Τζουμέρκα: Σκαλίζοντας τα µυστικά της πέτρας στα λιθόστρωτα καλντερίμια

Ενα ξεχασµένο λιθόστρωτο καλντερίµι που οδηγεί στο Γεφύρι της Πλάκας, στα Τζουµέρκα, µετατρέπεται σε υπαίθριο σχολείο , όπου έµπειροι πελεκητές της πέτρας θα µυήσουν τους νεότερους στα µυστικά µιας τέχνης που κινδυνεύει να χαθεί.

Στη διάρκεια της δίµηνης µαθητείας θα αποκατασταθεί το µονοπάτι στην αυθεντική του µορφή, µε στόχο να παραδοθεί στο τέλος Οκτωβρίου, ταυτόχρονα µε το µεγαλύτερο µονότοξο γεφύρι των Βαλκανίων, η αναστήλωση του οποίου βρίσκεται σε προχωρηµένο στάδιο. Η πρωτοβουλία ανήκει στη διεπιστηµονική οµάδα «Μπουλούκι», µια σύµπραξη αρχιτεκτόνων και µηχανικών που στοχεύει στη µελέτη και τη διάσωση των παραδοσιακών τεχνικών δόµησης και του πολιτιστικού αποθέµατος. Η ονοµασία της οµάδας αναφέρεται στα «Μπουλούκια», δηλαδή στα σινάφια των µαστόρων της πέτρας που επί αιώνες µετακινούνταν από τόπο σε τόπο σε αναζήτηση εργασίας, διαδίδοντας τις παραδοσιακές µορφές δόµησης και εµπλουτίζοντας τις δικές τους γνώσεις µε αυτές άλλων περιοχών.

Οπως λέει στο «Εθνος» ο αρχιτέκτονας και µέλος της πρωτοβουλίας Παναγιώτης Κωστούλας, πέρυσι το «Μπουλούκι» έκανε ενδελεχή έρευνα στα µαστοροχώρια των Τζουµέρκων. Πήρε συνεντεύξεις από τους εναποµείναντες παλιούς µάστορες και αναζητήθηκαν οι ελάχιστοι νέοι µάστορες που δραστηριοποιούνται στην περιοχή. Ανταποκρίθηκαν µέχρι και «πετράδες» ηλικίας άνω των 90 ετών, πρόθυµοι να µεταφέρουν την πολύτιµη εµπειρία τους στις επόµενες γενιές.

Το γεφύρι της Πλάκας

Στη συνέχεια οργανώθηκαν εργαστήρια που ξεκινούσαν από το µηδέν, δηλαδή από την εξόρυξη της πέτρας από το νταµάρι, µέχρι το πελέκηµά της για να πάρει την επιθυµητή µορφή, και από εκεί στη δόµηση µε τρεις διαφορετικές τεχνικές: χτίσιµο τοίχου, λιθόστρωση καλντεριµιού, τόξο γεφυριού. Πέρυσι, στο πλαίσιο του εξαήµερου εργαστηρίου επισκευάστηκαν τµήµατα του του ιστορικού µονοπατιού που οδηγεί στο Γεφύρι της Πλάκας, στον Αραχθο.

Φέτος αποφασίστηκε να γίνει πλήρης αποκατάσταση-ανασκευή του καλντεριµιού, παράλληλα µε την πολυαναµενόµενη ολοκλήρωση της αναστήλωσης του ιστορικού γεφυριού που κατέρρευσε τον Φεβρουάριο του 2015 και σήµερα βρίσκεται στην τελευταία φάση ανακατασκευής του, µε ορίζοντα ολοκλήρωσης το ερχόµενο φθινόπωρο. Το λιθόστρωτο καλντερίµι µήκους 400 µέτρων έχει ανά τα χρόνια υποστεί σηµαντικές αλλοιώσεις ως προς την αυθεντική του µορφή, καθώς και σοβαρές φθορές που το καθιστούν επισφαλές για τον περιηγητή, ενώ παράλληλα έχει σε µεγάλο βαθµό ξεχαστεί προς όφελος µιας νεότερης πλακοστρωµένης διαδροµής που ακολουθεί την όχθη του Αράχθου.

Η αποκατάστασή του στην αυθεντική του µορφή θα γίνει µέσα από δύο παράλληλα εργαστήρια: Στο πρώτο, που θα διαρκέσει σχεδόν δύο µήνες (9 Σεπτεµβρίου µε 31 Οκτωβρίου), θα εργαστούν µε καθεστώς µαθητείας εννέα επαγγελµατίες τεχνίτες του κλάδου της οικοδοµής. Οι έξι είναι Ελληνες µε ενεργή παρουσία στην Ηπειρο, ενώ οι τρεις κατάγονται από γειτονικές βαλκανικές χώρες. Θα χωριστούν σε τρεις οµάδες των τριών ατόµων η καθεµία, από τις οποίες θα αναλάβει την ανασκευή ενός τµήµατος του καλντεριµιού, υπό την καθοδήγηση τριµελούς οµάδας έµπειρων µαστόρων της πέτρας, που θα έχουν ρόλο εκπαιδευτών.

Μια σύµπραξη αρχιτεκτόνων και µηχανικών που στοχεύει στη µελέτη και τη διάσωση των παραδοσιακών τεχνικών δόµησης

Επικεφαλής της οµάδας των πετράδων-εκπαιδευτών θα είναι ο Κώστας Ταρνανάς από τον Πεντάλοφο Κοζάνης, ο οποίος θα πλαισιώνεται από τον Γιώργο Αναστασιάδη και τον Δηµήτρη Φώτη. Προς το τέλος της δίµηνης µαθητείας θα γίνει παράλληλο εντατικό εργαστήριο 12 ηµερών (16 - 27 Οκτωβρίου) για 27 άτοµα διαφόρων ειδικοτήτων (τεχνικοί, καλλιτέχνες, φοιτητές, επαγγελµατίες από τον κλάδο της κατασκευής). Εννέα από τις 27 θέσεις του εργαστηρίου θα απευθύνονται επίσης σε ενδιαφερόµενους από τα Βαλκάνια.

Γι’ αυτούς, όπως και για τους τρεις επαγγελµατίες της δίµηνης µαθητείας, θα δοθούν πλήρεις υποτροφίες από το βρετανικό κοινωφελές ίδρυµα Headley Trust, που δραστηριοποιείται στα ∆υτικά Βαλκάνια και επικεντρώνεται στη διάσωση παραδοσιακών τεχνικών δόµησης.

Συµβολισµός

Μια διαφορετική «πινελιά» στο ανασκευασµένο µονοπάτι θα προσθέσει ο σπουδαίος Τζουµερκιώτης γλύπτης και οµότιµος καθηγητής της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών, Θεόδωρος Παπαγιάννης, ο οποίος θα λαξεύσει έναν µικρό αριθµό λίθων µε αναφορές σε συµβολικές µορφές της ηπειρώτικης οικοδοµικής παράδοσης, προκειµένου αυτοί να εγκιβωτιστούν σε επιλεγµένα σηµεία στο νέο κατάστρωµα. Παράλληλα µε τα δύο εργαστήρια, οι εκπαιδευόµενοι θα παρακολουθήσουν διαλέξεις θεωρητικού και τεχνικού περιεχοµένου από διακεκριµένους επιστήµονες, µεταξύ των οποίων ο οµότιµος καθηγητής Ιστορίας Αρχιτεκτονικής της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ Μανώλης Κορρές, ο οµότιµος καθηγητής του ΕΜΠ και πρόεδρος του Τµήµατος Αρχιτεκτονικής του Πανεπιστηµίου Frederick Παναγιώτης Τουλιάτος, οι καθηγητές Βασίλης Γκανιάτσας και Γιώργος Σµύρης κ.ά.

Ενας από τους άµεσους εκπαιδευτικούς στόχους της δράσης είναι να επανασυστήσει στους ντόπιους τεχνίτες την -εν πολλοίς ξεχασµένη – παραδοσιακή τεχνική του καλντεριµιού και να αναδείξει ένα κενό γνώσης που έχει ήδη κοστίσει στο δοµηµένο περιβάλλον της Ηπείρου, αλλά και γενικότερα στα οικιστικά σύνολα της χώρας. Οπως αναφέρουν τα µέλη του «Μπουλουκιού», οι νεότερες πλακοστρώσεις των οικισµών της Ηπείρου αποτελούν ένα οδυνηρό παράδειγµα για το πώς η ελλιπής γνώση και η συνακόλουθη αδιαφορία γύρω από τα ειδικά εκείνα στοιχεία που συγκροτούν τις παραδοσιακές τεχνικές έχουν ήδη αποδώσει µικρά και µεγάλα «εγκλήµατα» σε πολλούς χαρακτηρισµένους παραδοσιακούς οικισµούς.

Ετσι, η επένδυση στην ανάκτηση αυτής της γνώσης από τους επαγγελµατίες που σήµερα εργάζονται και χτίζουν στις περιοχές αυτές είναι ένα σηµαντικό πρώτο βήµα προς την αντιστροφή αυτής της τάσης. «Αν περιηγηθεί κανείς στα Ζαγοροχώρια, θα δει δεκάδες διαφορετικά µεταξύ τους καλντερίµια. Στο συγκεκριµένο, το οποίο θα ανασκευάσουµε στην Πλάκα, η τελευταία παρέµβαση ήταν να στρωθούν σε αυτό πλάκες Καβάλας ή Καρύστου» τονίζει ο κ. Κωστούλας και προσθέτει: «Οι παραδοσιακές τεχνικές δόµησης είναι αποτέλεσµα συσσωρευµένης λογικής, όπως και η επιστήµη. Κάποτε βάζεις µπροστά µια άλλη λογική που λέει ότι το να στρώνεις τις πλάκες πλαγιαστές, και όχι όρθιες, όπως στα παραδοσιακά καλντερίµια, είναι πολύ πιο εύκολο. Οµως διαπιστώνεις πως, αν τις βάλεις όρθιες, η κατασκευή αποδεικνύεται πολύ πιο ανθεκτική και επιστρέφεις σε αυτή».