθεί τους μύθους και τα παραμύθια. Το περίφημο πλατανοδάσος του ποταμού Κηρέα που εκτίνονταν σε μήκος περίπου 15 χιλιομέτρων και ήταν τόπος έλξης ακόμα και των μεγάλων περιπατητών της αρχαιότητας δεν υπάρχει πλέον...

Προσβλήθηκε από τον θανατηφόρο μύκητα Ceratocystis platani, το μεταχρωματικό έλκος των πλάτανων. Οι άνθρωποι του δάσους το αποκαλούν καρκίνο των πλάτανων που με γοργούς ρυθμούς νεκρώνει ζωντανά μνημεία της φύσης που άντεξαν για χιλιάδες χρόνια αλλά πλέον καταρρέουν το ένα μετά το άλλο.

Mετά τον Λάδωνα πέρασε στην Εύβοια

Λέγεται πως ο θανατηφόρος μύκητας προήλθε από τα δάση των ΗΠΑ. Στην Ελλάδα εμφανίστηκε αρχικά στη Μεσσηνία το 2003 και σταδιακά έχει εξαπλωθεί σε όλη την Ελλάδα. Αφάνισε χιλιάδες πλατάνια στην Πελοπόννησο μεταξύ αυτών το πλατανοδάσος του Λάδωνα.

Δυστυχώς, έχει εντοπιστεί στη Θεσσαλία, στην Ήπειρο και στο Πήλιο και εδώ και περίπου 5-6 χρόνια κατατρώει το πλατανοδάσος του Κηρέα, τα Ευβοϊκά Τέμπη.

Τα σκοτώνει από τη ρίζα

Ο μύκητας προσβάλλει τα πλατάνια από τη ρίζα και μέσα σε λίγους μήνες τα ξεραίνει. Πλατάνια που επιβίωσαν έως και 2.000 χρόνια ξεραίνονται μέσα σε λίγους μήνες και πρέπει να κοπούν άμεσα διότι ανά πάσα στιγμή σε μία κακοκαιρία μπορεί να καταρρεύσουν και να προκαλέσουν απώλεια ζωών ή ζημιές σε υποδομές. Μία τέτοια κατάρρευση καταγράφηκε πριν λίγες ημέρες και στο δρόμο των Τεμπών όπου ένα μεγάλο πλατάνι κατέρρευσε στη μέση του δρόμου χωρίς ευτυχώς να προκληθούν θύματα ή ζημιές. Κάτι ανάλογο έχει συμβεί και στον δρόμο Χαλκίδας - Μαντουδίου και γι αυτό κρίθηκε αναγκαία η κοπή όλων των μεγάλων πλάτανων.

Τα άρρωστα πλατάνια πρέπει να κοπούν και οι κορμοί να αφαιρεθούν και από την κοίτη του ποταμού διότι είναι δυνατόν να προκαλέσουν πλημμυρικά φαινόμενα ή ακόμα και ζημιές εάν παρασυρθούν από ορμητικά νερά. Πλατάνια που ακόμα και σήμερα δείχνουν πως βρίσκονται σε καλή κατάσταση, στην πραγματικότητα είναι άρρωστα...

Πλήρης η καταστροφή στα Ευβοϊκά Τέμπη

«Όσοι γνωρίζουν μπορούν να διακρίνουν και από μακριά ένα άρρωστο δέντρο. Έχει φύλλα μικρότερα του κανονικού, δείχνει πιο ξερό το δέντρο. Με ένα μικρό τσεκουράκι χτυπάμε τον κορμό του κι εκεί βλέπουμε τον μύκητα που αφήνει χαρακτηριστικά σημάδια με καφέ και μαύρα στίγματα. Είναι πλήρης η καταστροφή στα Ευβοϊκά Τέμπη. Όταν ξεκινούσα την καριέρα μου εδώ είχαμε πάρει και βραβεία. Τώρα όλα έχουν τελειώσει και ελπίζουμε μόνο στην αναγέννηση της φύσης», λέει στο ethnos.gr o δασάρχης Λίμνης Μαντουδίου Σπύρος Ζίγκηρης.

Δεν υπάρχει φάρμακο

Δυστυχώς, παρά τις προσπάθειες της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας να αντιμετωπίσει τον καρκινογόνο μύκητα δεν τα έχει καταφέρει: «Όσες προσπάθειες και αν έχουν γίνει δεν έχουν φέρει αποτέλεσμα. Δεν υπάρχει κάποιο φάρμακο. Έχουν γίνει πολλές μελέτες από ειδικούς αλλά ακόμα δεν έχουμε το αντίδοτο και μέχρι να το βρούμε θα είμαστε θεατές σε αυτή την καταστροφή».

Από εργαλεία πουλιά και έντομα

Μυστήριο παραμένει το πως ο μύκητας μεταφέρεται από το ένα σημείο στο άλλο: «Δε γνωρίζουμε με βεβαιότητα το πως μεταφέρεται ο μύκητας. Φαίνεται πως μεταφέρεται μέσω των μηχανημάτων έργου και τα εργαλεία που χρησιμοποιούν οι υλοτόμοι. Για το λόγο αυτό το πρωτόκολλο που υπάρχει για την κοπή των άρρωστων δέντρων προβλέπει απολύμανση των εργαλείων μετά από κάθε εργασία. Καταγράψαμε όμως άρρωστα πλατάνια σε σημεία που δεν υπήρχε ανθρώπινη δραστηριότητα. Αυτό μας κάνει να εκτιμούμε πως πιθανότατα ο μύκητας να μεταφέρεται από τα πουλιά και τα έντομα», λέει στο ethnos.gr ο δασοφύλακας Βασίλης Πασχαλίδης.

Οι νεράιδες, τα ξωτικά και οι γέφυρες

Υπεραιωνόβια πλατάνια χιλιάδων ετών έγιναν ένα μάτσο παλιόξυλα για ανακύκλωση και καταστροφή. Απαγορεύεται ρητά να γίνουν καύσιμη ύλη για τζάκι ή τις σόμπες. Οι ανήλιαγες από την πυκνή φυλλωσιά όχθες του ποταμού Κηρέα, που έβρισκαν καταφύγιο... νεράιδες και ξωτικά αφανίστηκαν. Αυτοσχέδιες ξύλινες κρεμαστές γέφυρες έμειναν μόνο μία ανάμνηση σε φωτογραφίες των κατοίκων και των επισκεπτών, ενώ οι ειδικές εκδόσεις για το πλατανόδασος του Κηρέα έχουν πλέον συλλεκτική αξία καθώς αναφέρονται σε έναν παράδεισο που δεν υπάρχει πια.

Ο παράδεισος έγινε ξεροπόταμος

Ο μυθικός ποταμός Κηρέας που μέχρι πριν λίγα χρόνια ήταν καλά κρυμμένος από τις αγκαλιές των τεράστιων δέντρων τώρα είναι ένας γυμνός ξεροπόταμος. Πηγάζει από τα όρη Φτερίτσα, Πυξαριά, Μαυροβούνι, Καντήλι. Ρέοντας διαμέσου της πεδιάδας του Προκοπίου (χωριό προσφύγων της Μικράς Ασίας που οι κάτοικοι έφεραν το σκήνωμα του Αγίου Ιωάννη Ρώσου) και του λεκανοπεδίου του Μαντουδίου, συναντά τον ποταμό Νηλέα. Τα δύο ποτάμια σχηματίζουν τον ποταμό Βούδωρο που εκβάλει στο Αιγαίο πέλαγος στην παραλία της Κρύας Βρύσης, κοντά στο Πελέκι Κηρίνθου. Σύμφωνα με τον Στράβωνα, τα πρόβατα που έπιναν από το νερό του ποταμού Κηρέα γεννούσαν άσπρα μωρά, ενώ τα πρόβατα που έπιναν από τον Νηλέα γεννούσαν μαύρα.

Ο μεγαλύτερος πλάτανος των Βαλκανίων

Στην περιοχή βρίσκονταν ο μεγαλύτερος πλάτανος των Βαλκανίων με πλάτος κόμης 35 μέτρα, ύψος 28 μέτρα, διάμετρο κορμού 6 μέτρα και κουφάλα 14 τ.μ.. Λέγεται πως στη σκιά του στάλιαζαν 2.000 πρόβατα και χρειάζονταν η αγκαλιά 18 ανθρώπων. «Σε αυτόν τον πλάτανο μεγαλώσαμε. Έρχονταν από κάθε γωνιά της Γης για να δουν τον μεγάλο πλάτανο.

Είχε τη φήμη του μεγαλύτερου πλατάνου των Βαλκανίων. Λέγεται πως ήταν πάνω από 2.000 χρόνια. Άντεξε τα στοιχεία της φύσης και τους πολέμους για χιλιάδες χρόνια και κατέρρευσε από τον μύκητα. Έμειναν μόνο τα μεγάλα κλαδιά του», θυμάται ο δασοφύλακας Βασίλης Πασχαλίδης.

Ο πλάτανος χορευτής στον τελευταίο χορό

Και να ήταν μόνον αυτός... Ο πλάτανος «χορευτής», ο «δίδυμος» πλάτανος και ο «κουτσός» πλάτανος αποτελούσαν για χρόνια την ατραξιόν της περιοχής. Όλοι ξεράθηκαν και μόνο οι φωτογραφίες του μαρτυρούν την ύπαρξη τους. Οι κορμοί τους κόπηκαν για ανακύκλωση και τα απομεινάρια τους παρασύρθηκαν μέσω των νερών του ποταμού στο Αιγαίο πέλαγος. Όσο για τα επτά γραφικά ξωκλήσια που φώλιαζαν στις πυκνές φυλλωσιές είναι πλέον εκτεθειμένα στον ήλιο και στέκουν αγέρωχα για να ενισχύουν την ελπίδα και την πίστη του επισκέπτη.

Έχει μείνει μόνο το 20%

Από τον παράδεισο του Κηρέα είναι ζήτημα να έχει μείνει ένα 20% των πλάτανων και από αυτούς οι περισσότεροι είναι άρρωστοι.

Σύμφωνα με τον δασάρχη μέχρι στιγμής έχουν κοπεί περισσότερα από 3.000 μεγάλα πλατάνια, ενώ προτεραιότητα έχει δοθεί σε αυτά που βρίσκονται κοντά στους δρόμους και στις υποδομές διότι έχουν ξεραθεί και είναι έτοιμα να καταρρεύσουν πάνω στο οδόστρωμα.  «Είναι πολύ επικίνδυνα τα μεγάλα πλατάνια που βρίσκονται κοντά στην επαρχιακή οδό Χαλκίδας - Μαντουδίου κοντά στο Προκόπι και για το λόγο αυτό έχει δοθεί προτεραιότητα σε αυτό το σημείο. Προέχει η ασφάλεια των πολιτών. Άλλωστε, αργά ή γρήγορα θα πρέπει να κοπούν όλα τα άρρωστα δέντρα».

«Δεν είμαι αισιόδοξος»

Μία μεγάλη προσπάθεια γίνεται από το επιστημονικό προσωπικό και τους υλοτόμους να σώσουν μερικά από τα πλατάνια που βρίσκονται μέσα στα Μαντούδι αλλά κανείς δεν είναι αισιόδοξος: «Ο θανατηφόρος μύκητας προσβάλει τις ρίζες και επειδή ο πλάτανος έχει μεγάλες ρίζες ο μύκητας εξαπλώνεται σε μεγάλες αποστάσεις. Το μόνο ευτύχημα είναι πως προσβάλλει μόνο τον πλάτανο», λέει ο δασάρχης.

«Μόνο η φύση θα βρει το αντίδοτο»

Σε ερώτηση για το εάν είναι αισιόδοξος για την αναγέννηση της φύσης ο δασάρχης είπε: «Μέσα μου ελπίζω αλλά επιστημονικά είμαι απαισιόδοξος. Δε βλέπω τι μπορεί να σταματήσει αυτή την καταστροφή. Ακόμα και τα νέα πλατάνια που βγαίνουν προέρχονται από τις ρίζες των παλιών που είναι μολυσμένες. Συνεπώς, δε βλέπω πως θα γλιτώσουν. Από τη στιγμή που δεν έχουμε βρει αντίδοτο μόνο η φύση μπορεί να δώσει την απάντηση και να περιμένουμε να αντιδράσει».

«Μας ενοχλεί στην ψυχή»

«Δε μας ενοχλεί μόνο στο μάτι αλλά και στην ψυχή. Μεγαλώσαμε μέσα σε αυτό το δάσος. Είχαμε έναν παράδεισο και τον χάσαμε. Η Βόρεια Εύβοια έπαθε ανεπανόρθωτες καταστροφές τα τελευταία χρόνια. Πρώτα η πυρκαγιά του 2021, μετά οι πλημμύρες, τώρα ο αφανισμός του πλατανοδάσους. Στεναχωριέμαι για τις επόμενες γενιές. Έχουμε χάσει πολλά αλλά είμαστε εδώ για να παλέψουμε για να ξαναφτιάξουμε τα πράγματα και να βοηθήσουμε τη φύση να αναγεννηθεί. Δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να κάνουμε αγώνα για να αναδείξουμε τον τόπο μας με σημάνσεις, με πληροφορίες που θα βοηθήσουν τον επισκέπτη να πάρει πληροφορία για τις ομορφιές του τόπου αλλά και για τις δυσκολίες που περνάμε για να τα ξεκινήσουμε όλα από την αρχή», είπε η αναπληρώτρια δήμαρχος Λίμνης Μαντουδίου Αγίας Άννας Ευμορφία Πασχαλίδη.