Από την Ηλεία στο Μάτι: Οι 163 νεκροί, οι φρικτές ομοιότητες, τα παθήματα που δεν έγιναν μαθήματα

Η ρήση «η ιστορία επαναλαµβάνεται» ταιριάζει γάντι στην περίπτωση της τραγωδίας στο Μάτι, αφού 11 χρόνια πριν η Ελλάδα είχε θρηνήσει δεκάδες θύµατα στην Ηλεία, µετά τη φονική πυρκαγιά της 24ης Αυγούστου στα χωριά Μάκιστος, Ξηροχώρι, Αρτέµιδα και στις γύρω περιοχές. Τότε, ο Βύρων Πολύδωρας είχε µιλήσει για την «ασύµµετρη απειλή» και τον «στρατηγό άνεµο», ο οποίος πράγµατι έπνεε σαν λυσσασµένος, όµως η κρατική µηχανή ήταν το ίδιο αναποτελεσµατική, όπως και στις 23 Ιουλίου 2018.

Στις πυρκαγιές της Ηλείας απανθρακώθηκαν 63 άνθρωποι, ενώ κάηκαν χιλιάδες στρέµµατα δασικής έκτασης. Οι οµοιότητες ανάµεσα στις δύο φωτιές (στην Ηλεία και στο Μάτι) είναι πολλές. Η φωτιά στην Ηλεία, σύµφωνα µε τις δικαστικές αποφάσεις, ξεκίνησε από µια 85χρονη, όταν προσπάθησε να µαγειρέψει. Πήρε γρήγορα ανεξέλεγκτες διαστάσεις λόγω των ανέµων, για τους οποίους όµως η κρατική µηχανή ήταν ενήµερη.

Σύµφωνα µε το πρωτοβάθµιο δικαστήριο, ο τότε νοµάρχης Χαράλαµπος Καφύρας δεν διασφάλισε, όπως όφειλε, ότι ο µηχανισµός της Πολιτικής Προστασίας µπορεί να ανταποκριθεί στον ρόλο του, ενώ ο τότε δήµαρχος Ζαχάρως, Πανταζής Χρονόπουλος, δεν συγκάλεσε το συντονιστικό τοπικό όργανο, αν και ήταν ενήµερος για την επικινδυνότητα της ηµέρας. Ένοχοι κρίθηκαν και ο τότε πυροφύλακας Μίνθης αλλά και ο πρώην επικεφαλής του Πυροσβεστικού Κλιµακίου Κρεστένων. Σύµφωνα µε το δικαστήριο, δεν φρόντισε να επανδρώσει το κλιµάκιο των Κρεστένων µε το απαραίτητο προσωπικό.

Στο Εφετείο, ωστόσο, αθωώθηκε. Σύµφωνα µε τις αποφάσεις τόσο του πρώτου όσο και του δεύτερου βαθµού για την υπόθεση της Ηλείας, αν και οι τοπικοί φορείς είχαν την υποχρέωση, σύµφωνα µε το σχέδιο «Ξενοκράτης», να έχουν σε ετοιµότητα πυροσβεστικά οχήµατα, υδροφόρες, σκαπτικά µηχανήµατα, αλλά και να έχουν µεριµνήσει για τη διάνοιξη αγροτικών δρόµων, εντούτοις δεν έλαβαν κανένα προληπτικό µέτρο για να εµποδίσουν την εξάπλωση της πυρκαγιάς.

Οι κατηγορούµενοι κάθισαν στο εδώλιο για τα αδικήµατα της ανθρωποκτονίας από αµέλεια και του εµπρησµού από αµέλεια, µε τους τοπικούς άρχοντες να κρίνονται ένοχοι και να καταδικάζονται σε ποινές φυλάκισης εννέα ετών, µε τριετή αναστολή. Οι Χρονόπουλος και Καφύρας έφτασαν µέχρι τον Αρειο Πάγο, ζητώντας την αναίρεση της εφετειακής απόφασης, ωστόσο το ανώτατο δικαστήριο, το 2015, έκρινε ότι η απόφαση του Εφετείου είχε ορθή και εµπεριστατωµένη αιτιολογία.

Για τα ίδια αδικήµατα έχουν ασκηθεί διώξεις και στην περίπτωση των πρόσφατων πυρκαγιών στο Μάτι, καθώς κρίθηκε ότι οποιαδήποτε άλλη κατηγορία, π.χ. έκθεση ή ανθρωποκτονία µε ενδεχόµενο δόλο (σ.σ.: κακουργήµατα), δεν θα σταθεί στο δικαστήριο. Οι πληγέντες της Ηλείας, και ειδικότερα οι συγγενείς τους, ξεκίνησαν έναν δικαστικό αγώνα διεκδίκησης αποζηµιώσεων ενώπιον του ∆ιοικητικού Πρωτοδικείου Πύργου, στρεφόµενοι σε βάρος του ελληνικού ∆ηµοσίου, του ∆ήµου Ζαχάρως αλλά και της Νοµαρχίας Ηλείας.

Το Πρωτοδικείο έκανε δεκτές τις αγωγές τους, µε το ∆ηµόσιο να ασκεί εφέσεις, οι οποίες ωστόσο απορρίφθηκαν από το ∆ιοικητικό Εφετείο Πατρών. Το ελληνικό ∆ηµόσιο, αποδεχόµενο στη συνέχεια τις ευθύνες του, δεν άσκησε αιτήσεις αναίρεσης ενώπιον του Συµβουλίου της Επικρατείας και, έτσι, οι αποφάσεις αυτές επίσης κατέστησαν αµετάκλητες.

Σιγά σιγά άρχισε µάλιστα να καταβάλλει τα ποσά των αποζηµιώσεων για την ψυχική οδύνη όσων έµειναν πίσω. Και µέσω αυτών των αποφάσεων καταγράφονται µία προς µία οι παραλείψεις των αρµόδιων κρατικών οργάνων, οι οποίες είναι πανοµοιότυπες. Ειδικότερα, σε µία από τις µηνύσεις που κατατέθηκαν γίνονται οι τραγικοί παραλληλισµοί.

1. ∆εν υπήρξε ειδικό και συγκεκριµένο, για κάθε περιοχή, σχέδιο (βάσει και του «Ξενοκράτη») αντιµετώπισης της πυρκαγιάς από την τότε Νοµαρχία και ήδη Περιφέρεια και από κάθε ∆ήµο, κάτι που, δυστυχώς, δεν εφαρµόστηκε και εκεί για την κατάσβεση της φωτιάς και ιδίως για τη διάσωση των ανθρώπων της περιοχής, όπως δυστυχώς και στην προκειµένη περίπτωση.
2. ∆εν είχαν καθαριστεί εγκαίρως οι δρόµοι κ.λπ., όπως και εν προκειµένω.
3. ∆εν είχαν ανοιχτεί αντιπυρικές ζώνες από τις αρµόδιες υπηρεσίες.
4. ∆εν υπήρχαν αντιπυρικοί κρουνοί, γεµάτοι µε νερό και δεν µπορούσαν να χρησιµοποιηθούν και δεν χρησιµοποιήθηκαν, όπως και εδώ.
5. Την προηγούµενη ηµέρα της καταστροφής η Γενική Γραµµατεία Πολιτικής Προστασίας έστειλε στις επικίνδυνες Περιφέρειες και εν προκειµένω στην Αττική (τότε στην Ηλεία), σχετικό ειδοποιητήριο έγγραφο και µάλιστα ως κατεπείγον και µε σχετικούς χάρτες και τον βαθµό επικινδυνότητας 4, αλλά, δυστυχώς, η ίδια η Γραµµατεία Πολιτικής Προστασίας δεν παρακολούθησε και δεν ήλεγξε, όπως είχε υποχρέωση, την εκτέλεση της αποφάσεως αυτής. Τα ίδια ακριβώς συνέβησαν και στην προκειµένη περίπτωση.
6. Υστερα από τα έγγραφα αυτά, δεν ενεργοποιήθηκαν η Περιφέρεια και οι ∆ήµοι, µε τα ειδικά γραφεία της Πολιτικής τους Προστασίας (Περιφέρειας και ∆ήµων), για την αντιµετώπιση της πυρκαγιάς και τη διάσωση των ανθρώπων, που δυστυχώς και εδώ στην Ανατολική Αττική δεν ενεργοποιήθηκαν.
7. ∆εν συνεκλήθησαν αµέσως τα αρµόδια Συντονιστικά Οργανα, τόσο της Περιφέρειας Αττικής (ΣΟΠΠ) όσο και των οικείων δήµων (ΣΤΟ), και δεν ενεργοποιήθηκαν αµέσως υπό την αντίστοιχη προεδρία του περιφερειάρχη και του οικείου δηµάρχου, κάτι που, δυστυχώς, δεν συνέβη και στην προκειµένη περίπτωση.
8. ∆εν ενηµερώθηκαν οι κάτοικοι για τις επικείµενες τότε πυρκαγιές για λόγους αυτοπροστασίας τους, όπως και εδώ.
9. Οι αρµόδιες υπηρεσίες δεν έσπευσαν να σώσουν τους κινδυνεύοντες κατοίκους ή αφέθηκαν να ενεργήσουν µόνοι τους, κάτω από τον πανικό τους και χωρίς να γνωρίζουν τι πρέπει να κάνουν και πού και πώς να πάνε για να σωθούν. Το ίδιο ακριβώς συνέβη και στην προκειµένη περίπτωση.
10. ∆εν υπήρξε ο απαραίτητος συντονισµός όλων των αρµόδιων οργάνων και προσώπων. Αρµόδιοι δε για τον συντονισµό αυτό είναι, σε επίπεδο περιφέρειας, ο οικείος περιφερειάρχης (πρώην νοµάρχης) και σε επίπεδο δήµου ο κάθε δήµαρχος. Εποµένως, οι ευθύνες της Περιφέρειας Αττικής είναι τεράστιες, όπως και των ∆ήµων Μαραθώνος και Ραφήνας για την τραγικότητα της όλης κατάστασης και τον θάνατο τόσων ανθρώπων.
11. ∆εν ρυθµίστηκε σωστά η κυκλοφορία των αυτοκινήτων στις καιόµενες περιοχές και ιδίως εν προκειµένω στη Λεωφ. Μαραθώνος προς το Μάτι.
12. ∆εν έγινε ενεργοποίηση όλων των αρµόδιων και ιδίως των εθελοντικών οργανώσεων και των ιδιωτών, και επίσης δεν χρησιµοποιήθηκαν όλα τα σχετικά µηχανήµατα των ιδιωτών, τα οποία θα έπρεπε να είναι καταγεγραµµένα από πριν και αµέσως να προσκληθούν για την κατάσβεση, και, δυστυχώς, δεν έγινε απολύτως τίποτε απ’ όλα αυτά, τα οποία ρητά προβλέπονται από τους σχετικούς νόµους. Στην περίπτωση στο Μάτι, έπειτα από µια εισαγγελική έρευνα αρκετών µηνών, αυτοψίες, µαρτυρικές καταθέσεις και πορίσµατα πραγµατογνωµόνων, ασκήθηκαν ποινικές διώξεις για τα ίδια αδικήµατα µε την Ηλεία, οι κατηγορούµενοι όµως είναι πολύ περισσότεροι.

Στον εισαγγελέα

Είκοσι πρόσωπα µπήκαν στο εισαγγελικό στόχαστρο, και ειδικότερα οι δήµαρχοι Ραφήνας και Μαραθώνος, η περιφερειάρχης Ρένα ∆ούρου, επιτελικά στελέχη της Πολιτικής Προστασίας, της Πυροσβεστικής, και της Αστυνοµίας. Η ασυνεννοησία των Αρχών κατά τη διάρκεια της πυρκαγιάς, οι παραλείψεις και οι αµέλειες πριν από αυτήν ήταν οι λόγοι που σήµερα βρίσκονται κατηγορούµενοι και αναµένεται να περάσουν το κατώφλι του 6ου τακτικού ανακριτή, προκειµένου να απολογηθούν.

Για ακόµη µία φορά καταδείχθηκε το δαιδαλώδες τοπίο των υποχρεώσεων που έχουν διά του νόµου οι εµπλεκόµενοι, αλλά και η ανεπάρκεια της κρατικής µηχανής όχι µόνο στο να καταστρώσει αλλά και να εφαρµόσει ένα σχέδιο έκτακτης ανάγκης στην περίπτωση τέτοιων πυρκαγιών. Σε επίπεδο αστικών αξιώσεων, πάντως, µόνο έξι αγωγές έχουν κατατεθεί προσώρας από τους πληγέντες στο ∆ιοικητικό Πρωτοδικείο.

Όπως όλα δείχνουν, οι συγγενείς των θυµάτων αλλά και όσοι έχασαν τις περιουσίες τους δεν βιάζονται να στραφούν σε βάρος του ελληνικού ∆ηµοσίου για τις πράξεις ή τις παραλείψεις του, καθώς ο χρόνος για την παραγραφή του δικαιώµατός τους λήγει σε πέντε χρόνια από την ηµέρα της φονικής πυρκαγιάς. Ιδιαίτερη βαρύτητα για τις αγωγές που θα ασκηθούν θα έχει και το αποτέλεσµα της ποινικής διαδικασίας, η οποία µέχρι στιγµής βρίσκεται σε αρχικό ανακριτικό στάδιο

Από τη Ζαχάρω έως το Μάτι και από το 2007 στο 2019, η χώρα έπαθε, αλλά δεν έµαθε. Όπως προκύπτει από την έρευνα του «Έθνους», πολλά από τα λάθη τα οποία είχαν γίνει πριν από δώδεκα χρόνια στις πυρκαγιές που κατέστρεψαν µεγάλο κοµµάτι της Ηλείας επαναλήφθηκαν στις φωτιές που κατέστρεψαν πέρυσι το Μάτι. Αλλά και σε επίπεδο αποκατάστασης, αν δεν υπήρχε η ιδιωτική πρωτοβουλία και χιλιάδες δωρητές, στην περίπτωση της Ηλείας ελάχιστα θα είχαν γίνει.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγµα είναι ότι ακόµα και σήµερα ο δρόµος που ενώνει τη Ζαχάρω µε το χωριό Μάκιστος, το ένα από τα δύο χωριά που καταστράφηκαν και κοντά στα οποία κάηκαν πάνω από 20 άνθρωποι, παραµένει κατεστραµµένος και χωµατόδροµος. Ετσι απέµεινε χωριό-φάντασµα, µε καινούργια σπίτια, αλλά ελάχιστους κατοίκους...

Όσον αφορά τις ευθύνες για τους (συνολικά) 163 θανάτους, στη µεν Ηλεία καταδικάστηκαν ο τότε νοµάρχης και ο τότε δήµαρχος Ζαχάρως µαζί µε έναν πυροφύλακα και τη γυναίκα από το σπίτι της οποίας ξεκίνησε η φωτιά, ενώ στο Μάτι αναζητούνται ποινικές ευθύνες από περίπου 20 πρόσωπα, ανάµεσα στα οποία οι δήµαρχοι Ραφήνας και Μαραθώνα, η περιφερειάρχης Ρένα ∆ούρου, επιτελικά στελέχη της Πολιτικής Προστασίας, της Πυροσβεστικής και της Αστυνοµίας.

Ωστόσο απέχουµε πολύ ακόµα από τον καταλογισµό. Για τις αποζηµιώσεις οι πληγέντες της Ηλείας ξεκίνησαν δικαστικό αγώνα, όµως ακόµα και σήµερα υπάρχουν συγγενείς θυµάτων που δεν έχουν αποζηµιωθεί. Και, κυρίως, από πλευράς πρόληψης τα παθήµατα δεν έγιναν µαθήµατα, αφού το επόµενο καλοκαίρι η Πυροσβεστική θα κληθεί να επιχειρήσει µε γερασµένα υδροφόρα και ταλαιπωρηµένα Καναντέρ.

Τουλάχιστον αναµένεται ενίσχυση του στόλου, ενώ φέτος θα λειτουργήσει για πρώτη φορά η νεοϊδρυθείσα µονάδα πυρόσβεσης ταχείας επέµβασης – κάτι σαν «λοκατζήδες των δασών», δηλαδή. Πάντως, από τα λιγοστά που «έµαθε» η χώρα από τις φωτιές είναι ότι στο Μάτι δεν επαναλήφθηκε η χορήγηση στους πυροπαθείς του περίφηµου «τριχίλιαρου» που είχε δώσει η κυβέρνηση Καραµανλή στην Ηλεία µε µια απλή υπεύθυνη δήλωση του αιτούντος. Και αυτό γιατί τότε τα χρήµατα είχαν λάβει πάρα πολλοί άσχετοι µε την πυρκαγιά απλώς γιατί µπορούσαν.