Ύπατη Αρμοστεία στο ethnos.gr για τη διαφορά μεταναστών και προσφύγων

Στις δημόσιες συζητήσεις που γίνονται πρόσφατα, η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες παρατηρεί με ανησυχία ότι υπάρχει σύγχυση σχετικά με τους όρους «πρόσφυγας» και «μετανάστης». Το να συγχέουμε τους όρους αυτούς στρέφει την προσοχή μακριά από την προστασία των προσφύγων και το γεγονός ότι η άρνηση παροχής ασύλου μπορεί να έχει θανατηφόρες συνέπειες. Η αναζήτηση ασύλου είναι οικουμενικό ανθρώπινο δικαίωμα που προβλέπεται στο Άρθρο 14 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Το 1951, η Σύμβαση για το Καθεστώς των Προσφύγων έδωσε τον ορισμό του ποιος είναι πρόσφυγας και ποια είναι τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις του. Αυτός ο θεμέλιος λίθος της διεθνούς προστασίας έχει ενσωματωθεί στο δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στο ελληνικό εθνικό δίκαιο.

Η «μετανάστευση» συχνά γίνεται κατανοητή υποδηλώνοντας μια αυτόβουλη διαδικασία, αφορά κάποιον που διασχίζει σύνορα αναζητώντας καλύτερες ευκαιρίες. Όμως οι πρόσφυγες αναγκάζονται να μετακινηθούν και δεν μπορούν να γυρίσουν στο σπίτι τους με ασφάλεια. Τυγχάνουν συγκεκριμένης προστασίας από τη νομοθεσία, που περιλαμβάνει την πρόσβασή τους στην επικράτεια και σε διαδικασίες ασύλου που θα πρέπει να είναι εξατομικευμένες, δίκαιες και αποτελεσματικές. Οι διαδικασίες ασύλου είναι ο βασικός μηχανισμός που διασφαλίζει ότι ένας άνθρωπος δεν θα επιστρέφεται σε καταστάσεις όπου μπορεί να αντιμετωπίσει τον κίνδυνο της δίωξης ή άλλης ανεπανόρθωτης βλάβης.

Επίσης, ένας πρόσφυγας δεν παύει να είναι πρόσφυγας επειδή απλά αφήνει μια χώρα υποδοχής και ταξιδεύει σε μια άλλη. Ένας άνθρωπος είναι πρόσφυγας επειδή στερείται την προστασία από τη χώρα καταγωγής του. Το ότι μετακινείται σε μια νέα χώρα ασύλου δεν το αλλάζει αυτό, ούτε επηρεάζει το καθεστώς ενός ατόμου ως πρόσφυγα. Ένα άτομο που πληροί τα κριτήρια για το καθεστώς του πρόσφυγα παραμένει πρόσφυγας, ανεξάρτητα από τη συγκεκριμένη διαδρομή που ακολούθησε σε αναζήτηση προστασίας ή τις ευκαιρίες για να ξαναχτίσει τη ζωή του και ανεξάρτητα από τα διάφορα στάδια που περιλάμβανε αυτή η διαδρομή.

Η Ελλάδα δέχεται αυτήν τη στιγμή το μεγαλύτερο αριθμό αφίξεων σε όλη την περιοχή της Μεσογείου – ήδη 46.000 αφίξεις από τις 79.000, αριθμό μεγαλύτερο από τις αφίξεις που έχουν δεχθεί η Ισπανία, η Ιταλία, η Μάλτα και η Κύπρος συνδυαστικά. Τον Σεπτέμβριο, στη διάρκεια του οποίου οι θαλάσσιες αφίξεις έφτασαν στις 10.000 – τον υψηλότερο μηνιαίο αριθμό που έχει σημειωθεί από το 2016– ήταν κυρίως οικογένειες από το Αφγανιστάν και τη Συρία, άνθρωποι που στην πλειονότητά τους έχουν πιθανόν ανάγκη διεθνούς προστασίας. Είναι απαραίτητο να έχουν πρόσβαση σε μια αξιόπιστη και δίκαιη διαδικασία ασύλου.  

Οι άνθρωποι που διαφεύγουν από το Αφγανιστάν μπορεί να αντιμετωπίζουν κίνδυνο δίωξης ή άλλες μορφές σοβαρής βλάβης για λόγους που σχετίζονται με τη συνεχιζόμενη ένοπλη σύγκρουση, εξαιτίας θεμελιωδών παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων που δεν σχετίζονται με τη σύρραξη ή και για τους δύο λόγους. Στην επικράτεια της Ε.Ε. βλέπουμε ότι ένας στους δύο Αφγανούς αιτούντες άσυλο λαμβάνει διεθνή προστασία.

Όλοι οι άνθρωποι θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με σεβασμό και αξιοπρέπεια και θα πρέπει να διασφαλίζεται ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα των μεταναστών γίνονται σεβαστά. Οι λόγοι για τους οποίους ένας μετανάστης μπορεί να αφήσει την πατρίδα του είναι συχνά επιτακτικοί, γι αυτό είναι σημαντικό να υπάρχει τρόπος να καλύπτονται οι ανάγκες τους και να προστατεύονται τα ανθρώπινα δικαιώματά τους. Οι μετανάστες προστατεύονται από το διεθνές δίκαιο ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η προστασία αυτή προέρχεται από τη θεμελιώδη αξιοπρέπειά τους ως ανθρώπινα όντα, που επίσης έχουν ανθρωπιστικές ανάγκες. Υπάρχουν αναγνωρισμένα εχέγγυα σχετικά με την κράτηση και τις επιστροφές ανθρώπων, οι οποίοι διαπιστώνεται ότι δεν έχουν ανάγκη διεθνούς προστασίας ούτε συντρέχουν επιτακτικοί ανθρωπιστικοί λόγοι για την παραμονή τους στη χώρα υποδοχής, όπως επίσης και για όσους δεν έχουν ζητήσει ποτέ άσυλο. Όσοι έχουν παραιτηθεί από το αίτημά τους για άσυλο και επιθυμούν να επιστρέψουν στις χώρες καταγωγής τους εμπίπτουν επίσης σε αυτή την κατηγορία.

Είναι θετικό το ότι η ελληνική κυβέρνηση αναγνωρίζει την ανάγκη για επείγουσα δράση προκειμένου να βελτιωθεί η κατάσταση στα νησιά και να μεταφερθούν τα ασυνόδευτα παιδιά σε ασφαλή καταλύματα στην ενδοχώρα. Πρόκειται για μέτρα για τα οποία κάνει έκκληση η Ύπατη Αρμοστεία εδώ και καιρό και παραμένουμε σε στενή συνεργασία με τις αρχές ώστε να βοηθήσουμε στην υλοποίησή τους. Λαμβάνουμε επίσης υπόψη τα μέτρα της κυβέρνησης για την επιτάχυνση και την αυστηροποίηση των διαδικασιών του ασύλου και για τη διαχείριση των ροών προς την Ελλάδα, που ανακοινώθηκαν στο έκτακτο υπουργικό συμβούλιο που πραγματοποιήθηκε τη Δευτέρα. Κάποια από τα μέτρα που αναφέρονται εγείρουν ερωτήματα και ανησυχία και χρειάζεται να υπάρξουν περαιτέρω διευκρινίσεις.

Δεν έχουμε ακόμα λάβει τα λεπτομερή κυβερνητικά σχέδια, αλλά αναμένουμε ώστε να παράσχουμε τα σχόλιά μας, όπως προβλέπει ο παγκόσμιος ρόλος μας σε θέματα προστασίας. Σαφέστατα, προτεραιότητα για την Υ.Α. αποτελεί το να έχουν πρόσβαση σε αποτελεσματική προστασία στην Ελλάδα οι άνθρωποι που διαφεύγουν από πολέμους, βία και διώξεις. Και ακόμα, το να εκφραστεί περισσότερη αλληλεγγύη από τα ευρωπαϊκά κράτη προς την Ελλάδα, η οποία δέχεται δυσανάλογα τον μεγαλύτερο αριθμό αφίξεων. Έχουμε ήδη απευθύνει έκκληση στην Ε.Ε. για τη διάθεση θέσεων για μετεγκατάσταση και τη μεταφορά ασυνόδευτων παιδιών. Πάνω από 4.400 ασυνόδευτα παιδιά βρίσκονται στην Ελλάδα αντιμέτωπα με επισφαλείς συνθήκες.

Η Ελλάδα έχει ένα ένδοξο παρελθόν φιλοξενίας και προστασίας των προσφύγων. Έχει δείξει επανειλημμένα ότι όσοι έχουν ανάγκη θα πρέπει να λαμβάνουν βοήθεια. Τα τελευταία χρόνια αυτό έχει γίνει παραπάνω από προφανές με τις ζωές που έχουν σώσει οι Έλληνες στο Αιγαίο και την αλληλεγγύη που έχουν δείξει στους πρόσφυγες, οι οποίοι έχουν διαφύγει από χώρες δοκιμαζόμενες από τον πόλεμο. Θα πρέπει να επιλέγουμε τις λέξεις μας όταν αναφερόμαστε σε αυτό το θέμα, γιατί η έννοιά τους έχει σημασία.