«Μήπως τον προκάλεσε; Τι φορούσε; Είχε πιεί;» - Όχι, δεν είμαστε υπερβολικές όταν λέμε ότι η έμφυλη βία είναι βαθιά ριζωμένη στο κοινωνικό σώμα

Καταδικάζουμε πράγματι την έμφυλη βία οριζοντίως; Σύμφωνα με τα στοιχεία του Ευρωβαρόμετρου, το 28% των Ελλήνων θεωρεί τις γυναίκες υπερβολικές, στη χώρα που, από τον Γενάρη ως τον Οκτώβριο του 2024, καταγράφηκαν 15.000 υποθέσεις ενδοοικογενειακής βίας με θύματα γυναίκες. Μόνο αυτή την εβδομάδα καταγράφηκαν δύο ακόμα γυναικοκτονίες (η 14η και 15η για φέτος) ενώ, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, μία στις τρεις γυναίκες έχει υποστεί σωματική ή σεξουαλική βία από τον σύντροφό της.

Βαθιά ριζωμένα στερεότυπα

«Έχει βγει έξω. Περιμένει την πρώτη μέρα, δεν έρχεται. Περιμένει τη δεύτερη, δεν εμφανίζεται. Έχει τρελαθεί, ανησυχεί, πάει να πάρει την αστυνομία. Την ώρα που πάει να πάρει την αστυνομία, εμφανίζεται η γυναίκα του.

– Πού είσαι αγάπη μου; Ανησύχησα, πήγα να τρελαθώ.

– Να ξέρεις, όπως γύριζα στο σπίτι, άνοιξε ένα φορτηγάκι, με έβαλε μέσα, με πήγε στο βουνό και με βιάζανε τρεις μέρες.

– Καλά, εσύ έλειπες δύο.

– Θα πάω και αύριο».

Αυτό ήταν το «αστείο» του δημάρχου Βόλου, Αχιλλέα Μπέου, ενώπιον των πολιτών κατά τη χριστουγεννιάτικη γιορτή, το βράδυ της Τρίτης, 3 Δεκεμβρίου. Μεγάλο μέρος του κοινού, γέλασε. «Μετά λένε ότι φταίει ο βιαστής», ήταν ένα άλλο «αστείο» μεταξύ ανδρών, όταν έβλεπαν μία γυναίκα που τους άρεσε (ή ήταν ντυμένη με τρόπο που «νομιμοποιούσε», μες στο κεφάλι τους, αυτού του είδους το χιούμορ). Ευτυχώς, το εν λόγω «πείραγμα» μάλλον έχει σε μεγάλη βαθμό εκλείψει, ωστόσο βαθιά ριζωμένα στο κοινωνικό ασυνείδητο παραμένουν στερεότυπα για το πώς πρέπει να είναι -και να συμπεριφέρονται- οι γυναίκες. «Μήπως τον προκάλεσε; Τι φορούσε; Είχε πιεί;» είναι μερικές μόνο από τις ερωτήσεις που, ακόμα κι αν δεν ειπωθούν ξεκάθαρα, υπονοούνται σχεδόν κάθε φορά που μία γυναίκα καταγγέλλει την κακοποίησή της.  

«Δεν άντεξα άλλο την παράνοια»

«Αφήνω αυτό εδώ ως απάντηση σε όλους όσοι αναρωτιούνται γιατί δεν πάω στο δικαστήριο. Γιατί δεν άντεξα άλλο την παράνοια για αυτό. Και μη με ξαναρωτήσει ποτέ κανείς, τίποτα σχετικό με αυτή την υπόθεση ή οποιαδήποτε άλλη είναι στα χέρια της "δικαιοσύνης"»- με μία σειρά stories στο Instagram η Πηνελόπη Αναστασοπούλου, που είχε καταγγείλει στο παρελθόν τον Πέτρο Φιλιππίδη για σεξουαλική παρενόχληση, τοποθετήθηκε για τους λόγους που την κρατούν μακριά από τη δικαστική αίθουσα όπου εκδικάζονται, σε δεύτερο βαθμό, οι κατηγορίες κατά του ηθοποιού.

«Πιστεύετε ότι οι βιαστές ανοίγουν τις πόρτες;»

Πρωτόδικα, ο Πέτρος Φιλιππίδης καταδικάστηκε σε κάθειρξη οκτώ ετών για δύο απόπειρες βιασμού σε βάρος δύο συναδελφισσών του. Την Τετάρτη που μάς πέρασε, στο Εφετείο, δημιουργήθηκε ένταση, όταν ο εισαγγελέας έθεσε τις ερωτήσεις του προς μία από τις επιζώσες. «Πιστεύετε ότι οι βιαστές ανοίγουν τις πόρτες; Τι να πω… μπορεί και να τις ανοίγουν για να δούμε», «Καλά μετά από δύο χρόνια σας έστειλε μήνυμα με χυδαιότητες; Περίεργο…», «Δεν ξέρετε τι ήταν το παντελόνι του, δεν ξέρετε αν ήταν σε διέγερση… πώς ήρθε τόσο γρήγορα, σε αυτήν την ηλικία ήταν και μεγάλος άνθρωπος…», ήταν μερικές από τις ερωτήσεις (και τα σχόλια, όμως) του δικαστικού λειτουργού ο οποίος, μεταξύ άλλων ρώτησε την καταγγέλλουσα και τι εσώρουχο φορούσε εκείνη την ημέρα. Στη συνέχεια, ο εισαγγελέας σχολίασε την πολύκροτη υπόθεση Πελικό, λέγοντας ότι «στη Γαλλία έχουν 51 βιασμούς, εδώ έχουμε μια απόπειρα, μην τρελαθούμε κιόλας…». Η ένταση κορυφώθηκε όταν ζήτησε από την καταγγέλλουσα να καθίσει σε καρέκλα δίπλα στον Πέτρο Φιλιππίδη για να κάνει αναπαράσταση τον τρόπο που καθόταν όταν δέχθηκε επίθεση.

«Προφανώς, ο διάχυτος σεξισμός και οι έμφυλες διακρίσεις που διατρέχουν όλη την κοινωνία, διατρέχουν και το δικαστικό σώμα»

«Όσο άσχημα και σοκαριστικά κι αν είναι αυτά που ακούσαμε, δυστυχώς, δε μας ρίχνουν από τα σύννεφα», λέει στο ethnos.gr η δικηγόρος, εξειδικευμένη στα θέματα έμφυλης βίας, Ιωάννα Στεντούμη. «Ο διάχυτος σεξισμός και οι έντονες διακρίσεις λόγω φύλου, που διατρέχουν όλη την κοινωνία, προφανώς διατρέχουν και το δικαστικό σώμα. Για τα θύματα βιασμού, υπάρχουν πάρα πολύ συντηρητικές αντιλήψεις», επισημαίνει και εξηγεί πως, «το ένα τρίτο της ελληνικής κοινωνίας θεωρεί ότι, υπό προϋποθέσεις, ο βιασμός δικαιολογείται. Οι “προϋποθέσεις” αυτές είναι τι φορούσε το θύμα, αν ήταν σε πάρτι, αν είχε “προκαλέσει” τον θύτη. Έχω δει καταθέσεις στις οποίες ρωτάει ο αστυνομικός το θύμα το οποίο εμφανώς έχει υποστεί σωματική βία, αν θεωρεί ότι προκάλεσε επειδή προηγουμένως έπινε ένα ποτό με τον δράστη».

Για την ίδια, οι εκτενείς αναφορές και εκπαιδεύσεις γύρω από αυτά τα ζητήματα στο δικαστικό σώμα μπορεί να άλλαζαν το τοπίο, ωστόσο τονίζει εμπειρικά ότι, δεν  έχει δει να γίνονται βήματα προς αυτή την κατεύθυνση. «Αντιθέτως, μετά τον νόμο του 2021 για τη συνεπιμέλεια, έχουμε δει να γίνονται φοβερά εκτενείς αναφορές για το ψευδό - σύνδρομο της γονικής αποξένωσης, για καταγγελίες γυναικών που χαρακτηρίζονται “ψευδείς”, προκειμένου να απομακρύνουν τα παιδιά. Όλο αυτό το συνοθύλευμα μισογυνισμού δε βασίζεται σε καμιά έρευνα ή διεθνή μελέτη γύρω από αυτά τα ζητήματα. Αντιθέτως, ο ΟΗΕ και η GREVIO, που παρακολουθεί τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, έχουν επανειλημμένως τοποθετηθεί για αυτά τα ζητήματα και έχουν ζητήσει να εκπαιδευτούν και να μάθουν οι δικαστές, γύρω από τα ζητήματα της ενδοοικογενειακής βίας. (Έχουν πει) ότι το ψευδό σύνδρομο της γονικής αποξένωσης είναι η άμυνα των κακοποιητών. Αυτά οι διεθνείς φορείς τα λένε. Λένε στη χώρα και στην πολιτεία, όσον αφορά τις δικαστικές Αρχές “Εκπαιδεύστε τους!”. Κάνουμε κάτι από αυτά; Όχι. Οπότε όλα αυτά που ακούσαμε, τα οποία προφανώς και είναι εξοργιστικά, κατάλοιπα πολύ συντηρητικών αντιλήψεων και μισογυνισμού, δυστυχώς αντικατοπτρίζουν μεγάλο κομμάτι του δικαστικού σώματος».

Η κ. Στεντούμη δίνει ως παράδειγμα αυτών των κατάλοιπων, όσα έγιναν στη δεύτερη δίκη του Κολωνού την προηγούμενη εβδομάδα. «Από την εισαγγελέα της έδρας ακούσαμε ότι δεν αρκεί η αναγνώριση του παιδιού – θύματος», λέει και συμπληρώνει ότι «βλέπουμε παιδιά που έχουν καταγγείλει τους γονείς τους για σεξουαλική κακοποίηση να τα αρπάζουν με το ζόρι, να τα κρατάνε στα διάφορα τμήματα, για να τα πάνε με τον άνθρωπο που έχουν καταγγείλει ότι τα κακοποίησε. Μιλάμε για παιδιά 9 έως 11 χρονών,  με τη λογική ότι οι καταγγελίες είναι ψευδείς, με δεδομένο το πόσες τέτοιες καταγγελίες φτάνουν στις δικαστικές αίθουσες και πόσες μπορούν να αποδειχθούν, γιατί είναι φοβερά δύσκολα αυτά τα αδικήματα που κατεξοχήν δεν έχουν μάρτυρες. Ποιος θα κακοποιήσει ένα παιδί μπροστά σε μάρτυρες; Προφανώς είναι ο λόγος του θύματος», υπογραμμίζει και σχολιάζει πως, «αντί να εκπαιδευτούμε γύρω από αυτά τα ζητήματα, συζητάμε ακόμα και το τι φορούσε το θύμα και το πώς και αν αποδεικνύεται η καταγγελία και φτάνουμε να δημιουργούνται ακραία κακοποιητικές καταστάσεις». Η δικηγόρος τονίζει βεβαίως ότι υπάρχουν δικαστικοί και  εισαγγελικοί λειτουργοί οι οποίοι λειτουργούν εξαιρετικά. Άλλωστε, όπως λέει, υποχρέωση των Αρχών είναι να προστατεύουν το θύμα. Ακόμα και χωροταξικά, όμως, αυτό συχνά δε γίνεται.

«Καταθέτουν σε απόσταση 50 εκατοστών από τους κακοποιητές τους»

«Τα θύματα καταθέτουν δίπλα σε αυτόν που τα κακοποιεί – και τα βλέπεις, τρέμουν από το άγχος και με το ζόρι μπορούν να αρθρώσουν συγκροτημένο λόγο. Για αυτό, όχι μόνο δεν υπάρχει κάποια πρόβλεψη, αλλά -ειδικά όταν είμαστε σε στάδιο  προσωρινής διαταγής- οι δίκες γίνονται σε κάτι μικρές αίθουσες, σε δωμάτια 20 τετραγωνικών που είμαστε όλοι μαζί, ο ένας πάνω στον άλλο. Έτσι καταθέτει το θύμα, με τον κακοποιητή στα 50 εκατοστά. Αυτή είναι η συνθήκη». Για την ίδια, το κράτος θα έπρεπε να έχει τη λογική να προστατεύσει τα θύματα και, ταυτόχρονα, να εκπαιδεύσει- «όλο το κοινωνικό σώμα, αλλά εδώ μιλάμε συγκεκριμένα για τους δικαστές».

«Με απειλεί ότι θα με σκοτώσει, ότι θα γίνω Καρολάιν»

Όσο μιλάμε, σκέφτομαι αυτές τις 15.000 υποθέσεις που καταγράφηκαν έως τον Οκτώβριο από 01/01 του 2024, καθώς και ότι, για το 2023, ο αριθμός ήταν μικρότερος. Τελικά τι συμβαίνει, έχουν αυξηθεί τα περιστατικά ή οι καταγγελίες; «Άμα θέλουμε να μιλήσουμε αυστηρά με στοιχεία, αυτή τη στιγμή, δεν υπάρχει καμία έρευνα που να τεκμηριώνει που καταγράφεται η αύξηση», λέει, και καταθέτει την άποψή της, σύμφωνα με την εμπειρία της. «Δεν μπορώ να το επιβεβαιώσω κάπως, αλλά θα έλεγα ότι ισχύουν και τα δύο. Πράγματι, υπάρχει μία αύξηση, αλλά υπάρχει και μία ποιοτική αναβάθμιση της βίας. Πριν από 10 χρόνια, έρχονταν τα θύματα και σού έλεγαν ότι “με απειλεί πως θα με χτυπήσει, με βρίζει, με απειλεί ότι θα με ξεφτιλίσει / προσβάλλει μπροστά σε άλλους”. Τώρα, ο κίνδυνος και η απειλή κατά σωματικής ακεραιότητας, έχει γίνει απειλή κατά ζωής. Έρχονται, δηλαδή, και λένε “με απειλεί ότι θα με σκοτώσει, ότι θα γίνω Καρολάιν, θα γίνω Γαρυφαλλιά. Με απειλεί ότι θα γίνω το Νούμερο 15 (σ.σ. η 15η γυναικοκτονία της χρονιάς)”. Η απειλή “θα σε προσβάλλω, θα σε ξεφτιλίσω”, έχει πια γίνει “θα στείλω φωτογραφίες / βίντεό σου, στους οικείους σου” - και πολλές φορές δεν είναι απλώς απειλή, το στέλνει κιόλας. Υπάρχει ποιοτική αναβάθμιση και βλέπουμε και όλο μικρότερες ηλικίες, και όλο νεότερες γυναίκες», σημειώνει.

Όσον αφορά την αύξηση των καταγγελιών, τονίζει ότι βεβαίως, έχουν αυξηθεί. «Όπως συμβαίνει με κάθε κοινωνικό φαινόμενο που βασίζεται σε κοινωνικές διεργασίες και κάθε έγκλημα το οποίο βασίζεται σε κοινωνικά στερεότυπα, η κινητοποίηση και η συνειδητοποίηση δημιουργούν πολλές φορές και την ενεργοποίηση συντηρητικών αντανακλαστικών εναντίον τους», λέει και εξηγεί: «Για παράδειγμα, κινητοποιούνται οι γυναίκες να μιλάνε ανοιχτά για αυτά τα ζητήματα και να καταγγέλλουν. Ταυτόχρονα, κάποιος που έχει ήδη ενσωματωμένα τα στερεότυπα του σεξισμού, του μισογυνισμού κλπ., αντιδράει σε αυτήν τη συνειδητοποίηση, και με ακόμα πιο έντονο τρόπο, ειδικά από τη στιγμή που δε γίνεται και καμία δουλειά προς την αντίθετη κατεύθυνση από την Πολιτεία».