Είστε λιγότερο έλληνες αν δεν ξέρετε τι ήταν η Φεντερασιόν; Η ιθαγένεια, η τροπολογία Βορίδη και η επιλεκτική ισχύς της αρχής ασφάλειας δικαίου

Εσείς, ξέρετε τι ήταν η Φεντερασιόν;

Η υπογράφουσα τυχαίνει να γνωρίζει ότι πρόκειται για τη μεγάλη πολυεθνική εργατική οργάνωση της πόλης της Θεσσαλονίκης, με ιδρυτή και ηγέτη τον σοσιαλιστή Αβραάμ Μπεναρόγια και μέλη σοσιαλιστές εργάτες, προερχόμενους κυρίως από την προοδευτική εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονικής και διάφορους διανοούμενους. Ιδρύθηκε το 1909 με σκοπό -σύμφωνα με το καταστατικό της «να αργανώση το προλεταριάτο δια την πάλην των τάξεων» (ΟΚ, εδώ με το καταστατικό και τη χρονιά «έκλεψα» λίγο). Από την άλλη, αν κανείς με ρωτούσε «Ποιοι πολέμησαν στη μάχη της Χαιρώνειας;», με το χέρι στην καρδιά (και χωρίς να «κλέβω»), δεν έχω ιδέα.

«Αν η απάντησή σας είναι "ναι", αυτή είναι μία καλή στιγμή να σταματήσετε να διαβάζετε το παρόν άρθρο» 

Οι λάτρεις του Trivial Pursuit μπορεί να έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να απαντήσουν σωστά σε τέτοιου είδους ερωτήσεις. Ακόμα κι αν δεν μπορούν, όμως, να απαντήσουν σε πολλές από αυτές, οι έχοντες/υσες το (συγκριτικό) «προνόμιο» να έχουν γεννηθεί στην Ελλάδα από έλληνες γονείς, και φοιτήσει σε ελληνικά σχολεία και πανεπιστήμια- με βεβαιότητα θεωρούνται έλληνες πολίτες. Πως, αλήθεια, μετριέται η «ελληνικότητα»; Αν δεν ξέρουμε ότι κάποτε η Ελευθερία Αρβανιτάκη τραγουδούσε με την Οπισθοδρομική Κομπανία, είμαστε λιγότερο έλληνες; Αν η απάντησή σας είναι «ναι», αυτή είναι μία καλή στιγμή να σταματήσετε να διαβάζετε το παρόν άρθρο. 

Τι μας έπιασε Σαββατιάτικα με τις ερωτήσεις γενικών γνώσεων; Δεν έχουν βγει από τηλεπαιχνίδι, ούτε από κάποιο δύσκολο επιτραπέζιο γνώσεων. Είναι κάποιες από τις ερωτήσεις της τράπεζας θεμάτων του υπουργείου Εσωτερικών, για την απόκτηση της ελληνικής ιθαγένειας. Οι μετανάστες και μετανάστριες που ζουν και εργάζονται νόμιμα στην Ελλάδα, προκειμένου να  πολιτογραφηθούν έλληνες πολίτες οφείλουν να αποδείξουν ότι ξέρουν όλες αυτές τις απαντήσεις. Οφείλουν, επίσης, προσκομίσουν αποδείξεις ότι πληρούν τα οικονομικά κριτήρια καθώς και ότι έχουν ενταχθεί κοινωνικά - ό,τι μπορεί να σημαίνει αυτό. 

Μέχρι το 2021, όταν το υπουργείο Εσωτερικών ανέλαβε ο Μάκης Βορίδης, όσοι επιθυμούσαν -και πληρούσαν τα οικονομικά κριτήρια- να αποκτήσουν την ελληνική ιθαγένεια έπρεπε να αποδείξουν τις γνώσεις τους για τη χώρα και τον βαθμό ένταξής τους στην ελληνική κοινωνία περνώντας από μία προφορική συνέντευξη. Η σχετική τροπολογία Βορίδη ορίζει τη διεξαγωγή γραπτών εξετάσεων. Επί της αρχής, αυτό δεν είναι αρνητικό -άλλωστε το προηγούμενο καθεστώς προφορικής εξέτασης θα μπορούσε να είναι εξαιρετικά ασαφές. Ωστόσο, με βάση το περιεχόμενο των ερωτήσεων και τα εξαιρετικά χαμηλά ποσοστά επιτυχίας, κάτι φαίνεται λάθος. Η τροπολογία Βρίδη εισήγαγε αναδρομικά και κάποια οικονομικά κριτήρια, δυσχεραίνοντας περαιτέρω την κατάσταση για χιλιάδες ανθρώπους που, καθημερινά, βάζουν «πλάτη» στην ελληνική κοινωνία και οικονομία. Το απαιτούμενο ετήσιο εισόδημα είναι υψηλό, ενώ δε λαμβάνεται υπόψη η πανδημία του κορονοϊού που μείωσε τα εισοδήματα, ειδικά των πιο ευάλωτων εργαζόμενων. Αν πάρουμε ως δεδομένη -και πέραν της υγειονομικής κρίσης- την γενικότερη κατάσταση της ελληνικής οικονομίας τα τελευταία -πολλά- χρόνια, είναι σαφές ότι, πολλοί άνθρωποι, ιδίως μεγαλύτερης ηλικίας, μπορεί να ζουν νομίμως στην Ελλάδα για πάνω από δύο δεκαετίες και να έχουν βρεθεί χωρίς δουλειά. Άρα, δεν δικαιούνται πολιτογράφηση. 

Όταν κατέθεσε την αίτησή της για ιθαγένεια, η V. από την Αλβανία ήταν τυχερή. Πληρούσε τις προϋποθέσεις βάσει του νομοθετικού πλαισίου και είχε περάσει το τεστ ελληνομάθειας. Δεν υπολόγισε τις μεγάλες καθυστερήσεις που φέρνει η γραφειοκρατία και ότι η αίτησή της θα εξεταζόταν πολύ αργότερα, μετά την ανάληψη καθηκόντων ΥΠΕΣ από τον Βορίδη. Οι νεότερες διατάξεις του νόμου για την ιθαγένεια δεν της επέτρεπαν να καλύψει τα απαραίτητα οικονομικά κριτήρια επταετίας. Άδικο; Ναι, γι' αυτό και η ίδια αποφάσισες ότι δεν θα το αποδεχθεί. Άσκησε έφεση κατά της αρνητικής απόφασης της διοίκησης, απευθυνόμενη στα ελληνικά δικαστήρια. Την υπόθεσή της απέρριψαν δύο από τους τρεις δικαστές, πρωτόδικα. Της αναγνώρισαν, όμως, κάτι σημαντικό: ότι, στην περίπτωσή της, καταπατήθηκε η αρχή της ασφάλειας δικαίου.

Τι είναι αρχή ασφάλειας δικαίου

Η αρχή της ασφάλειας δικαίου ήταν καθιερωμένη στστηιεθνή νομοθεσία, ήδη πριν από την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σε πρακτικό επίπεδο, ορίζει τα παρακάτω:

• Οι επιπτώσεις μιας διάταξης νόμου πρέπει να είναι προβλέψιμες για τα υπόχρεα πρόσωπα.
• Η διατύπωση της διάταξης πρέπει να είναι κατανοητή.
• Η αρμόδια διοίκηση πρέπει να δημοσιεύει επαρκείς διευκρινήσεις σχετικά με την διαδικασία συμμόρφωσης των υπόχρεων.
• Η αναδρομική εφαρμογή κατά κανόνα αποκλείεται, εκτός αν η νέα διάταξη είναι ευνοϊκότερη για τους υπόχρεους.

Κρατήστε αυτό το τελευταίο σημείο. Η V. υπέβαλλε την αίτησή της υπό διαφορετικό νομικό πλαίσιο, χωρίς το δικαίωμα μεταβατικής περιόδου. Η διάταξη Βορίδη τη φέρνει σε  δυσμενέστερη θέση συγκριτικά με το προηγούμενο καθεστώς. Σωστά; Εν μέρει, ναι. Στο δια ταύτα; Εκεί, πάλι με πλειοψηφία δύο έναντι ενός, οι δικαστές αποφάσισαν ότι κάποιοι η διάταξη περί ασφάλειας δικαίου αφορά μόνο τους Έλληνες πολίτες. Με άλλα λόγια, -και η υπογράφουσα ζητά συγγνώμη για το κλισέ-, απέναντι στη Δικαιοσύνη, κάποιοι είμαστε πιο ίσοι. Ευτυχώς, υπάρχουν μετανάστριες αποφασισμένες να μην το βάλουν κάτω απέναντι στην αδικία. Η V. είναι μία από αυτές. Με τον δικηγόρο της, έχει προσφύγει στο Συμβούλιο της Επικρατείας - ακόμα η ημερομηνία εκδίκασης της υπόθεσης είναι άγνωστη. Πάντως, ο κ. Κωνσταντίνος Φαρμακίδης – Μάρκου, εκπροσωπώντας την ίδια, αλλά και μία μετανάστρια από την Ερυθραία, μίλησε στο ethnos.gr για τη διπλή αδικία η οποία επηρεάζει τις ζωές εκατοντάδων ανθρώπων που -επί δεκαετίες- βάζουν «πλάτη» στην ελληνική οικονομία και κοινωνία.

«Ζήτημα που αγγίζει τον πυρήνα της πολιτικής ισότητας και του κράτους δικαίου»

Ποιες είναι οι προϋποθέσεις που πρέπει να πληροί κανείς ώστε να υποβάλει αίτηση για ιθαγένεια στην Ελλάδα;

Η ιθαγένεια στην Ελλάδα αναγνωρίζεται κατά βάση αν υπάρχει καταγωγή από Έλληνα πολίτη, αν είναι τέκνο νομίμως διαμενόντων αλλοδαπών υπό την προϋπόθεση της φοίτησης στην υποχρεωτική εκπαίδευση και με πολιτογράφηση, υπό την προϋπόθεση της προηγούμενης νόμιμης διαμονής στην χώρα. Για την πολιτογράφηση, η οποία αφορά τους ανθρώπους που έχουν ζήσει και εργαστεί στην Ελλάδα κατά το μεγαλύτερο μέρος ως ενήλικοι, απαιτείται οικονομική ένταξη, δηλαδή απόδειξη ελάχιστου εισοδήματος για κάποια έτη, ελληνομάθεια αποδεικνυόμενη με εξετάσεις και κοινωνική ένταξη. Οι προϋποθέσεις έχουν καταλήξει να ερμηνεύονται «οικονομίστικα» και τυπολατρικά. Παρ’ ότι το ενιαίο σύστημα διάγνωσης της ελληνομάθειας είναι πιο διαφανές από τις παλιές επιτροπές, τα θέματα που ερωτώνται είναι συχνά ακατάλληλα για να διαγνωστεί η πολιτισμική και πολιτική ένταξη. Ως προς τις άλλες πλευρές της ένταξης, η κοινωνική είναι τελείως υποβαθμισμένη καθώς υποτίθεται ότι συνεκτιμάται, ενώ η οικονομική ένταξη που ορίζεται πολύ περιοριστικά έχει καταλήξει τυπική προϋπόθεση από τον νόμο, χωρίς περιθώριο αξιολόγησης από την διοίκηση.

Σύμφωνα με τους αριθμούς, τα τελευταία τέσσερα χρόνια παρατηρείται σημαντική μείωση στον ρυθμό απόδοσης ιθαγένειας. Γιατί συμβαίνει αυτό, έχουμε λιγότερες αιτήσεις;

Η αρμόδια υπηρεσία είναι διαβόητη για τις καθυστερήσεις διεκπεραίωσης των αιτήσεων, ειδικά της πολιτογράφησης. Γενικά από πολλές απόψεις βρισκόμαστε στον απόηχο μιας αντίληψης που επικρατούσε πλήρως, και θεωρούσε την πολιτογράφηση κυβερνητική πράξη που δεν υπόκειταν σε κριτήρια ελέγχου της ορθότητάς της, ούτε φυσικά και του χρόνου που διαρκούσε η διαδικασία. Ταυτόχρονα, ένα μεταναστευτικό δυναμικό που έχει υψηλούς δείκτες ένταξης προτιμά την περαιτέρω μετανάστευση προς την Ευρώπη ή την Αμερική. Η αξιοποίηση της γραφειοκρατίας προς αποθάρρυνση των αιτήσεων (ελλιπής ενημέρωση, στενές ερμηνείς του νόμου κλπ) μειώνει τις αιτήσεις και τις θετικές απαντήσεις. Τελευταία υπήρξε και η ανατροπή από μια νομοθετική αλλαγή επί Υπουργού Μ. Βορίδη που άλλαξε αναδρομικά τις προϋποθέσεις οικονομικής ένταξης για την πολιτογράφηση και πέταξε έξω από την διαδικασία χωρίς δεύτερη ευκαιρία πολλούς ανθρώπους που η αίτησή τους εκκρεμούσε για χρόνια και περίμεναν βάσιμα θετική απάντηση.

Πείτε μας λίγο το ιστορικό της υπόθεσης της εντολέα σας. Τι έχει συμβεί και για ποιο λόγο έφτασε στα δικαστήρια;

Στις τελευταίες αυτές περιπτώσεις, δηλαδή αιτήματα που τα κατέλαβε αναδρομική νομοθετική μεταβολή, ανήκουν δύο εντολείς μου, μία γυναίκα από την Αλβανία και μία απο την Ερυθραία, οι οποίες ζουν εδώ νόμιμα από το 1993 και το 1995 αντίστοιχα. Και οι δύο είχαν επαρκές εισόδημα σύμφωνα με τον νόμο όταν κατέθεσαν αίτηση πριν το 2019. Όσο εκκρεμούσαν οι αιτήσεις, από καθυστέρηση προφανώς της υπηρεσίας, εισήχθη το πιστοποιητικό ελληνομάθειας, το οποίο απέκτησαν με επιτυχή εξέταση. Με την αλλαγή του ’21 όμως έπρεπε να αποδείξουν επαρκές εισόδημα πλέον για τα χρόνια πριν την λήψη του πιστοποιητικού ελληνομάθειας, μεταξύ των οποίων ήταν και τα έτη της καραντίνας. Προφανώς κάνοντας μη ειδικευμένες εργασίες δεν είχαν πλήρες εισόδημα τότε, και απορρίφθηκαν. Η μία κέρδισε το Εφετείο γιατί είχε εισοδήματα από μεταφορά προηγουμένων ετών. Το υπουργείο όμως με κεντρική απόφαση την ξαναπέρριψε. Η δεύτερη έχασε το Εφετείο με την αιτιολογία (κατά πλειοψηφία) ότι η αρχή της αναλογικότητας δεν ισχύε για τους αλλοδαπούς παρά μόνο σε σχέση με τα θεμελιώδη δικαιώματά τους, αλλά η πολιτογράφηση δεν ανήκει σε αυτά. Είναι και πάλι απόηχος της παλιάς αντίληψης ότι η πολιτογράφηση είναι κάτι σαν «προνόμιο του ηγεμόνα», άρα οι αρχές του κράτους δικαίου (αναλογικότητα, εύλογη προσδοκία του διοικούμενου και επιστοσύνη στην δράση του κράτους) δεν έχουν εφαρμογή. Οι υποθέσεις τώρα εκκρεμούν στο Συμβούλιο Επικρατείας, που θα κρίνει οριστικά το ζήτημα.

Θεωρείτε ότι, η εξέταση με τις ερωτήσεις της τράπεζας θεμάτων πρέπει να καταργηθεί; Μπορείτε να μάς δώσετε μερικά παραδείγματα των ερωτήσεων που καλούνται να απαντήσουν οι αιτούντες;

Κατά την γνώμη μου, το ενιαίο και το αδιάβλητο είναι σημαντικό για την κτήση ιθαγένειας και εδώ το σκεπτικό του νομοθέτη ήταν σωστό. Ωστόσο, πολλές ερωτήσεις είναι αδιανόητα δύσκολες ενώ άλλες τελείως μη συναφείς (πχ αφορούν τηλεπτικά πρόσωπα). Τελικά δηλαδή δεν αποτελούν ασφαλή ή επαρκή ένδειξη πολιτισμικής ένταξης και γνώσης. Είναι απίστευτο ότι για ένα τόσο σημαντικό θέμα, δηλαδή ποιο είναι το βασικό μορφωτικό κεφάλαιο που κάνει έναν άνθρωπο Έλληνα και Ελληνίδα, δεν φαίνεται να προηγήθηκε σοβαρός πολιτικός και επιστημονικός διάλογος.

 Τι έχει συμβεί και πώς έφτασε η υπόθεση στο ΣτΕ; Τι διεκδικείτε εκεί;

Στο ΣτΕ θα τεθεί πρώτα απ’ όλα το θέμα της ισότητας ενώπιον του νόμου. Υπάρχει μια διάταξη του διεθνούς συμφώνου για τα κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα που λέει όλοι οι άνθρωποι, όχι μόνο οι πολίτες, είναι ίσοι ενώπιον του νόμου. Και όταν το Σύνταγμα λέει νόμος εννοεί κάτι, πάνω στο οποίο ο αποδέκτης, Έλληνας ή αλλοδαπός, μπορεί να δώσει βάση, να μπει σε μια τροχιά βαθύτερης ένταξης, να διαβάσει, να επενδύσει, να ενισχύσει τους δεσμούς με την χώρα και τους ανθρώπους της. Όταν ο νόμος αλλάζει, την διαδικασία που μπήκε ο άνθρωπος εν τω μεταξύ πρέπει να την σέβεται. Εν τέλει δεν έχει υποχρέωση μόνο ο αλλοδαπός να αποδείξει ότι μπορεί να σταθεί ως πολίτης, πρέπει και το κράτος να τον αντιμετωπίζει στα στοιχειώδη ως εν δυνάμει πολίτη. Αλλιώς το μήνυμα που περνάει είναι η υποτίμηση και αυθαιρεσία. Το ζήτημα ξεπερνάει την πολιτική περί μετανάστευσης και αγγίζει τον πυρήνα της πολιτικής ισότητας και του κράτους δικαίου. Προσωπικά είμαι αισιόδοξος και για την απόφαση και για την ουσιαστική πρόοδο που μπορούμε να δείξουμε σαν λαός από την άποψη της συμπερίληψης.