Τιτίκα Γκέλντη Παναγιωτίδου: Η γυναίκα-σύμβολο της Αντίστασης

Μία από τις πιο εµβληµατικές µορφές της Εθνικής Αντίστασης, η γυναίκα ίσως της πιο αναγνωρίσιµης φωτογραφίας της εποχής, η οποία απαθανατίστηκε από τον φακό του φωτογράφου Σπύρου Μελετζή και έµελλε να αποτελέσει το διαχρονικό σύµβολο του αγώνα, έφυγε πριν από λίγες ηµέρες από τη ζωή, σε ηλικία 90 ετών.

Η Ελένη (Τιτίκα) Γκελντή-Παναγιωτίδου, που µόλις στα 16 της χρόνια απεικονίστηκε µε το δίκοχο και το όπλο στα χέρια, το καλοκαίρι του 1944, αποτελεί µέχρι και σήµερα το σύµβολο της γυναίκας-αντάρτισσας, την οποία είχε επιλέξει ο φωτογράφος της Εθνικής Αντίστασης ώστε να αποτελέσει το πρόσωπο του αγώνα.

Τον Αύγουστο του 1944, όπως είχε διηγηθεί η ίδια, στη Σχολή Αξιωµατικών Σαράφη της Ρεντίνας, εκεί όπου εκπαιδεύονταν και οι γυναίκες ανθυπολοχαγοί του ΕΛΑΣ, µία από όλες τις ηµέρες κύλησε διαφορετικά. Ηταν αυτή που ο Σπύρος Μελετζής αναζητούσε το πρόσωπο της αντάρτισσας που στη συνέχεια θα δηµοσιευόταν σε περιοδικά και εφηµερίδες. Φωτογράφιζε τις νεαρές κοπέλες µαζί αλλά και ξεχωριστά, µέχρι που βρήκε τη µορφή που αναζητούσε. «Ηµασταν έντεκα αντάρτισσες. Εγώ ήµουν 16 χρόνων, παιδί από πόλη και το στυλ, η οµιλία µου, το ανάστηµά µου ήταν διαφορετικά. Οταν έρχεται η σειρά µου, µε πηγαίνει σε κατάλληλη τοποθεσία, µε φόντο το βουνό, και αρχίζει να µε φωτογραφίζει, προφίλ και ανφάς, µέχρι που κάποια στιγµή αναφωνεί “ναι, αυτό είναι, σε βρήκα!”» είχε πει η ίδια.

Αναγνωρίσιµη και ευάλωτη

Αν και -όπως είχε εκµυστηρευτεί σε συνεντεύξεις της- ήταν πολύ χαρούµενη όταν τελικά επελέγη το δικό της πρόσωπο, ούτε η ίδια µπορούσε να φανταστεί τότε πόσο θα της άλλαζε τη ζωή αυτή η πόζα: «Εκείνη τη στιγµή δεν µπορούσα να αντιληφθώ πόσο θα επηρέαζε τη ζωή µου αυτή η φωτογραφία. Στα δύσκολα χρόνια που ακολούθησαν, η φωτογραφία µε έκανε ακόµα πιο αναγνωρίσιµη, αλλά και πιο ευάλωτη, αφού µέχρι και φυλακή πήγα. Ηταν το πικραµένο “ευχαριστώ” για όσα είχαµε κάνει για την ελευθερία της πατρίδας µας».

Η συγκεκριµένη φωτογραφία, έχοντας ήδη γίνει διεθνώς γνωστή, αποτυπώνεται σε γραµµατόσηµο το 1982, ύστερα από την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης, µε τους Γερµανούς φιλοτελιστές να προσπαθούν εναγωνίως να αποκτήσουν το πρωτότυπο προσφέροντας χιλιάδες µάρκα, το οποίο ωστόσο είχε χαριστεί στην «Τιτίκα» ως ένδειξη αναγνώρισης και τιµής. Η Ελένη Γκελντή-Παναγιωτίδου, µία από τις λίγες γυναίκες που κατετάγησαν στην 9η Μεραρχία του ΕΛΑΣ στον Πεντάλοφο Κοζάνης, χρειάστηκε να πει ψέµατα για την ηλικία της προκειµένου να γίνει δεκτή, καθώς τότε δεν είχε συµπληρώσει καν τα 16 της χρόνια. 

Τη βοήθησε -όπως είχε πει η ίδια χρόνια αργότερα- το ύψος της, ενώ αρχικά στην περίοδο της εκπαίδευσής της η βασική δυσκολία ήταν να σηκώσει το πολυβόλο, κάτι που άλλες συναγωνίστριές της που κατάγονταν από χωριά έκαναν ευκολότερα λόγω της χειρωνακτικής εργασίας στα χωράφια. Η Τιτίκα υπηρέτησε ως ανθυπολοχαγός, ενώ υπήρξε και διοικητής του Λόχου των Ανταρτισσών.

Μετά το τέλος του πολέµου, ακολουθώντας τα πιστεύω της για την ισότιµη συµµετοχή ανδρών και γυναικών, η Ελένη Γκελντή-Παναγιωτίδου σπούδασε στη Νοµική Σχολή Θεσσαλονίκης και εργάστηκε ως δικηγόρος για πάνω από τριάντα χρόνια. Στις αίθουσες των δικαστηρίων γνωρίστηκε και µε τον µετέπειτα σύζυγό της, ο οποίος είχε αναγνωρίσει στο πρόσωπό της τη γυναίκα που είχε δει στην ιστορική φωτογραφία.

Τα συλλυπητήριά του για τον θάνατό της εξέφρασε ο πρόεδρος της Βουλής Νίκος Βούτσης, επισηµαίνοντας πως «µε ιδιαίτερη συγκίνηση αποχαιρετούµε µια ιστορική µορφή της Εθνικής Αντίστασης, µια πρωτοπόρο γυναίκα, αγωνίστρια στα πεδία των µαχών και των κοινωνικών αγώνων». Προσέθεσε, δε, ότι «η χαρακτηριστική φωτογραφία της µε τη στρατιωτική εξάρτυση, που αποτυπώθηκε και σε γραµµατόσηµο το 1982, θα συµβολίζει πάντα τη γυναίκα της Αντίστασης που από την πρώτη γραµµή του µετώπου µάχεται για ελευθερία, λαϊκή κυριαρχία και κοινωνική δικαιοσύνη»