Ο Ελληνας «μάγος» των πιάνων - Ξοδεύει... μια ζωή για να «ανασταίνει» όργανα

Χειροποίητα πιάνα με... ελληνική βούλα. Εδώ και δύο δεκαετίες ο Πάνος Ιωαννίδης κατασκευάζει κλασικά πιάνα ξοδεύοντας περισσότερες από 1.500 ώρες χειρωνακτικής εργασίας για καθένα από αυτά αλλά και «ανασταίνει» παλιά ιστορικά κειμήλια που μετρούν πάνω από ένα-ενάμιση αιώνα ζωής. Μεταξύ άλλων έχει αναπαλαιώσει και διατηρεί στο εργαστήριό του το ένα από τα τέσσερα πρώτα σύγχρονα πιάνα που κατασκευάστηκαν το 1884 και «κυκλοφορούν» μέχρι σήμερα έχοντας τη σημερινή μορφή του οργάνου. Συνολικά κάθε χρόνο καταφέρνει να κατασκευάσει ένα χειρoποίητο πιάνο, ενώ αναπαλαιώνει συνολικά τέσσερα-πέντε.

Από τα χέρια του Θεσσαλονικιού καλλιτέχνη έχουν περάσει και οι μισές από τις συνολικά περίπου 200 συλλεκτικές λατέρνες που κυκλοφορούν διάσπαρτες στη χώρα και κουβαλούν μέσα τους κομμάτι του ελληνικού πολιτισμού. Μόλις λίγα χιλιόμετρα έξω από τη Θεσσαλονίκη, στο χωριό Νέα Γωνιά Χαλκιδικής, βρίσκεται το πέτρινο εργαστήρι του 63χρονου οργανοποιού. Χρησιμοποιώντας ειδικό ξύλο από την Αλάσκα, το Sitka Spruce, για τις κατασκευές του, καθημερινά, περνά τη μέρα του άλλοτε κουρδίζοντας, άλλοτε αλλάζοντας σφυριά και κλαβιέ, και άλλοτε πειραματιζόμενος στο ατελιέ του.

«Είμαστε μετρημένοι στα δάχτυλα των δύο χεριών όσοι φτιάχνουμε χειροποίητα πιάνα σε όλη την Ευρώπη. Πλέον βρισκόμαστε σε έναν καινούργιο αιώνα του ήχου και της αφής. Ο κλάδος του πιάνου βρίσκεται σε μεγάλη ύφεση στον Δυτικό Κόσμο και σε μεγάλη αύξηση στην Κίνα, γιατί οι Κινέζοι αποκτούν μεσαία τάξη. Η Δύση έχει αποκτήσει μια άλλη ηθική. Ποιος πιτσιρικάς θα κάτσει να μελετήσει πιάνο, για πόσα χρόνια, για να κάνει τι» αναρωτιέται στο «Εθνος της Κυριακής» ο Πάνος Ιωαννίδης και προσθέτει: «Εχει αλλάξει η έννοια του ήχου. Πλέον είμαστε σε άλλη τάξη πραγμάτων».

Οικογενειακά κειμήλια

Τα πιάνα του αγοράζουν κυρίως επιχειρηματίες-φίλοι της τέχνης και συλλέκτες από τη Ρωσία, τη Γερμανία, την Τουρκία και την Αγγλία. Στα χέρια του Πάνου Ιωαννίδη εμπιστεύονται παλιές αριστοκρατικές οικογένειες από όλη την Ελλάδα πιάνα που μετρούν πάνω από έναν αιώνα ζωής και αποτελούν οικογενειακά κειμήλια. «Προσπαθώ να τους εξηγήσω ότι είναι οικονομικά ασύμφορο. Μόνο κλαβιέ από ελεφαντόδοτο να αλλάξεις κοστίζει 5.000 ευρώ. Κάποιοι όμως επιμένουν. Το ζωντάνεμα ενός παλιού πιάνου είναι κάτι πολύ ιδιαίτερο. Είναι σαν να έχεις μπροστά σου τον τεχνίτη που έφτιαξε το πιάνο πριν από 100-150 χρόνια. Κάθε φορά που διαλύεις ένα πιάνο ανακαλύπτεις και έναν θησαυρό. Είναι από τις ωραιότερες εμπειρίες. Και στο τέλος γίνομαι συγγενείς με αυτούς τους ανθρώπους» τονίζει στο «Εθνος της Κυριακής».

Βιβλία για το πώς κατασκευάζονται πιάνα δεν υπάρχουν, όπως τονίζει ο Πάνος Ιωαννίδης. Το μυστικό των χειροποίητων οργάνων που κατασκευάζει βρίσκεται στο μαντέμι αλλά και στο ηχείο. Το κεντρικό σημείο του πιάνου, που είναι μια μεταλλική άρπα από χυτοσίδερο -μαντεμένιες άρπες πάνω στις οποίες στηρίζονται οι χορδές με καρφάκια και τεντώνονται- ζυγίζει από 200 έως 400 κιλά και αυτό είναι το μεγαλύτερο μέρος του οργάνου.

«Αυτά τα κρατάω από παλιά πιάνα ιστορικά, τα οποία διαλέγω για να έχουν τις ανάλογες προϋποθέσεις και τα βάζω στα πιάνα μου. Γιατί είναι το μόνο κομμάτι τι στο παλιό πιάνο που γίνεται καλύτερο με τον χρόνο. Εχω μια πρώτη ύλη καλύτερη από αυτήν που θα κατασκεύαζα σήμερα αν πήγαινα σε ένα χυτήριο. Δεν το κάνω για οικονομία, το κάνω επειδή αυτό το κομμάτι είναι απίστευτα καλύτερο από το να έβαζα ένα καινούργιο. Αυτή είναι η καρδιά του πιάνου, η ψυχή του εδώ είναι τα πάντα». Ολη αυτή η διαδικασία δίνει άλλους ήχους και καλύτερη συμπεριφορά στο μουσικό όργανο. Από την άλλη, το ηχείο δεν παίζει έναν ρόλο ενισχυτή στα πιάνα του, αλλά μετατρέπεται σε έναν μεταλλάκτη ενέργειας. Οι τιμές ξεκινούν από 30.000 ευρώ και... σκαρφαλώνουν ανάλογα με τις απαιτήσεις που έχει ο πελάτης.

Σύμφωνα με τον ίδιο, οι χειροποίητες κατασκευές του έχουν περισσότερο πιανίσιμο, περισσότερο έλεγχο στις μικροκινήσεις του πλήκτρου, έχουν περισσότερες ταχύτητες, καλύτερη ομοιογένεια, έχουν πιο άμεσο πλήκτρο, μεγαλύτερες δυναμικές (φορτίσιμο) και βγάζουν έναν ήχο που ζωγραφίζει, που δεν έχει κρότο μέσα, αλλά ανοίγει ή και ανθίζει σαν ένα μπουκέτο λουλούδια, έναν ήχο καθαρό που έχει άπειρα ηχοχρώματα. Ωστόσο, όπως εξηγεί, δεν μπορεί να ανταγωνιστεί τη βιομηχανία πιάνου, όπου κυριαρχούν 4-5 εταιρείες σε όλη την Ευρώπη. Μόνο για να συμμετάσχει σε μία έκθεση και να δείξει τη δουλειά του χρειάζεται με το καλημέρα 60.000 ευρώ. «Ενα ποσό απαγορευτικό, το οποίο δεν μπορείς να το διαθέσεις έτσι εύκολα. Υπάρχει όμως και η ισχυρή, αλλά συνάμα και συντηρητική πεποίθηση του κόσμου ότι πιάνο μπορεί να βγει μόνο από μεγάλη βιομηχανία. Αυτό είναι λάθος».

Μοναδική εμπειρία - «Τα εργαστήρια μουσικών οργάνων για μένα... ναός»

Το μικρόβιο ενασχόλησής του με τη μουσική το κόλλησε ήδη από την παιδική του ηλικία, μπαινοβγαίνοντας στα τέσσερα-πέντε εργαστήρια κατασκευής μουσικών οργάνων που λειτουργούσαν στη Θεσσαλονίκη τη δεκαετία του ’60. Δεν φαντάζονταν ποτέ, όμως, ότι θα επισκεύαζε ή κάποια στιγμή θα έφτιαχνε το δικό του χειροποίητο πιάνο. «Κάθε φορά που περνούσα το κατώφλι των εργαστηρίων αισθανόμουν ότι έμπαινα σε ναό. Ηταν συγκλονιστικό, γιατί ουσιαστικά ερχόμουν σε επαφή με μεγάλα μεγέθη της μουσικής, τα οποία ήταν όμως άγνωστα στο ευρύ κοινό. Αυτοί έβαζαν τον θεμέλιο λίθο για το τι ήχο θα βγάζει το όργανο, για το τι χαρακτήρα θα έχει, για το πώς θα ταιριάζει στα χέρια του δημιουργού. Οι οργανοποιοί παίζουν έναν καταλυτικό ρόλο και τις περισσότερες φορές δεν τους ξέρει κανείς».

Οι δυνατές εικόνες από τους τεχνίτες τον ακολούθησαν ακόμη και όταν μετακόμισε στο Λιντς της Μεγάλης Βρετανίας για να σπουδάσει μηχανολόγος υφαντουργός, προκειμένου να ακολουθήσει την οικογενειακή επιχείρηση ρούχων όπως προοριζόταν. «Ηξερα όμως ότι κάποια στιγμή θα ασχοληθώ με τη μουσική επαγγελματικά».

Ο Χατζιδάκς και οι λατέρνες

Αρχικά ξεκίνησε τη δεκαετία του ’90 να κατασκευάζει κατά παραγγελία λατέρνες τις οποίες έπαιρναν διάφοροι για προσωπικά δώρα. Το κόστος μιας καινούργιας λατέρνας ξεκινά από περίπου 12.000 ευρώ. Από τα χέρια του πέρασαν οι μισές συλλεκτικές λατέρνες από τις συνολικά 200 που κυκλοφορούν διάσπαρτα σε κάθε γωνιά της χώρας. Η τελευταία που επισκεύασε ήρθε από την Κύπρο και μετρά μισό αιώνα ζωής. «Μέσα από τη φροντίδα της λατέρνας παρατηρείς και άλλα πράγματα. Οπως ότι ο Χατζιδάκις “εμπνεύστηκε” τη μουσική του τουλάχιστον κατά 50% από παλιές λατέρνες. Ανακαλύπτεις ότι ο Χατζιδάκις αυτό που έχει γράψει στο πεντάγραμμο βγαίνει σαν γάντι στη λατέρνα, γιατί το ίδιο πράγμα έχει βγει από κάποια λατέρνα της περιμέτρου του κυλίνδρου, έχει χαρακτηριστικά τεχνικά γνωρίσματα του καρφιού, της επανάληψης κ.ά.» υπογραμμίζει. Από το 2000 άρχισε να «ανασταίνει» παλιά πιάνα και από το 2005 κατασκευάζει τα δικά του πιάνα, καθένα από τα οποία είναι διαφορετικό. «Κάθε πιάνο διαφέρει τόσο πολύ από τα άλλα όσο διαφέρει ένα αυτοκίνητο που κινείται με ντίζελ και ένα άλλο με υδρογόνο» καταλήγει.