Εισιτήριο στην «ιστορία»: Από τη Βενετία... στην Αριζόνα με λεωφορείο

«Βόρειος Πόλος», «Αριζόνα», «Βενετία», προορισµοί για τουρίστες, πιο τολµηρούς εξερευνητές ή απλά... στάσεις λεωφορείων; Όσο εντυπωσιακό και αν ακούγεται σε όσους δεν κατοικούν ή δεν είναι τακτικοί επισκέπτες στις περιοχές που τις φιλοξενούν, τόσο φυσιολογικό φαίνεται, σε όσους τις βλέπουν ή κατεβαίνουν σε αυτές καθηµερινά. Στις περίπου 7.500 στάσεις των αστικών λεωφορείων και τρόλεϊ της Αθήνας δεν είναι λίγες εκείνες που προκαλούν έκπληξη µε τα ονόµατά τους.

Τα περισσότερα από τα... ταξιδιάρικα ονόµατα προέρχονται συνήθως από παλαιότερα κέντρα διασκέδασης, κινηµατογράφους – συνήθως θερινούς, µε πιο «ανάλαφρα» ονόµατα (στάση Αΐντα στην Ηλιούπολη), ορισµένοι εκ των οποίων επιβιώνουν µέχρι σήµερα. Στους σταθµούς του µετρό τα πράγµατα είναι πιο σαφή, µε εξαίρεση όσους έχουν πάρει το όνοµα αγίων από ναούς στις περιοχές που εξυπηρετούν, µε αποτέλεσµα αρκετοί επιβάτες στα πρώτα χρόνια λειτουργίας του µετρό να βρέθηκαν στην αντίθετη διαδροµή από αυτήν που πήγαιναν απλώς επειδή µπέρδεψαν τους αγίους.

Το ζήτηµα των ονοµάτων σταθµών και στάσεων επανήλθε στο προσκήνιο όταν πριν από λίγες ηµέρες η διοίκηση της Αττικό Μετρό ανακοίνωσε τη µετονοµασία του σταθµού «Ευαγγελισµός» σε «Παύλος Μπακογιάννης» και του σταθµού «Αγιος ∆ηµήτριος» σε «Αλέκος Παναγούλης», το οποίο στη δεύτερη περίπτωση υπήρχε ως διπλή ονοµασία. Η απόφαση προκάλεσε πλήθος αντιδράσεων πολιτικών και µη και τελικώς ύστερα από την επιθυµία της οικογένειας του Παύλου Μπακογιάννη, την οποία ακολούθησε µια αιχµηρή ανακοίνωση από την πλευρά του επικεφαλής της Αττικό Μετρό, η απόφαση ανακλήθηκε.

Η µετονοµασία ενός σταθµού του µετρό, όπως υποστηρίζουν οι συγκοινωνιολόγοι, θα πρέπει πάντα να γίνεται κατόπιν πολλής σκέψης.

«Οταν φτιάχνουµε ένα έργο ή µια υπηρεσία για την εξυπηρέτηση του πολίτη, δεν πρέπει να ξεχνάµε το γιατί το φτιάξαµε» λέει στο «Εθνος της Κυριακής» ο συγκοινωνιολόγος Βασίλης Βαβάκος.

Οι περισσότεροι επιστήµονες του κλάδου, άλλωστε, συµφωνούν ότι η επιλογή ενός ονόµατος είθισται να αντιστοιχεί σε ένα τοπόσηµο, το οποίο την κάνει και χρηστική: «Οι συγκοινωνίες από τη φύση τους έχουν φτιαχτεί για να διευκολύνουν τον πολίτη. Τα τοπωνύµια προτιµώνται διότι βοηθούν τον επιβάτη να περιηγηθεί στην πόλη, κυρίως σε σηµεία µε υπερτοπικό ενδιαφέρον, όπως ένα νοσοκοµείο, ενώ σε σηµεία που συγκεντρώνουν ιστορικό ή πολιτιστικό ενδιαφέρον µπορούν να χρησιµοποιηθούν αναφορές σε πρόσωπα ή γεγονότα» εξηγεί ο κ. Βαβάκος.

Να σηµειωθεί ότι αυτή είναι µια διεθνής πρακτική, καθώς και στις περιπτώσεις σταθµών µεγάλων πόλεων της Ευρώπης, ακόµα και όπου επιλέγεται ένα όνοµα, αντιστοιχεί συνήθως σε δρόµο που ήδη φέρει την ίδια ονοµασία ώστε να βοηθά στον προσανατολισµό.

Αρμοδιότητα

Να σηµειωθεί, πάντως, ότι η αλλαγή ονόµατος σε εν λειτουργία σταθµούς του µετρό δεν φαίνεται να ανήκει απολύτως στη δικαιοδοσία της Αττικό Μετρό, αλλά του Οργανισµού Αστικών Συγκοινωνιών της Αθήνας (ΟΑΣΑ), όπως επίσης και ο καθορισµός των διαδροµών, των γραµµών των λεωφορείων, των στάσεων και γενικότερα ο σχεδιασµός του συγκοινωνιακού έργου. Παλαιότερα είχε γίνει µια προσπάθεια από τον ΟΑΣΑ να δηµιουργήσει µικρά ενηµερωτικά κείµενα κάτω από τις στάσεις σε σηµεία ιστορικού ή πολιτιστικού ενδιαφέροντος, κάτι το οποίο ωστόσο δεν προχώρησε.

Και όσο και αν τα πράγµατα αναφορικά µε τους σταθµούς του µετρό είναι πιο συγκεκριµένα, στα λεωφορεία οι ονοµασίες των στάσεων που έχουν δοθεί χρόνια πριν είναι πιο ελεύθερες έως... εξωτικές σε ορισµένες περιπτώσεις. Ετσι παλαιότερα υπήρχε η στάση «Μαχαραγιά» στο Περιστέρι, ενώ έως και σήµερα επιβιώνει η «Σαγιονάρα» στη Νίκαια και η «Καν Καν» στην κυκλική γραµµή των ΤΕΙ Πειραιά και Αθήνας.

Ανθεκτική στον χρόνο αποδείχθηκε η στάση «Φόρος», η οποία, σύµφωνα µε κάποιους κατοίκους, παραπέµπει πιθανώς στην ύπαρξη «διοδίων» στην περιοχή σε παλαιότερες εποχές, καθώς κοντά δεν υπάρχει κάποια ∆ΟΥ, ενώ και οι στάσεις µε το όνοµα «φάρος» ή «τροχονόµος» εξακολουθούν να υπάρχουν.

Σε γενικές γραµµές δεν φαίνεται να ακολουθήθηκαν στο παρελθόν αυστηροί κανόνες ονοµατοδοσίας για τις στάσεις λεωφορείων

Ωστόσο από τη διαδροµή που διατρέχει ένα λεωφορείο σε έναν ή και περισσότερους δήµους µπορεί να καταλάβει κανείς και τη... γεωγραφία ή τις δραστηριότητες της περιοχής. Ενίοτε βέβαια και δεδοµένου ότι οι στάσεις των λεωφορείων έχουν «βαφτιστεί» εδώ και πολλά χρόνια, πολλές φορές τα ονόµατα αποκτούν χαρακτήρα µάλλον... «ιστορικό» ή λαογραφικό καθώς πλέον δεν αντιστοιχούν σε κάτι.

Παρά το γεγονός, πάντως, ότι πλέον σε αρκετές περιπτώσεις η ονοµασία των στάσεων µοιάζει να είναι εκτός πραγµατικότητας, η εµπειρία και από βασικές οδικές αρτηρίες, οι οποίες άλλαξαν όνοµα χωρίς αυτό να καταφέρει ποτέ να περάσει στη συλλογική συνείδηση, φαίνεται να οδηγεί στο συµπέρασµα ότι οι αποφάσεις µετονοµασίας δύσκολα εφαρµόζονται στην πράξη. Αυτό όµως δεν σηµαίνει ότι δεν επιχειρούνται.

Ο κ. Βαβάκος φέρνει ως παράδειγµα τον δρόµο στον οποίο κατοικεί όλη του τη ζωή: «Οταν ήµουν µικρός λεγόταν Αµαζόνων, στη συνέχεια άλλαξε σε Ιωάννη Μεταξά και πλέον λέγεται Γρυπάρη».

Ο ίδιος επισηµαίνει ότι οι αλλαγές ονοµάτων σε δρόµους, σταθµούς ή στάσεις δεν προκαλούν µόνο δυσκολία στους µετακινούµενους, αλλά συχνά έχουν και οικονοµικές συνέπειες για όσους δραστηριοποιούνται στην κάθε περιοχή. Και αυτό γιατί µε την πάροδο των χρόνων σταθµοί και στάσεις µετατρέπονται οι ίδιοι σε τοπόσηµα σε µια περιοχή, αποτελώντας σηµεία αναφοράς, και κατά συνέπεια πολλές εταιρείες, καταστήµατα και επαγγελµατίες µε έδρα στην ευρύτερη περιοχή τυπώνουν φυλλάδια ή δηµιουργούν ιστοσελίδες αναγράφοντάς τα στη διεύθυνση.

Η «Λίτσα» από το Περιστέρι και το ρεκόρ στη Φυλής

Υπάρχουν µέχρι και σήµερα δεκάδες στάσεις που λέγονται «φούρνος», «καφενείο» «βενζίνη» και σε παραλλαγή «βενζίνα», χωρίς οι συγκεκριµένες επιχειρήσεις να διατηρούνται πια. Ωστόσο και σε αυτές τις περιπτώσεις οι περισσότεροι συγκοινωνιολόγοι συγκλίνουν στην άποψη ότι η µετονοµασία µιας στάσης δεν πρέπει να γίνεται συχνά, καθώς µε το πέρασµα των χρόνων ακόµα και αν η δραστηριότητα που είχε δώσει το όνοµά της εκλείπει, η στάση µετατρέπεται η ίδια πλέον σε τοπόσηµο της γειτονιάς.

Εκτος των ονοµάτων των αγίων που παραµένουν και εδώ ιδιαίτερα δηµοφιλή, στα πιο συχνά ονόµατα συναντά κανείς υπηρεσίες ή εκπαιδευτικές βαθµίδες, µε πολλές στάσεις να ονοµάζονται «ΟΤΕ», «ΙΚΑ», «Αστυνοµία», «Σχολείο», «Γυµνάσιο» κ.ά., ανεξαρτήτως αν υφίστανται έως σήµερα. Επίσης συχνά είναι τα ονόµατα φυτών, προηγούµενων δραστηριοτήτων (µπαρουτάδικο, εριουργία), ενώ οι στάσεις «Αλυσίδα» και «Σίδερα» πιθανότατα παραπέµπουν στο «Θηρίο» που έφτανε από την Αθήνα στην Κηφισιά και από εκεί στο Λαύριο.

∆εν είναι λίγες και οι φορές που οι δραστηριότητες µιας περιοχής, οι ιδιοκτήτες ή το όνοµα ορισµένων επιχειρήσεων µένουν στην... ιστορία των συγκοινωνιών. Ετσι υπάρχει µέχρι τώρα η στάση «Λίτσα» στο Περιστέρι, αρκετές µε το όνοµα «∆ήµητρα», η στάση «Μήτσος-Αννα» στην Πεντέλη από την παλαιά ονοµασία ξενοδοχείου στο σηµείο και βεβαίως η στάση «Σόνια» στη λεωφόρο Αλεξάνδρας, η οποία µπορεί να µη θυµίζει τίποτα στον δηµότη της Καλλιθέας για παράδειγµα, αλλά στους κατοίκους των περιοχών Αµπελοκήπων, Γκύζη, Εξαρχείων και Ζωγράφου φέρνει αµέσως στο µυαλό οµώνυµο ζαχαροπλαστείο.

«Γύρνα στη γριά»

∆εν είναι όµως µόνο οι στάσεις που µένουν χαραγµένες στη µνήµη. Πριν από λίγες ηµέρες µέσω της τηλεµατικής οι οδηγοί που οδηγούσαν λεωφορεία που έρχονταν από τα νότια και ανατολικά προάστια έλαβαν οδηγία να «γυρνούν στη Γριά λόγω πορείας», χωρίς να δηµιουργηθεί σε κανέναν η παραµικρή αµφιβολία για το σηµείο.

Αλλωστε όλοι γνώριζαν ότι κοντά στο Α’ Νεκροταφείο υπήρχε παλαιότερα ένα καφενείο που λειτουργούσε µια ηλικιωµένη γυναίκα και άνοιγε από το χάραµα για να σερβίρει καφέ σε οδηγούς και εισπράκτορες, καθώς η γωνία αυτή ήταν σηµείο συνάντησης και εκτροπής τις δεκαετίες ’60, ’70 και ’80.

Πάντως, φαίνεται ότι η έµπνευση δεν είναι... αστείρευτη, ειδικά στις περιπτώσεις που ιδρύθηκαν λεωφορειακές γραµµές διερχόµενες από περιοχές στις οποίες την εποχή της ίδρυσής τους δεν υπήρχαν σηµεία αναφοράς ή απλώς προτιµήθηκε η αρίθµηση των στάσεων. Στάσεις µε αρίθµηση έχουν πολλές περιοχές, όπως η Αγία Παρασκευή, ο ∆ήµος Ζωγράφου, η περιοχή του Παπάγου. Ωστόσο το πιο χαρακτηριστικό παράδειγµα φαίνεται ότι είναι η Φυλή, µε τις στάσεις που την εξυπηρετούν να διατηρούν το αριθµητικό... ρεκόρ, αφού στα δροµολόγια καταγράφεται έως και... 33η στάση Φυλής.